Share This Article
داوران فستيوال كن عليه منتقدان سينما؟
فيگارو و لوموند فيلم فروشنده را نپسنديدند
آيين فروتن
زماني كه ليست فيلم‌ها و فيلمسازان حاضر در فستيوال فيلم كن، توسط تي‌يري فرمو و پي‌ير لسكور اعلام شد، بارقه‌هايي از رويكردي متفاوت‌تر نسبت به دوره‌هاي پيشين به چشم مي‌خورد. فيلم‌هايي از پل ورهوفن، مارن اده، برونو دومُن، آلن گيرودي، كلبر مندونسا فيليو در كنار اسامي آشنا و محبوب اين فستيوال نظير برادران داردن، كريستين مونجيو، پدرو آلمودوار و حتي گزويه دولان جوان قرار گرفتند تا به رقابت بپردازند. پيش‌بيني اوليه در ظاهر دشوار مي‌نمود، و پاسخ به اين سوال كه آيا فستيوال كن اين‌بار رويه‌اي ديگر و تازه‌نفس‌تر پيش خواهد گرفت، عملا ناممكن به نظر مي‌رسيد. با اعلام نتايج اما فستيوال كن همچنان در همان مسير بي‌دردسر و آشناي معمول‌اش به كار خود پايان داد. عجيب‌ترين نكته شايد اينكه اين مرتبه نتايج بيش از هر دوره ديگري در تضاد با نظرات و امتيازات كلي منتقداني بود كه اين ضيافت پرزرق و برق و پرهياهو را به مدت چند روز همراهي و پيگيري مي‌كردند. علت چنين رويدادي چيست؟ آيا نقش منتقدان سينمايي در اين سال‌ها كمرنگ شده‌اند؟ چه چيز باعث مي‌شود تا يك نهاد رسمي هنري، بي‌توجه به آراي منتقدان عمل كند؟
نخل طلا
نخل طلاي فستيوال كن امسال به فيلم «من، دنيل بليك» به كارگرداني كن لوچ رسيد؛ فيلمساز ٧٩ ساله انگليسي كه فستيوال همواره به او گوشه چشمي داشته است. لوچ براي دومين‌بار پس از فيلم «بادي كه كشتزار را مي‌لرزاند» (٢٠٠٦) نخل طلاي كن را تصاحب مي‌كند. سينماي كن لوچ براي سينمادوستان مولفه‌هاي آشنايي دارد، درونمايه اجتماعي فيلم‌هاي او، روايت‌هاي ساده و خطي‌اش با «پيام»ها و «اندرز»هايش در راستاي همان مولفه‌هاي فيلم‌هايي است كه فستيوال كن به آنها روي خوش نشان مي‌دهد، به طور مثال فيلم «ديپان» از ژاك اوديار كه سال پيش (باز هم در غافلگيري منتقدان) جايزه اول اين فستيوال را از آن خود كرد. در سوي ديگر ولي سينماگر زن جوان آلماني، مارن اده (٣٩ ساله) حضور داشت. اده با سومين و تازه‌ترين فيلم بلندش «توني اردمان» سريعا محبوب منتقدان در كن شد و احتمالا همين امر نيز جايزه فدراسيون جهاني منتقدان فيلم (fipresci) را برايش به ارمغان آورد. تنها نگاهي به ليست امتيازات نشريات فرانسوي يا نشريه اسكرين (با ميانگين ٧/٣ از ٤) از جايگاه فيلم مارن اده براي منتقدان خبر مي‌داد، فيلمي كه در مجموع بالاترين امتياز منتقدان را نيز نسبت به فيلم‌هاي ديگر دريافت كرد، كه البته نه فقط جايزه نخست كه هيچ جايزه‌اي به آن تعلق نگرفت. حتي اگر از فيلم مارن اده چشم بپوشيم، با در نظر آوردن آراي منتقدان گزينه‌هاي بعدي بخش رقابتي فيلم‌هاي «او» (ورهوفن)، «پترسون» (جارموش)، «سيرانوادا» (پوييو) در مجموع فيلم‌هاي محبوب منتقدان بودند. حال آنكه بر اين مبناي كلي، فيلم كن لوچ رتبه يازدهم در ميان ٢١ فيلم بخش اصلي رقابتي از ديدگاه منتقدان را دارا بود، ولي از قرار معلوم كن همچنان موضوعات تكراري را به استتيك خلاقانه و مضامين «مهم» را به رويكردهاي فرمال هنري ارجح مي‌داند، در حالي‌كه منتقدان (دست‌كم منتقدان راديكال، مستقل و پيشرو) ارزش و اهميت يك اثر سينمايي/هنري را خلاف چنين نگاه عافيت‌طلبانه‌اي جست‌وجو مي‌كنند.
جايزه بزرگ هيات داوران
گزويه دولان، ديگر بدل به پسرك نورچشمي فستيوال شده است، كسي كه ويژگي‌هاي مناسبي هم براي رويكرد كلي كن دارد! اين جايزه براي دولان شايد نويدبخش جوانگرايي فستيوال باشد، ولي تماشاي فيلم‌هاي پيشين او، احتمال طراوت، تازگي و نوآوري جدي فيلم تازه‌اش را دچار هاله‌اي از ترديد مي‌كند. دولان دو سال پيش، جايزه هيات داوران را مشتركا با ژان- لوك‌گدار سينماگر كاركشته و راديكال فرانسوي از آن خود كرد. گدار بي‌توجه به كن و هياهوي آن در فستيوال حاضر نشد و دولان با ريختن اشك شوق دل جين كمپيون را به لرزه درآورد – رويه‌اي كه امسال نيز توسط او ادامه يافت. ولي شايد بهترين توصيف تا آن روز براي فيلم دولان گفته گدار در مصاحبه با لوموند باشد، «جواني كه فيلمي كهنه ساخته است.» پس اگر فيلم تازه او همچون فيلم‌هاي پيشين‌اش باشد، جاي تعجب نيست كه در كنار كن لوچ پير و كهنه‌ساز، جوان كهنه‌ساز جايزه دوم را به دست بياورد. به هر ترتيب، نظر منتقدان نيز به فيلم «فقط پايان دنيا»، اين انتخاب را دردسرسازتر نيز مي‌كند آن هم وقتي متوسط امتيازات منتقدان فيلم دولان را در رتبه نوزدهم نشانده باشد! نشريه اسكرين امتياز ٤/١ به او داد و خب البته اقبال فرانسوي‌ها به او كمي بيشتر بود كه شايد فرانسوي‌زبان بودن اين سينماگر اهل ايالت كبك كانادا در اين رويكرد بي‌تاثير نباشد.
جايزه بهترين كارگرداني
انتخاب مشترك كريستين مونجيو (روماني) و اُليويه آساياس (فرانسه) به نوبه خود عجيب و غيرقابل‌پيش‌بيني بود. فيلم مونجيو را حتي مي‌شد يكي از بخت‌هاي نخل طلا بر مبناي فرمول پيشين فستيوال به شمار آورد، كارگرداني كه پيش‌تر نيز نخل طلا را از آن خود كرده بود ولي عجيب آنكه انتخاب محبوب منتقدان فيلم كريستي پوييو هموطن او بود، فيلمي كه با در نظر گرفتن امتيازات بخت زيادي براي دست‌كم يكي از جوايز به شمار مي‌آمد، سينماگري با سبك چالش‌برانگيزتري نسبت به مونجيو، كه ناديده گرفتنش بار ديگر گواهي بر تمايل كن به فيلمسازهاي خاص خود و امتحان پس‌داده‌اش است، فيلم‌هايي با موضوعات اجتماعي/سياسي سرراست‌تر! هرچند از قرار فرانسوي‌ها مونجيو را به پوييو ترجيح مي‌دهند.
آساياس، كارگردان نام‌آشنايي است ولي فيلم تازه‌اش اقبال چنداني در فستيوال ميان منتقدها نداشت، رتبه كلي براي فيلم مقام چهاردهم بود. نشريه اسكرين در مجموع آن را متوسط دانسته بود، و نشريات خود فرانسه فيلم را چندان دوست نداشتند. مهم‌ترين آنها مجله «كايه‌دو سينما» و سردبيرش استفان دلرم كه فيلم را ضعيف ارزيابي كرده بود، و خب آساياس از منتقدان دوران پيشين همين نشريه بوده است. به نظر مي‌رسد كه انتخاب آساياس تنها انتخاب جالب توجه امسال كن باشد.
جايزه بهترين فيلمنامه
فيلم «فروشنده» به كارگرداني اصغر فرهادي با اين پيروزي، خوشحالي بسياري از ايراني‌ها را برانگيخته است. اين جايزه برايم تنها پيش‌بيني بود كه درست از آب درآمد! نه فقط از اين جهت كه فيلمنامه‌هاي فرهادي جنبه پررنگ سينماي او را شكل مي‌دهند، بلكه همچنين از اين بابت كه فستيوال كن فيلمنامه‌هايي با مضامين اجتماعي و رويكرد واقع‌گرايانه را در اين سال‌ها ستوده است. حال آنكه با وجود خشنودي غالب ايرانيان از اين انتخاب، امتياز منتقدان بر امري متفاوت دلالت مي‌كند. مجموع امتيازها، فروشنده را نه در رتبه‌اي چندان بالا كه در مرتبه دهم نشاند. اسكرين به فيلم ميانگين ٤/٢ داد و نشريات فرانسوي از قبيل «فيگارو» و «لوموند» (به ترتيب دو ستاره و يك ستاره) فيلم را آنقدر نپسنديدند. دعواي اصلي بر سر فيلم فرهادي ولي اختلاف نظر دو نشريه رقيب سينمايي، «كايه» و «پوزتيف» است، «كايه» با رويكرد راديكال خود به فيلم «بي‌ارزش» و «پوزتيف» (با رويكردش مبتني بر محتوا!) به فيلم سه ستاره از چهار داده است!
جايزه هيات داوران، و جوايز بهترين بازيگر مرد و زن
فيلم «امريكن هاني» ساخته آندره‌آ آرنولد، شايد مخالفان مردسالاري در كن را كمي آرام كند. آن هم در حالي كه فيلم خانم مارن اده (محبوب‌ترين انتخاب منتقدان) از برندگان جوايز كنار گذاشته شد؛ انتخاب فيلم شانزدهم منتقدان رويكرد كن را همچنان بحث‌برانگيز نگاه مي‌دارد، آن هم وقتي با شش امتياز «بي‌ارزش» از طرف فرانسوي‌ها مواجه شده باشد.
جوايز بازيگري، احتمالا تنها انتخاب‌هايي هستند كه بي‌حرف و حديث نسبت به آراي منتقدان به‌سرمي‌برند. هرچند باز هم جاي سوال است كه چطور در اين دو رشته نيز انتخاب‌ها از فيلم‌هاي محبوب منتقدين نبوده است؟ و البته فيلم فروشنده اين بخت را داشته كه برخلاف چند دوره اخير فستيوال كن، موفق به دريافت دو جايزه جداگانه (فرهادي براي فيلمنامه و شهاب حسيني براي بازي) بشود، اتفاقي كه در اين فستيوال تا آنجا كه حافظه ياري مي‌كند مرسوم نيست و خب اين شايد تنها سنت‌شكني «غافلگيركننده»ي شصت‌ونهمين دوره فستيوال كن باشد!
اعتماد