نگاهی تاریخ ادبیات قرن بیستم روسیه ترجمه آبتین گلکار

نگاهی تاریخ ادبیات قرن بیستم روسیه ترجمه آبتین گلکار/ نشر چشمه

به ادبیات روس و نویسندگان نامدارش بسیار پرداخته شده است، نه فقط در قالب ترجمه آثارشان، بلکه درباره این نویسندگان و نقد و بررسی آثارشان نیز کتابها و مقالات تحلیلی و تاریخی کم نیست. اما این مهم بیشتر محدود است به نویسندگان کلاسیک ادبیات روسیه که اغلب آنها به عنوان نویسندگان قرن نوزدهم ادبیات روسیه شناخته می شوند.

از منظر تاریخی انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ نه تنها فصل نوینی در تاریخ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این سرزمن بود؛ بلکه در حوزه فرهنگ، ادب و هنر نیز فصلی تازه را گشود؛ اگرچه به پرباری گذشته نبود. از این منظر چه بسا بتوان ادبیات روس را به دو بخش قبل از انقلاب بلشویکی و بعد از آن تقسیم کرد و در واقع آنچه به عنوان ادبیات روسیه در قرن نوزدهم شناخته می شود تا سالهای پیش از انقلاب کمونیستی در ابتدای قرن بیستم نیز پی گرفت.

اما آنچه مسلم است و اغلب آن را پذیرفته اند، اینکه ادبیات روسیه دوران حکومت حزب کمونیست دارای بالندگی و باروری گذشته نبود و دلایل آن را هرچه بیانگاریم بی ارتباط به فضای سیاسی حاکم بر این کشور نبوده و این مسئله در کم توجهی به ادبیات روسیه (در قیاس با گذشته) نیز بی تاثیر نبوده است. حال اینکه نه تنها روسیه در همین دوران نیز نویسندگان برجسته کم نداشته است، از دیگر سو سانسور و دستگاه تبلیغی حزب حاکم در گمراه کردن اذهان نقش مهمی بازی کرده است تا برخی چهره های ادبی بزرگتر از آنچه بودند جلوه کنند و برخی نیز اصلا اجازه جلوه گری نداشته باشند. از سوی مقابل، بلوک غرب نیز با توجه به ماهیت سیاسی خود و رقابت عمیق با شوروی سابق (در حوزه های مختلف)، برخی چهره های ادبی مخالف و منتقد حزب حاکم بر شوروی را بیشتر از سطح واقعی خود مورد ستایش قرار دادند.

با در نظر گرفتن چنین شرایطی پرداختن به ادبیات روسیه در قرن بیستم بیش از هر دوره دیگری اهمیت می‌یابد تا حالا که چند دهه از آن روزگار بازی های سیاسی می گذرد، به کم و کیف این آثار بدان گونه پرداخته شود که تصویر حقیقی آنها پیش روی مخاطبان قرار گیرد.

کتاب « تاریخ ادبیات قرن بیستم  روسیه» کار یک نویسنده نیست بلکه حاصل مقالاتی است که توسط گروهی از اساتید دانشگاه در اوکراین نوشته شده است، این نوشته ها اغلب به محدوده سال ۲۰۰۱ برمی گردند. زمانی که قرن بیستم پایان یافته و قریب یک دهه نیز از فروپاشی کمونیسم گذشته، بنابراین نویسندگان مقالات کتاب بدون ترس و واهمه ای که تا یک دهه پیش از آن در این کشور وجود داشت به ارزیابی آثار نویسندگان قرن بیستم روسیه پرداخته و کمک و کیف آثارشان را منعکس کرده اند.

در این کتاب استادان ادبیات و زبان روسی دانشگاه‌های اوکراین به بررسی ادبیات و داستان‌نویسی روسیه پرداخته‌اند. در واقع هر یک از نویسندگان این مقاله‌ها در حوزه‌ی تخصصی خودشان مقاله‌یی نوشته‌اند و برای همین هم این کتاب در زمینه‌ی بررسی و شناخت داستان‌نویسی روسیه تبدیل به یکی از منابع معتبر شده است. کتاب حاضر به عنوان منبع درسی تاریخ ادبیات قرن بیستم  روسیه برای دانش آموزان سال آخر دبیرستانی اوکراین تألیف شده اما سطح آن به اندازه ای بوده که مورد استفاده دانشجویان نیز قرارگرفته است.

این کتاب به معرفی نویسندگان برجسته‌ی قرن بیستم و اوایل قرن بیست‌ویکم در روسیه می‌پردازد و در عین‌حال ویژگی‌های جریان کلی ادبیات روسیه نیز در این مقاله‌ها دیده می‌شود. ترجمه کتاب به زبان فارسی بسیار روان و خواندنی از کار آمده و البته با توجه به سابقه و تجربه آبتین گلکار جز این نیز انتظار نمی رفته است. آن نیز به گونه‌ای است که هم مخاطبان علاقمند به ادبیات روسی می توانند از آن بهره بگیرند و هم اینکه دانشجویان این حوزه که به دنبال منبع مناسبی برای آغاز مطالعات تخصصی خود هستند.

کتاب تاریخ قرن بیستم ادبیات روسیه با وجود تعدد نویسندگانش ساختاری بسیار حساب‌شده دارد. مقالات این کتاب به سه دسته تقسیم می شوند. کتاب خط سیری زمانی دارد و دهه به ده پیش می آید. دسته اول مقالات به دوره های زمانی و تاریخی اختصاص دارند و به توصیف شرایط آن دوره می پردازند. از آنجا که مکتب ها نقش مهمی در قرن بیستم داشته اند، دسته دوم مقالات به مکتب ها اشاره دارد و به کلیاتی درباره شاخصه و ویژگی های آنها می پردازد. دسته سوم مقالات، آنهایی هستند که به نویسندگان اختصاص یافته اند. درواقع مقاطع زمانی مختلف در این قرن هریک با توصیف شرایط، پرداختن به مکاتب موثر و رایج در آن دوره و نهایتا نویسندگان مهم آن دوره پیش روی خواننده گذاشته می شوند. بنابراین می توان گفت در کتاب حاضر هر نویسنده بر اساس شرایط دوره ای که در آن به نوشتن پرداخته مورد بررسی قرار گرفته است.

در قرن بیستم به دلیل حاکم بودن سانسور برادبیات روسیه و همچنین فشاری که روی نویسندگان و روشنفکران بوده برخی از نویسندگان به اجبار یا خودخواسته به تبعید رفته اند در این کتاب این قسم نویسندگان و ادبیاتی که آنها در خارج از مرزهای نمایندگی می کردند نیز مورد توجه قرار گرفته است.

عناوین فصول مختلف کتاب به این قرارند:
ادبیات اواخر سده نوزدهم/ اوایل سده بیستم میلادی، سرنوشت رئالیسم در ادبیات اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم میلادی، ایوان بونین، آلکساندر کوپرین، ماکسیم گورکی، سمبولیسم، آلکساندر بلوک، آکمئیسم، نیکالای گومیلیوف، آنا آخماتوا، فوتوریسم، ولادیمیر مایاکوفسکی، ادبیات دهه ۱۹۲۰، یوگنی زامیاتین، میخاییل زوشنکو، سرگی یسنین، مارینا تسوتایوا، آسیپ ماندلشتام، میخاییل بولگاکوف، آندری پلاتونوف، ادبیات دهه ۱۹۳۰، میخاییل شولوخوف، باریس پاسترناک، نیکالای زابالوتسکی، ادبیات دهه ۱۹۴۰ / اواسط دهه ۱۹۵۰، آلکساندر تواردوفسکی، ادبیات اواسط دهه ۱۹۵۰ _ دهه ۱۹۶۰، آلکساندر سالژنیتسین، ادبیات دهه های ۱۹۸۰ / ۱۹۷۰، واسیلی شوکشین، ایوسیف برودسکی، ویکتور آستافیف، والنتین راسپوتین، ادبیات روسی خارج از مرز، برخی از ویژگی های جریان ادبی معاصر.

کتاب ادبیات قرن بیستم  روسیه نه تنها تصویری از کم و کیف ادبیات این کشور در قرن بیستم ارائه می‌کند بلکه به دلیل توجه نویسندگان به زمینه های تاریخی و سیاسی شکل گیری آن روایتگر این واقعیت هستند که چطور سیاست و ایدئولوژی های سیاسی می توانند بر فرهنگ و ادب را تحت الشعاع خود قرار دهند. انتشار این کتاب فرصتی است مغتنم برای علاقمندان ادبیات به ویژه ادبیات روس برای دانستن درباره دوره ای مهم اما کمتر پرداخته شده به آن.

نقل از الف کتاب

تاریخ ادبیات قرن بیستم  روسیه

ترجمه: آبتین گلکار

ناشر : چشمه، چاپ اول ۱۳۹۴

۶۹۷صفحه، ۴۵۰۰۰ تومان