اشتراک گذاری
اين نام‌ها تاريخ را تغيير دادند
سیری در تاثیر گذارترین مطبوعات عصر مشروطه
نگاهي به تاثيرگذارترين مطبوعات عصر مشروطه مطبوعات ايراني پيش، در هنگامه و پس از رويدادي كه در تاريخ معاصر ايران، انقلاب مشروطه نام گرفته، نقشي بي‌بديل و تعيين‌كننده را در رويدادهاي سياسي، فرهنگي و اجتماعي جامعه ايراني ايفا كرده است. ارتقاي روحيه ملي‌گرايي، ايران دوستي و بيداري عمومي از جمله ثمرات حيات و فعاليت مطبوعات در سپهر عمومي جامعه ايران در زمانه انقلاب مشروطه بود. در زير به مهم‌ترين مطبوعات عصر مشروطه و زمينه كاري آنها به اختصار اشاره شده است…
صوراسرافيل
ميرزاجهانگيرخان شيرازي مدير روزنامه صوراسرافيل بود. او در سال 1292 هـ . ق در شيراز متولد و در تهران مقتول شد. در 19 دي‌ماه سال 1285 هـ .ش برابر با 1907 ميلادي علامه دهخدا، با همكاري مرحوم جهانگيرخان و مرحوم قاسم‌خان روزنامه صوراسرافيل را منتشر كرد. اين روزنامه از جرايد معروف و مهم صدر مشروطيت بود. جذاب‌ترين قسمت روزنامه يادشده ستون طنز (فكاهي) آن بود كه به عنوان «چرند و پرند» به قلم علي‌اكبر دهخدا و با امضاي «دخو» نوشته مي‌شد.
حبل‌المتين
حبل‌المـتين در دوران قبل و بعد از جنبش مشروطه در كلكته و تهران منتشر مي‌شد. مقالات اين نشريه نقش مهمي در بيداري افكار مردم و ترويج انديشه آزاديخواهي و مشروطه‌طلبي به عهده داشت. مديريت آن به عهده سيدجلال‌الدين كاشاني، متخلص به اديب و ملقب به مويدالاسلام بود.
ثريا
روزنامه ثريا ابتدا در قاهره مصر به مديري «ميرزاعلي محمدخان كاشاني» به زبان فارسي تاسيس و هفته يي يك بار، روزهاي شنبه طبع و يكشنبه توزيع مي‌شد. از شماره 27 سال دوم امور ثريا به عهده آقا سيد فرج الله تاجر كاشاني مقيم مصر گذاشته شد و همين شخص در آينده نيز ثريا را توقف در تهران، منتشر كرد و تا انقلاب مشروطيت ثريا كم و بيش در تهران و پس از آن در كاشان منتشر شده است.
محاكمات
روزنامه محاكمات در تهران به مديري مجدالاسلام كرماني تاسيس و در سال 1325هـ . ق. منتشر شد. اين روزنامه در آغاز رسمي نبود اما بعد از مدتي ارگان وزارت عدليه شد و مخصوص درج محاكمات عدليه بود و ابتدا هفته يي يك شماره و پس از مدتي يك روز در ميان منتشر مي‌شد. پس از بمباران مجلس و جدايي آزاديخواهان و تعطيلي جرايد، روزنامه محاكمات نيز تعطيل و پس از آن مجددا در سال 1327هـ .ق. منتشر شد.
نداي وطن
روزنامه نداي وطن در تهران به مديريت مجدالاسلام كرماني تاسيس و در سال 1324 هـ..ق. منتشر شد. نداي وطن با چاپ سربي در مطبعه‌هاي مختلف از جمله مطبعه شرقي طبع شده و در ابتدا هفته يي يك بار، روزهاي پنجشنبه طبع و جمعه توزيع مي‌شد. قبل از تصويب قانون مطبوعات، انتشار روزنامه منوط به اجازه صدراعظم و شخص شاه بوده و از اين جهت در شماره اول نداي وطن عين فرمان صدارت عظمي و مظفرالدين شاه در مورد چاپ روزنامه، طبع و توزيع آن درج شده است.
پرورش
روزنامه پرورش در شهر قاهره به زبان فارسي به مديري «ميرزاعلي محمد پرورش» تاسيس و شماره اول آن در 16 صفحه به قطع وزيري چاپ و در تاريخ 10/صفر/ 1318ق مطابق با 8/ژوئن / 1900م منتشر شد. روي جلد، نام روزنامه پرورش و در زير آن سال تاسيس به قمري و ميلادي و در زير سال تاسيس اين عبارت درج شده است: «اين روزنامه آزاد است و هفته يي يك بار، روز جمعه طبع مي‌شود.»
آدميت
روزنامه آدميت در سال 1325 قمري (1907 ميلادي) در تهران به مديري ميرزاعبدالمطلب يزدي انتشار يافت. اين روزنامه در چهار صفحه قطع وزيري بزرگ و چاپ سنگي منتشر و مشتمل بر حوادث و وقايع آغاز مشروطيت ايران است.
الجمال
نشريه الجمال نشريه هفتگي است كه در سال 1325 هـ.ق (1907م) در تهران به مديري ميرزامحمدحسين اصفهاني تاسيس و با چاپ سربي و در روز دوشنبه 26 محرم الحرام 1325 قمري انتشار يافته است. روزنامه الجمال تا چند شماره منحصرا گفت‌وگوهاي منبري سيدجمال الدين را چاپ مي‌كرد. قسمت مهم مطالب منبر مربوط به آزادي و عدالت است كه سيد معمولا در ابتدا يك آيه يا شعري را قرائت مي‌كرده و سپس به شرح و تفصيل آن مي پرداخته است.
الحديد
انتشار روزنامه الحديد به دو دوره تقسيم مي‌شود. دوره اول در سال 1315 قمري در تبريز به مديريت سيدحسين خان عدالت، مدير روزنامه عدالت انتشار يافته و جمعا سه شماره بنابه گفته تربيت از آن منتشر و روزنامه تعطيل شده و طرز انتشار آن هفتگي بوده است. دوره دوم در جمادي الاول 1323 قمري به مديريت محمد شبستري مجددا به دايره انتشار پا گذاشته و دوره دوم آن شروع مي‌شود.
جهاد اكبر
روزنامه جهاد اكبر در اصفهان به مديريت يرزا علي آقا خراساني و از شماره 26 سال اول به مديريت نامبرده و سردبيري ميرزامحمدعلي علم تاسيس و در سال 1325 قمري منتشر شده است. شماره نخست روزنامه در تاريخ ششم محرم 1325 (19 فوريه 1907) و شماره آخر آن چهارم ربيع الثاني سال 1326 ششم دي 1908) منتشر شده است.
تدين
روزنامه تدين به مديري و صاحب امتيازي فخرالاسلام در تهران تاسيس و در مادي الاول 1325 هـ. ق. منتشر شد. در بالاي عنوان روزنامه «تدين» كه به خط نستعليق درشت نوشته شده، جمله «بسم الله الرحمن الرحيم» و «هوالديان» درج و در زير نامه روزنامه تاريخ تاسيس 1325 قمري چاپ شده است. نوع انتشار روزنامه هم هفتگي بود.
تمدن
شماره اول اين دوره كه مقارن با سال چهارم تاسيس روزنامه است در تاريخ سه شنبه هفتم/ شوال/ 1328هـ. ق منتشر شد و از همين شماره ترجمه كتاب «انقلابات ايران» تاليف ويكتور برابر فرانسوي كه «موسوي» آن را ترجمه كرده بود، به عنوان پاورقي در روزنامه چاپ شد و تا شماره 7 ادامه داشت.
زشت و زيبا
روزنامه مصور و هفتگي زشت و زيبا به مديريت و تحت نظر فتح‌الممالك در تهران تاسيس و در سال 1325 قمري مطابق با 1907 ميلادي با چاپ سنگي انتشار يافته است. شماره اول روزنامه زشت و زيبا در دوم جمادي الاخر 1325 مطابق با سيزدهم جولاي 1907 به مديري فتح الممالك انتشار يافت.
نسيم شمال
نسيم شمال نشريه‌يي اجتماعي، سياسي و طنزآميز بود كه سيد اشرف‌الدين گيلاني در دوران جنبش مشروطه ايران ابتدا در رشت و سپس در تهران منتشر مي‌كرد. هر شماره به سرعت به فروش مي‌رفت و اشعار آن تبديل به تصنيف‌هاي مورد علاقه مردم مي‌شد.
آذربايجان
روزنامه فكاهي هفتگي آذربايجان، داراي كاريكاتورهاي رنگي از آغاز سال 1325 قمري (1907 ميلادي) به مديريت عليقلي خان معروف به صفراف و مكاتبات روزنامه به اسم حاج ميرزاآقا تبريزي در هشت صفحه به قطع وزيري، چاپ سربي در چاپخانه سربي (ناموس) چاپ و شماره اول آن در ششم محرم 1325 قمري منتشر شده است.
قانون
نشريه‌يي بود كه ميرزا ملكم خان ناظم‌الدوله نخستين شماره آن را در اول رجب سال ???? هجري قمري در لندن منتشر كرد. اين روزنامه به نظام حكومتي قاجار با لحني تند انتقاداتي وارد مي‌كرد. اين نظام را استبدادي مي‌دانست و معتقد بود بايد سيستم حكومتي تغيير كند.
نوبهار، تازه بهار
بهار در 20 سالگي به جمع مشروطه‌خواهان خراسان پيوست و در دوره استبداد صغير روزنامه «خراسان» و پس از آن در سال 1328 روزنامه «نوبهار» را در مشهد مقدس منتشر كرد. سياست ضد روسي اين نشريات باعث شد كه يك سال پس از انتشار توقيف شوند. اما بهار از پاي ننشست و روزنامه «تازه بهار» را راه‌اندازي كرد كه متاسفانه آن هم ديري نپاييد و به چنگال توقيف گرفتار شد.
طوفان
روزنامه طوفان روزنامه يوميه‌يي بود كه توسط محمد فرخي يزدي منتشر مي‌شد. توفان در طول مدت انتشار بيش از 15 مرتبه توقيف و باز منتشر شده است. گاه نيز به سبب زنداني شدن فرخي انتشار روزنامه دچار وقفه شده است.
ادب
اديب الممالك فراهاني از سال 1307 1311 ق. همراه امير نظام در مناطقي مانند آذربايجان، كردستان و كرمانشاه به سر مي‌برد. هنگامي كه مدرسه لقمانيه تبريز در سال 1316تتاح شد، نيابت رياست آنجا را عهده‌دار شد و در همين سال روزنامه ادب را در تبريز منتشر ساخت. در سال ????ه. ق راهي خراسان شد و انتشار روزنامه ادب را تا سال ???? در آنجا پي گرفت.
كاوه
موسس اين مجله حسن تقي‌زاده بود. كاوه در تاريخ مطبوعات ايران جايگاه ويژه‌يي دارد. نمي‌توان از روند ايجاد مدرنيته در ايران صحبت كرد و از نشريه كاوه و نويسندگان آن سخني نگفت.
اختر
اختر نشريه فارسي بود كه در اواخر دوران قاجار در استانبول منتشر مي‌شد. روزنامه اختر با حمايت سفير ايران در عثماني، ميرزا محسن خان معين‌الملك (مشيرالدوله بعدي) و با كمك مالي دولت ايران تاسيس شد. اختر نشريه‌يي مترقي بود و نقشي بزرگ در بيداري ايرانيان داخل و خارج كشور داشت.
ملانصرالدين
ملانصرالدين نام نشريه‌يي بود كه به سردبيري جليل محمدقلي‌زاده به زبان تركي آذربايجاني و گاهي اوقات به زبان روسي منتشر مي‌شد. اين نشريه كه به انتقاد از حكومت‌هاي ايران و عثماني و نيز خرافات و عادات مردم قفقاز و كشورهاي اسلامي مي‌پرداخت نقش مهمي در بيداري مردم و جنبش مشروطه ايران داشت.