از کمدیا دل‌آرته تا نمایش روحوضی

نگاهی به کتاب کمدیا دل‌آرته اثر کنستان میک / نشر قطره
کمدیا دل‌آرته هفتادمین عنوان از مجموعه کتابهایی ست که با عنوان تئاتر امروز جهان منتشر شده است. این مجموعه که زیر نظر دکتر قطب الدین صادقی توسط نشر قطره منتشر می شود؛ در برگیرنده متونی‌ست در زمینه های مختلف از تاریخ تئاتر بگیریم، تا شناخت سبک های گوناگون، جریان‌شناسی رویکردها و ژانرهای مختلف در این حوزه و حتی نقد و بررسی چهره‌های نامدار تئاتر از گذشته تا امروز و …

کتاب کمدیا دل آرته به مهمترین جریان تئاتری ایتالیای قرون ۱۶ تا ۱۸ می پردازد. این نوع از کمدی که مبتنی است به مهارت در بداهه‌پردازی رویکردی انتقادی به پیرامون خود دارد و اتکای آن به بداهه نیز باعث ارتباط بهتر توده مرده به عنوان تماشاگران این نوع تئاتر است. جالب اینکه موفقیت این گونه از نمایش و سفر گروههای نمایش دهنده به شهرهای مختلف باعث شکل گیری الزاماتی در آن شده که خارج از متن بودند اما رفته رفته به عنوان جزئی از این نوع نمایش شناخته شدند.

تعداد بازیگران این نمایشها محدود و براساس استفاده از تیپها و شخصیتهایی آشنا و تکرار شونده بودند. همین ویژگی امکان می داد که گروه با بازیگران، اسباب صحنه و ماسکهایی ثابت که در نمایش های مختلف استفاده می کردند به راحتی بین شهر ها سفر کنند. به این ترتیب سنتی که از تئاتر ایتالیا آغاز شده بود به دیگر نقاط اروپا نیز گسترش یافت و همانگونه که کمدیا دل‌آرته بر سنت‌های نمایشی دیگر کشورهای اروپایی تاثیر می گذاشت خود نیز از آنها وام می گرفت.

با توجه به آنچه گفته شد می توان کمدیا دل آرته را همانند تئاتر روحوضی در سنت نمایشی خودمان در نظر گرفت؛ به چند دلیل که وجه تشابه آنها محسوب می شود:  اتکای به بداهه پردازی؛ رویکرد انتقادی نسبت به بدی ها و خصلت های غیر انسانی و نیز استفاده از تیپ‌ها و شخصیت های تکرار شونده. جالب اینک در سالهای اخیر تجربه هایی در زمینه اقتباس از نمایشهایی از سنت کمدیا دل آرته و تبدیل آنها به نمایشهای روحوضی نیز انجام شده که کم و بیش با توفیق نیز همراه بوده اند.

بنابراین گذشته از اهمیت کلیدی کمدیا دل‌آرته در زمینه تئاتر از (دیر باز تا کنون)، نزدیکی و همانندی آن با نمایش رو حوضی نیز می تواند دلیل خوبی برای پرداختن به آن و اهمیتش نزد علاقمندان ایرانی تئاتر باشد.

کنستان میک نویسنده‌ی «کمدیا دل‌آرته»، در کتاب خود، به بررسی تاریخ سنتی تئاتری در ایتالیای قرون ١٦، ١٧ و ١٨ و دوران شکوفایی و افول آن می‌پردازد. این کتاب از هشت فصل تشکیل شده است. در فصل اول این کتاب، با عنوان «کمدیا دل‌آرته چیست؟» کوشیده شده به شکل کلی گویانه تعریفی از این نوع کمدی ایتالیایی ارائه شود. در فصل دوم با عنوان «تیپ‌های کمیک»، شخصیت‌های کم‌وبیش ثابت در کمدی دل‌آرته معرفی و ویژگی های آنها برشمرده شده و با توجه به آنکه این تیء ها از دل اجتماع بیرون آمده اند در انتهای همین فصل به «مفهوم اجتماعی تیپ‌های کمیک» نیز توجه شده ‌است. «سناریو»، در فصل سوم کتاب «کمدیا دل‌آرته» مورد بررسی قرار گرفته است و در فصل چهارم با عنوان «پیش‌درآمد، چکیده و میان‌پرده‌ها» ضمن توضیحی درمورد پیش‌درآمد و انواع آن در کمدیا دل‌آرته مثال‌هایی از این پیش‌درآمدها معرفی شده است. در فصل پنجم؛ «هنر بازیگر، چکیده و میان‌پرده‌ها» به موضوعاتی نظیر «سبک اجرا»، «دلقک‌بازی»، «شکل ظاهری ماسک»، «عنصر بندبازی»، «منابع دیالوگ» و… توجه شده. فصل ششم «هنرپیشگان و تماشاگران» نام گرفته است. در این بخش به «موقعیت اجتماعی بازیگران»، «درآمد و عایدی» و «تماشاگران» پرداخته شده است. فصل هفتم با عنوان «دکور و کارگردانی» درباره «دکور در کمدی فی‌البداهه»، «لوازم و اثاثیه روی صحنه»، «مجموعه آثار اسکالا»، «مجموعه آثار کورسینی»، «مجموعه آثار لوکاتلی»، «مجموعه آثار بارتولی» و «گریم» است. فصل پایانی کتاب نیز به موضوع «منشأ، پیشرفت و انحطاط» اختصاص دارد.

نقل از الف کتاب

کمدیا دل‌آرته
(تئاتر ایتالیا در قرون ۱۶، ۱۷، ۱۸)
نویسنده: کنستان میک
ترجمه: معصومه زواریان
ناشر: قطره، چاپ اول ۱۳۹۴
۳۰۱صفحه، ۱۶۰۰۰تومان