اورول و آس و پاس‌هایش / حمیدرضا امیدی سرور

‘

پیشنهاد کتاب / «آس و پاس در پاریس و لندن» نوشته: جورج اورول
فقر لذت ندارد

حمید رضا امیدی سرور

بی شک این از آن بازی های جذاب روزگار بود که نویسنده‌ای با آثارش نظام کمونیستی شوروی سابق را به شدت چالش کشید که در همه‌ی عمر نه چندان طولانی اش، خود را نویسنده ای چپ‌گرا و سوسیالیست می دانست و البته این چنین هم بود.  اریک آرتور بلر که در دنیای داستان نویسی نام جورج اورول را برگزید، با دو اثری که توخالی بودن اتوپیای کمونیسم روسی را نشان می داد، نامش را در میان بزرگان تاریخ ادبیات ماندگار ساخت.

جورج اورول نویسنده ای بود که در دو مقطع از دوران داستان‌نویسی‌اش با جواب منفی ناشران برای انتشار آثارش روبه‌رو شد. یک بار زمانی که هنوز کتابی از او در نیامده و نویسنده ای گمنام محسوب می شد و دیگر بار زمانی که چندین رمان در کارنامه داشت و از شهرتی برخوردار بود که قاعدتا باید انتشار کتابش را آسان می ساخت؛ اما اینگونه نشد. اگر بار نخست  گمنامی کار انتشار نخستین رمانش را با دشوار ساخت، دومین بار این مایه های سیاسی و انتقادی‌اش از حکومت شوروی سابق بود که کار کتاب او را با مشکل مواجه کرد.

قلعه حیوانات که در اوایل دهه چهل میلادی نوشته شد، رمانی بود در گونه فانتزی، به سبک داستانهای فابل (از زبان حیوانات)، که باورهای حاکم بر نظام کمونیستی شوروی را به همراه شعارهای رهبرانش به چالش می کشید؛ نظامی که بهشت برادری و برابری‌اش به جهنم توتالیتاریسم و کیش شخصیت و برادرکشی بدل شده بود.

این رمان در زمانی برای انتشار آماده شد که کشور انگلستان برای جلوگیری از بلندپروازی های آلمان نازی در جنگ جهانی دوم، دست دوستی به سوی حکومت کمونیستی شوروی دراز کرده بود و به گمان ناشران انتشار کتابی که توتالیتاریسم در شوروی را نشانه رفته بود، می‌توانست روی این اتحاد سیاسی موثر بوده و برای‌شان دردسر ساز شود. اما سرانجام زمانی که هیتلر در مسیر سقوط افتاد، این رمان نیز در مسیر انتشار قرار گرفت. با انتشار کتاب در ۱۹۴۵ شهرت اورول به شکلی بی سابقه بالا گرفت و این کتاب با استقبال بسیاری روبروشد. یکسال بعد با انتشار کتاب در آمریکا، شهرت او ابعادی به مراتب گسترده تر از گذشته را پیدا کرد. در همین احوال بود که اورول نوشتن رمانی دیگر را آغاز کرد که از تمی مشابه برخوردار بود اما به لحاظ سبک و درونمایه  تفاوتی اساسی با قلعه حیوانات داشت.

اگر چه قلعه حیوانات از شکلی تمثیلی برخوردار است، اما به واسطه آشکار بودن این تمثیل ها که گاه پهلو به شعار زدگی می زنند، این رمان در گذر زمان رنگ و بوی کهنگی هم به خود گرفته است، اما حکایت ۱۹۸۴ از منظر کیفی با قلعه حیوانات تفاوت هایی جدی داشت. اگرچه این کتاب هم در سالهایی که جهان به دوران پر تب و تاب جنگ سرد وارد می شد، به عنوان اثری در نقد سیستم کمونیستی با استقبالی چشمگیر روبه‌رو شد اما این غنای ادبی و سبک توجه برانگیز آن بود که باعث شد جایی در میان شاهکار ادبی برای خود باز کرده و با وجود زمین خوردن کمونیسم دولتی شوروی سابق بازهم جذابیت های خود را حفظ کرده و برای خوانندگان امروز همچنان خواندنی باقی بماند.

آیا جورج اورول (به تدریج) در اواخر عمر به نویسنده ای مخالف کمونیسم بدل شده بود؟ و  چنانکه برخی شایع کرده بودند آمریکایی ها در نوشتن کتاب قلعه حیوانات  دخالت داشتند؟

اماباید گفت این ها زاییده اذهان مبتلا به توهم توطئه بودند، لااقل در زمان نوشته شدن این کتاب هنوز امریکائیان خطر کمویسم را بلقوه احساس نکرده بودند و در قالب نیروهای متفقین با یکدیگر همکاری نیز داشتند. در واقع بعد از جنگ و سهم خواهی های بلند پروازانه شوروی و استالین بود که آمریکا را چنان شگفت زده و ترسان ساخت که از هراس کمونیسم به دام مک کارتیزم افتاد.

«هرچه بعد از ۱۹۳۶ {جنگ داخلی اسپانیا} نوشته ام، مستقیم و غیر مستقیم، در مخالفت با حکومت های توتالیتر و در دفاغ از سوسیالیسم دموکراتیک است. » برخلاف توهم اینکه قلعه حیوانات دستپخت آمریکایی ها بوده، تنها کاری که آنها از دستشان برآمد حذف کردن بخش آخر این گفته‌ی اورول از مقدمه قلعه حیوانات بوده تا مبادا وجهه‌ی ضد کمونیستی اورول نزد مردم آمریکا مخدوش شود!

حقیقت این است که جورج اورول چنانچه خود نیز اشاره کرده، نویسنده ای چپ‌گرا و شیفته سوسیالیسم بود اما سوسیالیسمی مورد علاقه او بود که از ماهیتی دموکراتیک نیز برخوردار باشد و نسبتی با کمونیسم روسی و تولیتاریسم بیرون آمده از دل آن نداشته باشد. به عبارتی او حکومت شوروی را حکومت سوسیالیستی واقعی نمی دانست. ردپای این حقیقت انکارناپذیر  در آثار داستانی نوشته شده در سالها قبل از انتشار قلعه حیوانات دیده می‌شود.

چنین نگاهی را در روح حاکم بر «آس و پاس در پاریس و لندن» به شکلی محسوس می توان مشاهده کرد. بی گمان اگر شهرت جورج اورول بر این رمان سایه نیفکنده بود، کنار هم قراردان این رمانها به عنوان آثار یک نویسنده کمی عجیب جلوه می‌کرد.

جورج اورول در آغاز قرن بیستم به دنیا آمده بود (۱۹۰۳)، در جوانی اش کمونیسم از قالب تئوری های فلسفی و انقلابی بیرون آمده و با انقلاب اکتبر (۱۹۱۷) شکل عملی گرفته و در هیأت کمونیسم روسی این کشور پهناور را به عنوان اولین بهشت برابری معرفی ساخته بود. اگر چه به تدریج حقیقت این مدینه فاضله توخالی و دروغین آشکار می شد. اما در میان آن نسل از نویسندگان و روشنفکران چپ گرایی مُدی رایج بود که دلالت بر باور مندی آنها به عدالت انسانی داشت. بنابراین کم نبودند کسانی که شوروی را نماینده واقعی سوسیالیسم ندانسته و شکست کمونیسم روسی در برقراری عدالت و گرفتار شدن آن در تولیتاریسمی خون ریز را به پای سوسیالیسم واقعی نمی نوشتند.

اورول نمونه بارزی از این قسم نویسندگان چپ گرا بود که انعکاس عدالت خواهی آن را در «آس و پاس در پاریس و لندن»می توان دید. تهی دستانی که تفاله های جوامع سرمایه داری محسوب می شدند. پرداختن به این قسم آدمها به طور آشکار و نهان فاصله طبقاتی و نابرابری های سیستم های سرمایه داری به اصطلاح دموکراتیک را نشانه گرفته بود.

«آس و پاس در پاریس و لندن» نخستین اثر جورج اورول بود که امکان انتشار پیدا کرد، بعد از دو اثر داستانی که بدون ناشر ماند و دست آخر اورول آنها را از بین برد. نوشتن این کتاب حاصل یک تجربه شخصی بود. اورول که برای نویسنده شدن به پاریس رفته بود، در اثر تنش مالی دست خالی ماند و به جای کمک گرفتن از خانواده مدتی را در میان آس و پاسها گذراند، در همین زمان بود که به فکر افتاد تا رمانی درباره آنها بنویسد بنابراین اینبار فرانسه را ترک و به لندن برگشت تا از فرصت زندگی در کنار خانواده، فراغت نوشتن رمانش را پیدا کند.

پس از آماده شدن این رمان، نداشتن شهرت باعث شد مجددا ناشران رمان او را رد کنند. اورول سرخورده و ناراحت رمانش را به دوستی سپرد تا پس از خواندن آن را از بین ببرد. اما دوستش رمان را پسندید و بی آنکه اورول در جریان باشد ناشری برای آن پیدا کرد و سپس به اورول خبرداد که ناشری تازه‌کار حاضر به انتشار کتابش شده است.

درونمایه «آس و پاس در پاریس و لندن» از تجربیات واقعی زندگی اورول مایه گرفته است. نوع روایت در رمان به شکلی است که با وجود عوض کردن نامها توسط نویسنده این واقعیت را حکایت می کند. به همین دلیل اریک آرتور بلر برای مخدوش نکردن شأن خانوادگی خود نام جورج اورول را برای خود برگزید و کتابش با همین نام منتشر شد. «آس و پاس در پاریس و لندن» بعد از فروشی سه هزارتایی که آغاز خوبی برای او به شمار می رفت، با تیراژی بیش از دو برابر توسط نشر معروف پنگوئن به بازار آمد که نوید دهنده از راه رسیدن روزهای شهرت و موفقیت برای اورول بود.

چنانکه از نام رمان نیز پیداست، این رمان داستانی است که از زندگی و مناسبات حاکم میان مردمانی فرودست از لایه های پایین جامعه حکایت می کند. مردمی آواره و رها میان زمین و آسمان که اگر چه در دل جامعه حضوردارند اما به واقع از نهادهای صاحب ارزش آن رانده شده اند. رگه های نگاه سوسیالیستی اورول در پرداختن به چنین آدمهایی که حاصل تمدنی سرمایه‌محور به نظر می رسند، در این رمان قابل مشاهده است.

اورول اگرچه تنها تجربه دم خور بودن با آس و پاس های پاریس را داشت، اما این حکایت را به شهر لندن نیز که یکی دیگر از نمادهای تمدن اروپایی و سرمایه داری بود، تعمیم داد. اگر چه در آنجا از تجربه مستقیم زندگی در میان آس و پاس ها را نداشت، اما از مشاهدات و دانسته هایش بهره گرفت.

اورول در این رمان که به شیوه اول شخص روایت می شود، از تجربه انجام کارهای پست و پیش پا افتاده در پاریس می نویسد و در خلال چنین روایتی که پرده از روی ستمگرانه فقر کنار می زند، براین واقعیت تاکید دارد که فقر در همه جای دنیا صورتی کم و بیش یکسان دارد، چهره ای کریه که روح آدمی را در هم می شکند. سوای طرح مفاهیم انسانی در این رمان، به شکلی اجتماعی گرایانه نیز دست به انتقاد از وضعیت فقرا در ین شهرها زده و از امکاناتی که باید برای بهبود وضعیت آنها در اختیارشان باشد، سخن گفته و از وضعیت سخت و دردناک نواخانه‌ها انتقاد می کند. اورول برخلاف برخی نویسندگان سوسیالیست که از فقر تجلیل می کنند، نشان می‌دهد که فقر لذتی ندارد و تنها  درد و رنج و تنهایی برای آدمی به همراه می آورد. 

اورول به نسلی از نویسندگان تعلق داشت که تجربه کردن زندگی و استفاده از این تجربه ها اهمیت بسیاری می داد. او نیز همانند همینگوی داستانی درباره جنگ داخلی اسپانیا دارد. این شکل از داستان‌نویس اگر چه این روزها همچون گذشته معمول نیست، اما نقش ویژه ای در شکل گیری رمانهایی داشت که روای های راستینی از دوران خود بودند.

«آس و پاس در پاریس و لندن» که به تازگی توسط بهمن دارالشفایی و به همت نشر ماهی به بازار آمده در سال ۱۳۶۲ توسط اکبر تبریزی نیز به فارسی برگردانده و با نام «آس و پاس» منتشر شده بود. سپس برای بار دوم این رمان با نام «آس و پاس‌های پاریس و لندن» با ترجمه زهره روشنفکر توسط نشر مجید منتشر شد. البته کیفیت ترجمه بهمن دارالشفایی با دو ترجمه پیشین به شکلی محسوس  فاصله دارد. در کتاب حاضر با توجه اینکه در این رمان از مناطق شهری لندن و پاریس و همچنین مکانهایی واقعی در آنها زیاد سخن گفته می شود، نشر ماهی  نقشه های این دو شهر را با مشخص کردن موقعیت جغرافیایی مکانها مهم در رمان برای خواننده نا آشنا با این دو شهر، در انتهای کتاب منتشر کرده است که در مطالعه رمان به خواننده کمک زیادی می کند.

سخن آخر اینکه، متاسفانه به جز دو رمان اصلی و بسیار معروف اورول اکثریت قریب به اتفاق آثار دیگر او که به فارسی منتشر شده اند، از ترجمه هایی با کیفیت های پایین برخوردار بودند و این مهم نقشی اساسی در شکل گیری این تصور داشت که تنها همان دو اثر معروف اورول هستند که ارزش خواندن دارند. اما کتاب حاضر گواه آن است که اورول به جز قلعه حیوانات و ۱۹۸۴ آثار ارزنده دیگری هم دارد که کیفیت ادبی آنها اگر به ۱۹۸۴ نرسد، لااقل از قلعه حیوانات به شکلی محسوس بالاتر است.

«آس و پاس در پاریس و لندن»
نوشته: جورج اورول
ترجمه: بهمن دارالشفایی
ناشر: ماهی، چاپ اول ۱۳۹۵
۲۳۸ صفحه ، ۱۷۰۰۰ تومان

‘