Share This Article
نگاهي به كتاب محاسبه رضايت اثر جيمز بيوكنن و گوردن تالكوت
علم سياست به روايت دانش اقتصاد
آيا مي‌توان ميزان تحقق ايده‌هاي انساني را آن هم نه در زندگي فردي بلكه در حيات جمعي انسان‌ها با عدد و رقم اندازه‌گيري كرد؟ آيا مي‌توان ميزان رضايت افراد جامعه را با فرمول‌هاي رياضياتي سنجيد؟ ممكن است يكي، دو قرن پيش و در دوران اوج پوزيتيويسم شايد اين پرسش‌ها به راحتي پاسخ مثبت مي‌گرفتند، اما در زمان‌هايي كه اين اندازه به پوزيتيويسم و نگرش تحصلي نقدهاي فراوان شده، دفاع از اين ايده دشوار است. با اين همه جيمز بيوكنن و گوردن تالكوت نظر ديگري دارند. اين دو در كتاب «محاسبه رضايت: مباني منطقي دموكراسي مبتني بر قانون اساسي» كوشيده‌اند با يك روش‌شناسي كمي و آماري درباره مفاهيم علوم انساني و تحقق آنها در جامعه انساني بحث كنند. اين كتاب كه به تازگي توسط غلامرضا آزاد (ارمكي) و امير آزاد (ارمكي) ترجمه شده و نشر ني نيز آن را منتشر كرده، گزاره‌هاي منطقي اقتصادي رفتار فرد را در انتخاب‌هايي كه روزانه با آنها روبه‌رو است، يعني انتخاب‌هاي سياسي، به كار مي‌گيرد. مشخص است كه اين روش با روش شناخته شده دانشمندان علوم سياسي و فلاسفه سياسي متفاوت است، اما مولفان كتاب به اين توصيه معاصر كه بايد از روش‌هاي ميان رشته‌اي بهره گرفت، توجه جدي كرده‌اند و كوشيده‌اند بين رشته علوم سياسي و رشته اقتصاد پيوند برقرار كنند. اگر منطق اقتصادي در خصوص تصميم‌گيري‌هاي سياسي از سطح قانون اساسي تا كوچك‌ترين تصميم‌گيري‌ها كاربردپذير باشد، در اين صورت شايد بتوان به بسياري از منازعات نظري سياسي پايان داد، يا دست‌كم مبناي بسياري از اختلافات سياسي را منافع اقتصادي دانست.
البته چنان كه مترجمان در يادداشت آغازين اين كتاب تاكيد كرده‌اند، اين كتاب نمي‌خواهد منازعات سياسي را حل و فصل كند يا به اين پرسش پاسخ دهد كه آيا همواره مي‌توان ريشه‌هاي همه اختلاف‌هاي سياسي را اقتصادي دانست يا خير. در عوض بيوكنن وتالوك عملا در موارد متعدد نظريه اقتصادي را براي تحليل تصميم‌گيري سياسي به كار مي‌برند؛ منافع و هزينه‌هاي هر تصميم را بررسي مي‌كنند و نشان مي‌دهند چگونه فرد بر اساس آنها تصميم به تشكيل گروه يا ائتلاف مي‌گيرد، راي خود براي يك موضع را به ازاي راي فرد ديگر در موضعي ديگر مي‌فروشد يا خريداري مي‌كند و نهايتا به توليد يك كالا در بخش عمومي راي مي‌دهد يا با آن مخالفت مي‌كند.
نويسندگان خود در معرفي كتاب مي‌گويند: در اين كتاب «نمي‌خواهيم قانون اساسي آرماني براي جامع بنويسم، بنابراين خواننده در اين كتاب چيزي بيش از يك اشاره گذرا به مسائل بسيار مهم نظريه جديد سياسي نخواهد يافت. ما مستقيما درباره موضوعاتي چون تقسيم قدرت، محاكم قضايي، وتوي اجرايي احزاب سياسي بحث نمي‌كنيم. به جاي آن، سعي مي‌كنيم محالسه فرد عقلايي را تحليل كنيم وقتي كه با مساله گزينش قانون اساسي روبه‌رو مي‌شود. هدف اصلي ما جست‌وجوي اين فرآيند گزينش و كاربرد دقيق آن در همه موضوعات قانون اساسي نيست كه ممكن است ارايه شده باشد. فرآيند را وسيعا فقط با مراجعه به قواعد تصميم‌گيري بررسي مي‌كنيم و به آن فصلي جداگانه درباره نمايندگي و فصلي ديگر درباره قانونگذاري دو مجلسي اضافه مي‌كنيم. اين مثال‌هاي روشنگر از رهيافت عمومي، دلالت بر آن دارد كه بسياري از موضوعات خاص‌تر در نظريه قانون اساسي مي‌تواند مشمول تحليلي از اين نوع شود كه در كتاب به كار گرفته شده است.»
محاسبه رضايت چهار بخش و ٢٠ فصل به نگارش درآمده است. در بخش اول با عنوان چارچوب مفهومي نويسنده به مباحثي چون اصل موضوع مبتني بر فردگرايي، سياست و رشته پيوندهاي اقتصادي، عقلانيت فردي در انتخاب اجتماعي مي‌پردازد. در بخش دوم با عنوان قلمرو انتخاب اجتماعي مباحثي چون سازماندهي فعاليت انساني، نظريه اقتصادي تعميم يافته قانون اساسي، قواعد اتفاق آرا و هزينه‌هاي تصميم‌گيري در فصل‌هايي جداگانه مورد بحث قرار مي‌گيرند. بخش سوم تحليل قواعد تصميم‌گيري نام دارد و نويسندگان در اين بخش در فصولي متمايز به بحث از ساختار مدل‌ها، راي‌گيري اكثريت ساده و نظريه بازي‌ها، قاعده اكثريت نظريه بازي و بهينگي پارتويي، محدوده و دامنه كنش جمعي، قواعد راي‌گيري اكثريت ذي‌صلاح نمايندگي و وابستگي متقابل متغيرهاي قانون اساسي، قانونگذاري دو مجلسي و مدل رسمي-سنتي قاعده اكثريت بحث مي‌شوند. بخش چهارم علم اقتصاد و اخلاق دموكراسي نام دارد كه در سه فصل به مباحث اخلاق دموكراتيك و كارايي اقتصادي، گروه‌هاي فشار، منافع خاص و قانون اساسي و سياست جامعه خوب مي‌پردازد.
****
غیور نوشته رضا ارصلان
غیّور: زندگي و زمانه عيسي ناصري
این اثر درباره زندگی عیسی از رضا اصلان با ترجمه فاطمه صادقی است. این اثر پرفروش‌ترین کتاب آمریکا در سال 2013 بوده است. اصلان یک مسلمان است که این کتاب را در مورد عیسی‌مسیح، پیشوای مسیحیان نوشته است. او پژوهشگر ادیان است که چهار مدرک در این زمینه دارد، مدارک آکادمیکی ازقبیل مطالعات عهد جدید. او در باب خاستگاه ایمان مسیحی به مدت دو دهه تحقیق کرده است. او در این کتاب الوهیت مسیح و باور تاریخی کلیسا از مسیح را زیر سوال برده و از او به‌عنوان یک پیامبر غیور نام برده است که هیچ‌گاه ادعای خدایی نکرد. این اثر با قیمت 19 هزار تومان در نمایشگاه کتاب توسط نشر نگاه معاصر عرضه می‌شود.
تا جايي كه به گذشته‌هاي دور و اعصار كهن بازمي‌گردد، خط تمايز گذاشتن ميان واقعيت‌هاي تاريخي و باورهاي مردمان بسيار دشوار است. دلايل اين موضوع نيز چندان ناآشكار نيست، كمبود اسناد و مدارك، از دست رفتن شواهد و نشانه‌ها، در هم پيچيدن باورها و گزارش‌هاي بي‌طرفانه و… تنها برخي از اين دلايل است. با اين همه وظيفه مورخ هوشمند آن است تا با كوششي جانكاه سره را از ناسره بازشناسد و با آزمايش گزارش‌ها و داستان‌ها و قرار دادن آنها در متن شواهد موجود، تصويري تا سر حد امكان قابل قبول از وقايع و شخصيت‌هاي تاريخي ارايه كند. كتاب غيور: زندگي و زمانه عيسي ناصري نوشته رضا اصلان يكي از اين آثار است كه به تازگي به همت نشر نگاه معاصر با ترجمه سليس و روان فاطمه صادقي منتشر شده است. كتاب مي‌كوشد تصويري تاريخي از شخصيت عيسي فراتر از آنچه اناجيل چهار‌گانه و نامه‌هاي پول (پائولوس يا پولوس) ارايه مي‌كنند، عرضه كند. به‌اين منظور نويسنده در پي پژوهشي ٢٠ ساله كوشيده تصوير سياسي و اجتماعي منطقه اورشليم را در زمانه‌اي كه رميان بر اين منطقه نفوذ و سيطره داشتند، بازنمايي كند. به باور نويسنده در چنين شرايط محنت باري براي يهوديان اين منطقه انتظار موعود امري غريب نبوده است، ضمن آنكه در چنين شرايطي باورمندان جان فشان كه او از ايشان تحت عنوان «غيور» (zealot) ياد مي‌كند، ظهور مي‌كنند. نويسنده، عيسي ناصري را يكي از اين غيوران مي‌خواند كه در اعتراض به شرايط سياسي-اجتماعي و فشارهاي ناشي از همكاري متوليان يهودي با رميان، علم اعتراض بر مي‌دارد و جنبشي را به راه مي‌اندازد كه در پيوند با شرايط سياسي و اجتماعي و به ويژه پس از يورش گسترده رميان به اورشليم در دهه ششم ميلادي با تحولاتي شگفت مواجه مي‌شود. نويسنده البته تاكيد دارد كه اين عيساي ناصري ربطي به پيامبر مسيحيان يا مسيح ندارد، همچنان كه به روشني مي‌دانيم باور مسلمانان از حضرت عيسي (ع) با آنچه مسيحيان به‌آن باور دارند، تفاوت‌هاي مهمي دارد. كتاب غيور چنان كه مترجم در مقدمه به آن اشاره كرده است، اثري سخت خواندني و جذاب است تا جايي كه در امريكا به اثري پرفروش بدل شده است.
مطالعه اين كتاب به ويژه براي علاقه‌مندان به شاخه‌هاي متفاوت علوم انساني به خصوص تاريخ، فلسفه، مطالعات اديان، سياست و روانشناسي بسيار ضروري و آموزنده است.