رمان‌نويسي هيچ دستوري ندارد

‘

نگاهی به «انديشه‌هاي نو در رمان‌نويسي» اثر  باربارا شوپ و مارگارت لاودنمن

كتابي در سر، كتابي در دست

رمان‌نويسي هيچ دستوري ندارد و به‌طوركلي ادبيات به قاعده و قانوني تن نمي‌دهد. كتاب «انديشه‌هاي نو در رمان‌نويسي» كتابي كه اخيرا در حوزه رمان‌نويسي و به‌شكل راهنما درآمده است نيز با تأكيد بر اين نكته، خود را از خودآموزهاي داستان‌نويسي جدا مي‌كند. «وقتي كه حرف‌هاي نويسندگان را درباره فرايند نگارش كتاب‌هايشان بخواني، خواهي ديد كه هر رماني نيازها و محدوديت‌ها و امكانات خاص خود را دارد، بايد با آن زندگي كرد و وقت صرفش كرد تا فهميد چگونه مي‌تواند بر صفحه كاغذ جان بگيرد.» در مقدمه آمده است كه هدف از خلق اين كتاب آن است تا منبعي فراهم آورد براي خلق رمان.

كتاب بعد از مقدمه، در هشت فصل ايده‌هايي در باب موضوعات مرتبط به رمان مطرح مي‌كند: عناصر داستان، داستان، شخصيت، جهان، زمان، ساماندهي و بازنگري و بعد نوبت به گفت‌وگوها مي‌رسد و فرايند آفرينشگري را با نويسندگان امروز به بحث مي‌گذارد. دُروتي آليسن، ريچارد باوش، ‌لاري براون، مايكل شيبان، ها ژين و ديگران. در فصل نخستين كتاب؛ «كتابي در سر، كتابي در دست» سوزان فرومبرگ مي‌نويسد: «در نوشتن، تخيل است كه حديث نفس مي‌كند. آميختنِ نويسنده با موضوع، بخشي از نوشتن است. در نتيجه هر رماني كه بنويسيم نفس‌گونه خواهد بود،‌ زيرا از تجربه‌هاي زندگي شخصي‌مان مايه مي‌گيرد. گاه رمان حديث نفسي بي‌ميانجي است و صورت و هسته اصلي، ماجرا يا ماجراهاي واقعي است. حديث نفس مي‌تواند با ميانجي باشد و پيشامدي واقعي به خلق داستاني يكسره متفاوت بينجامد.» او به ريشه‌داشتن بسياري از مايه‌هاي داستان در تجربيات نويسنده اشاره مي‌كند و ماده داستاني هر نويسنده را يگانه و مختص به خود او مي‌داند و معتقد است ماده داستاني هر نويسنده بر پايه چيزي بنا مي‌شود كه جهان‌بيني او را ساخته است؛ ايستا نيست و با رشد و دگرگون‌‌شدن نويسنده رشد مي‌كند و دگرگون مي‌شود. «رماني كه در سرت شكل مي‌گيرد و بر صفحه كاغذ نقش مي‌بندد، بازتاب جنبه‌هايي از زندگي توست كه به هر دليلي به بخش آگاه ذهنت وارد شده‌اند.» لحن خطابيِ برخي ‌مقالات كتاب ازجمله همين مقاله آغازين از نگرش كلي حاكم بر آن خبر مي‌دهد. اينجا نويسندگان، نويسندگان ديگر را خطاب مي‌كنند كه بناست با خواندن اين كتاب از تجربيات آنها بهره بگيرند و ايده‌هاي بيشتري براي خلق رمان‌هاشان بيابند. يكي از ايده‌ها كه در همين مقاله بر آن تأكيد گذاشته شده، بهره‌گيري درست و بجا از تجربيات خودِ نويسنده است كه با ميانجيِ ماده داستاني و جهان‌بيني نويسنده بايد جامه «ادبيات» بپوشد. فرومبرگ هم‌چنين به تجربياتي اشاره مي‌كند كه ساليانِ‌سال در پستوي ذهن و خاطر نويسنده پنهان شده و در هنگامِ نوشتن ناخواسته پديدار مي‌شود

. او در اين مقاله سعي دارد راهكارهايي ارائه دهد تا نويسنده بر ترس خود فائق آيد، ازاين‌رو نويسنده را تشويق مي‌كند تا صحنه‌هاي مختلف رمان را تا جايي كه در ذهنش نقش بسته بنويسد و منتظر نماند تا همه‌چيز در ذهنش جا بگيرند و بعد روي كاغذ بيايند: «آنچه اين صحنه‌ها را به‌هم مي‌پيوندد،‌ هنگام نوشتن رمان و تنها با نوشتن آشكار خواهد شد. انديشيدن و خيال‌پروري درباره صحنه‌ها و نقش هر يك، به معني آغاز نگارش رمان نيست. رمان با نوشتن آغاز مي‌شود.» ازاين‌روست كه او بين كتابي كه در سر است با كتابي در دست كه نوشته شده است، فرق مي‌گذارد. از نكات جالب‌توجه ديگر در اين كتاب اين است كه در پيشاني هر فصل جمله‌اي از نويسنده‌اي معروف آمده كه ايده آن فصل را به‌صورت فشرده در خود دارد. براي نمونه فصلِ «عناصر داستان» به‌رغم آن‌كه عنوانش با مباحث تئوريك يا كارگاهي كليشه‌اي هم‌خوان‌تر است، سرآخر با اين ايده آندره ژيد سازگار است: «تنها آنچه از جنون مايه گرفته و با عقل نوشته شده زيباست.» به‌نظر مي‌رسد عصاره كتاب نيز در همين جمله آمده است.

بخشی از کتاب:

اندیشه‌های نو در رمان‌نویسی، کتابی راهنماست و تو را در نوشتن رمانی که خیال داری بنویسی یاری می‌کند. خوب است بدانیم که این کتاب، خودآموز داستان‌نویسی نیست. وقتی که حرف‌های نویسندگان را درباره‌ی فرایند نگارش کتاب‌های‌شان بخوانی، خواهی دید که رمان‌نویسی هیچ دستوری ندارد. هر رمانی نیازها و محدودیت‌ها و امکانات خاص خود را دارد، باید با آن زندگی کرد و وقت صرفش کرد تا فهمید چگونه می‌تواند بر صفحه‌ی کاغذ جان بگیرد.
هدف از نوشتن این کتاب فراهم‌ساختن منبعی بوده است که بتواند در خلق رمان یاریت دهد و اطلاعات و راهنمایی‌های لازم را در اختیارت بگذارد. این کتاب مثل آموزگاری در کنار توست تا از فرایند پیچیده‌ی آفرینش رمان و رابطه‌ی رمان‌نویس با رمان آگاه شوی و از نحوه‌ی گسترش زندگی روزانه در تحقق واقعیتی دیگرگونه، یا بگوییم کتابی که در سر می‌پرورانی، تصوری اجمالی پیدا کنی.

‘