ادبیات جهان در بازار کتاب ایران / دستاورد ترجمه ادبیات داستانی در سالی (1395) که گذشت

داستان‌‌های هفتادودوملت

پیام حیدرقزوینی

به شیوه‌های مختلفی می‌توان به مرور مجموعه‌داستان‌ها و رمان‌های ترجمه‌شده در سال ٩٥ پرداخت اما از آنجا که عناوین منتشرشده در این حوزه متعدد و پرشمارند، می‌توان در یک تقسیم‌بندی کلی برخی آثار شاخص‌تر را مدنظر قرار داد. مثلا می‌توان آثاری که اولین‌بار در این سال به چاپ رسیدند را در یک بخش قرار داد و تجدیدچاپ‌های این سال را در بخشی دیگر، یا می‌توان به مرور کلاسیک‌ها پرداخت و بعد به آثار معاصر رسید. اما با توجه به تعدد عناوین کتاب‌ها، شاید بهتر باشد در اینجا آثار ترجمه‌شده را در یک تقسیم‌بندی حدودی براساس زبان‌شان دسته‌بندی کرد.

ادبیات همسایه
معمولا آثار کشورهای منطقه و ادبیات عرب با دیدی تردیدآمیز مواجه هستند اما در چند سال اخیر ادبیات معاصر عرب با اقبال بهتری روبه‌رو شده‌اند و رمان‌ها و مجموعه‌داستان‌های قابل توجهی از ادبیات جهان عرب به فارسی ترجمه شده‌اند. بهاء‌طاهر از مهم‌ترین نویسندگان ادبیات عرب و برنده اولین دوره جایزه بوکر عربی است که تا چند سال در ایران ناشناخته بود تا اینکه دو رمان مهم او با نام‌های «واحه غروب» و «عشق در تبعید» توسط رحیم فروغی به فارسی ترجمه شد. سال ٩٥ نیز فروغی گزیده‌ای از داستان‌های کوتاه این نویسنده مصری را در کتابی با عنوان «زمستان ترس» در نشر ناهید به‌چاپ رساند. مهم‌ترین ویژگی این گزیده داستان این است که در این مجموعه داستان‌هایی از دوره‌های مختلف کار بهاء‌طاهر آورده شده و به‌این‌ترتیب می‌توان سیر داستان‌نویسی او را به واسطه این مجموعه پی گرفت. در روزهای پایانی سال نیز، مجموعه‌ای از داستانک‌های فاطمه‌ بن‌محمود، نویسنده معاصر تونسی، با ترجمه رحیم فروغی توسط نشر پیدایش منتشر شد. «از سوراخ در» عنوان این کتاب است که درواقع گزیده‌ای است از دو مجموعه داستانک‌های بن‌محمود با عناوین «از سوراخ در» و «جنگل در خانه». فاطمه بن‌محمود که در میان آثارش شعر و رمان نیز دیده می‌شود، در این داستانک‌ها با نگاهی انتقادی و گاه همراه با طنز به سراغ وضعیت اجتماعی رفته و در اغلب داستانک‌هایش از امر روزمره موقعیتی داستانی آفریده است. از غاده السمان، نویسنده سوری، نیز دو کتاب در ماه‌های پایانی سال ٩٥ منتشر شد. «بیروت ٧٥» رمانی از غاده السمان است که با ترجمه نرگس قندیل‌زاده در نشر ماهی به‌چاپ رسیده است. این کتاب درواقع اولین رمان این نویسنده سوری به‌شمار می‌رود که در سال ١٩٧٥ منتشر شد. نویسنده در این رمان، روایتی از بیروت در سال ٧٥ به‌دست داده است. سالی که دراصل شروع جنگ داخلی لبنان است و برای مدتی طولانی این کشور را با بحرانی گسترده روبه‌رو کرد. «دانوب خاکستری»، مجموعه‌ای از داستان‌های غاده السمان است که با ترجمه سمیه آقاجانی در نشر ماهی منتشر شده است. در این کتاب شش قصه از این نویسنده سوری انتخاب شده‌اند که می‌توان ویژگی‌هایی مشترک در آنها دید. در روزهای پایانی سال، رمانی هم از مصطفی بالعل،‌ نویسنده معاصر ترک، با ترجمه صابر مقدمی منتشر شد. «پنجره‌ای به شاخسار تاک» عنوان این رمان است که توسط نشر پیدایش منتشر شده است. بالعل در این رمان، با درآمیختن شیوه روایت داستان‌نویسی سنتی با شیوه روایت مدرن روایت خود را آفریده است و روایتش دارای درونمایه‌ای اجتماعی است.

ادبیات آمریکای لاتین
یکی از مهم‌ترین رمان‌های ترجمه‌شده در سال ٩٥، «حکومت نظامی» خوسه دونوسو است که توسط عبدالله کوثری به فارسی ترجمه شده و در نشر نی به‌چاپ رسیده است. روایت دونوسو در این رمان از شیلی بعد از کودتا، یکی از برجسته‌ترین روایت‌های داستانی شیلی درگیر کودتا است. دونوسو در «حکومت نظامی»، به ماجرای خواننده‌ای انقلابی پرداخته که در زمانه کودتا صدای مردم کشورش شده است. شخصیت محوری رمان که کمی قبل از کودتای پینوشه به‌طور تصادفی از شیلی خارج شده و به پاریس رفته، صدای شرایط استبدادزده سرزمینش شده و حالا در سال‌هایی بعد از کودتا همچنان تردیدهایی درباره آینده دارد. «نقال فیلم» ارنان ریورا لتلیئر، از دیگر رمان‌های مهم آمریکای لاتین است که با ترجمه بیوک بداغی در نشر آگه به‌چاپ رسیده است. لتلیئر که نویسنده شیلیایی است، در این رمان سینما را دستمایه روایت اثرش قرار داده و از این‌حیث می‌توان اثر او را اقتباسی ادبی دانست. «نقال فیلم» از پیوند میان ادبیات و سینما پدید آمده و البته نویسنده از تکنیک‌ها و فانتزی‌های خاص خودش در روایت این رمان استفاده کرده است. «عشق در روزگار وبا» گابریل گارسیا مارکز با ترجمه کاوه میرعباسی از دیگر رمان‌های مهم ادبیات آمریکای لاتین است که در سال ٩٥ منتشر شد. میرعباسی قصد دارد تمام آثار داستانی مارکز را در غالب پروژه‌ای در انتشارات کتاب‌سرای نیک به فارسی برگرداند و پیش‌تر «صدسال تنهایی» با ترجمه او به‌چاپ رسیده بود.

ادبیات فرانسوی‌زبان
مدتی است که مجموعه‌ای با عنوان «هفتادودوملت» با گزینش و ترجمه قاسم صنعوی توسط نشر دوستان منتشر می‌شود و آن‌طور که از عنوان مجموعه هم برمی‌آید، در هر عنوان این مجموعه داستان‌هایی از یک کشور انتخاب و ترجمه می‌شوند. در سال ٩٥ نیز، عنوان دیگری از این مجموعه با عنوان «شام زیر درختان بلوط» که به داستان‌های فرانسوی مربوط است به‌چاپ رسید. «شام زیر درختان بلوط» کتابی دوجلدی است و صنعوی در آن از بیش از پنجاه نویسنده فرانسوی داستان‌هایی را انتخاب و ترجمه کرده است. صنعوی در این مجموعه داستان‌هایی فرانسوی از قرن نوزدهم تا نیمه اول قرن بیستم انتخاب کرده و در توضیح کوتاهش نوشته: «در مجموعه حاضر سعی بر آن بوده که نمونه‌های گوناگونی از نویسندگانی با سلیقه‌های متفاوت ارائه شود و چنین امری لزوما آثاری با ارزش‌های متفاوت و نه همه در یک سطح را در کنار هم قرار می‌دهد.» «شام زیر درختان بلوط» با داستان‌هایی از استاندال، بالزاک، الکساندر دوما و ویکتور هوگو شروع می‌شود و تا نویسندگانی مثل رژیس دوبره، لوکله‌زیو و دومینیک ماری پیش می‌آید. یکی دیگر از آثار مهم و متفاوت ادبیات فرانسه که در سال ٩٥ به‌چاپ رسید، «بازگشت به کیلی‌بگز» سورژ شالاندن بود که با ترجمه مرتضی کلانتریان در نشر آگاه به‌چاپ رسید. کلانتریان که مترجمی گزیده‌کار است و دست به انتخاب آثاری متفاوت می‌زند، پیش‌تر «افسانه پدران ما» این نویسنده فرانسوی را ترجمه کرده بود. شالاندن از نویسندگان معاصر فرانسوی است که سال‌ها به روزنامه‌نگاری مشغول بوده و گزارش‌های مهم و تاثیرگذاری درباره وقایع مختلف و از جمله حوادث مربوط به ایرلند شمالی نوشته است. او از تجربه سه‌دهه روزنامه‌نگاری‌اش در نوشتن رمان‌هایش استفاده می‌کند.
 

ادبیات انگلیسی‌زبان
از ویلیام فاکنر دو کتاب در سال ٩٥ به فارسی منتشر شد. در اوایل سال مجموعه داستانی از این نویسنده آمریکایی با عنوان «جنگل بزرگ» با ترجمه احمد اخوت در نشر افق به‌چاپ رسید. این مجموعه درواقع پاسخی است که فاکنر به پیشنهاد انتشارات رندوم هاوس می‌دهد. در سال ١٩٩٥ این انتشارات از فاکنر می‌خواهد که مجموعه‌ای از داستان‌هایش که به طبیعت و شکار مربوط‌اند را در کتابی گرد آورد و «جنگل بزرگ» همین مجموعه است. «جنگل بزرگ» از چهار قصه تشکیل شده که البته دوتا از آن‌ها پیش‌تر به فارسی ترجمه شده بودند و به‌همین‌دلیل اخوت آن‌ها را از این کتاب کنار گذاشته و به‌جایشان سه داستان دیگر که آن‌ها هم حال‌وهوای این مجموعه را دارند به کتاب افزوده است. در پایان سال نیز کتاب دیگری از فاکنر به‌چاپ رسید. «پیرمرد» عنوان این کتاب است که با ترجمه تورج یاراحمدی توسط نشر کتاب‌سرای‌نیک منتشر شد. «پیرمرد» داستانی است که فاکنر در آن از قلمرو همیشگی جهان داستانی‌اش، یوکناپاتافا، بیرون آمده و به روایت آدم‌هایی پرداخته که قبل و بعد از این داستان کاری با آنها نداشته است. یاراحمدی پیش از این نیز ترجمه قابل‌اعتنایی از «حرامیان» فاکنر به دست داده بود. از جولین بارنز، که از نویسندگان شناخته‌شده امروز ادبیات انگلستان به‌شمار می‌رود، رمان «درک یک پایان» با ترجمه حسن کامشاد در نشر نو منتشر شده است. این رمان از مهم‌ترین آثار بارنز محسوب می‌شود که موفق شده جایزه بوکر را هم کسب کند. «درک یک پایان» در دو بخش روایت شده؛ بخش اول به خاطرات گذشته راوی مربوط است و سپس وضعیت امروز او روایت شده است. گذشته و نوع مواجهه با آن از ویژگی‌های مهم این رمان بارنز است. در سال ٩٥ رمان دیگری هم از بارنز به فارسی ترجمه شد. «هیاهوی زمان» عنوان این کتاب است که با ترجمه سپاس ریوندی در نشر ماهی منتشر شده است. این کتاب جزو ادبیات آرمانشهری انگلستان به‌شمار می‌رود و البته روایتی معکوس از آرمانشهر مدنظر بوده است. «سایلاس مارنر» و «ادام‌بید»،‌ رمان‌هایی از جورج الیوت هستند که امسال با ترجمه رضا رضایی در نشر نی منتشر شدند و در آینده نیز دیگر رمان‌های این نویسنده کلاسیک با ترجمه رضایی به‌چاپ خواهند رسید. جورج الیوت از چهره‌های مهم ادبیات انگلستان به‌شمار می‌رود. رمان‌های او آثاری رئالیستی‌اند که چند ویژگی آن‌ها را از دیگر رمان‌های رئالیستی آن دوران متفاوت می‌کند. یکی از این ویژگی‌ها توصیف روحیات و انگیزه‌های درونی شخصیت‌های داستانی است. یکی از مهم‌ترین رمان‌های نابوکوف نیز امسال با ترجمه رضایی در نشر ثالث منتشر شد. «شاه، بی‌بی، سرباز» دومین رمانی است که نابوکوف به زبان روسی نوشت و بعدها تحت‌نظارت خود او به انگلیسی ترجمه شد. نابوکوف بنا به عادتش، هنگام ترجمه این رمانش نیز تغییراتی در آن اعمال کرد و البته میزان تغییرات ترجمه انگلیسی «شاه، بی‌بی، سرباز» به‌حدی است که می‌توان نسخه انگلیسی آن را جزو ادبیات انگلیسی‌زبان دانست. «شاه، بی‌بی، سرباز» دارای طنزی سیاه و قدرتمند است و نابوکوف در آن ادای دینی به دو نویسنده محبوبش یعنی فلوبر و تولستوی کرده است. این رمان نابوکوف درواقع پارودی «مادام بوواری» و «آنا کارنینا» است. همچنین «گتسبی بزرگ» اسکات فیتزجرالد نیز با ترجمه رضایی در نشر ماهی به‌چاپ رسید. این رمان را سال‌ها پیش کریم امامی ترجمه کرده بود و امسال ترجمه امامی نیز در نشر علمی‌وفرهنگی تجدیدچاپ شد.

ادبیات آلمانی‌زبان
امسال چند اثر مهم از ادبیات آلمانی‌زبان به فارسی ترجمه شد که یکی از آن‌ها رمانی از آلفرد کوبین با عنوان «سوی دیگر» است که با ترجمه علی‌اصغر حداد در نشر ماهی منتشر شد. کوبین بیش از آن‌که به‌عنوان نویسنده مطرح باشد به‌عنوان طراح و نقاش شناخته می‌شود و «سوی دیگر» تنها رمان او به‌شمار می‌رود. اما با این‌حال این تنها رمان این نویسنده و طراح اتریشی  اثری قابل‌توجه در ژانر رمان فانتزی است. کوبین در «سوی دیگر» با به‌کارگیری عنصر وحشت جهانی فانتزی-ذهنی خلق کرده است. فرزانه طاهری امسال بار دیگر به سراغ «مسخ» کافکا رفت و ترجمه‌ای دوباره از این شاهکار ادبیات آلمانی‌ به‌دست داد. طاهری این ترجمه را براساس نسخه انتقادی نورتن «مسخ» انجام داده است. استنلی کرنگلد،که از کافکاشناسان شناخته‌شده است، «مسخ» را از آلمانی به انگلیسی برگردانده و به جز خود داستان، مقاله‌هایی مهم درباره آن نیز به‌چاپ رسانده است. امسال کتابی قابل‌توجه از اشتفان سوایگ نیز با ترجمه محمود حدادی به‌چاپ رسید. «حدیث شطرنج و رساله سیسرو»، عنوان این کتاب است که توسط نشر نیلوفر منتشر شد. «حدیث شطرنج» داستانی خواندنی از سوایگ است و «رساله سیسرو» نیز گفتاری از او درباره زندگی این سخنور کلاسیک رومی است. این داستان و نوشتار، هر دو به دوره‌ای از زندگی سوایگ مربوط‌اند که او به دلیل جنگ جهانی دوم مجبور به مهاجرت شده و در تبعید زندگی می‌کند. «حدیث شطرنج» داستانی تمثیلی است که تصویری از بحران یک دوران در آن روایت شده است. این داستان آخرین اثری است که سوایگ قبل از خودکشی‌اش نوشت. این اواخر مجموعه‌ داستانی هم با ترجمه حدادی در نشر مرکز به‌چاپ رسید. «گدا و دوشیزه مغرور» عنوان این کتاب است که بیست‌ویک داستان آلمانی از قرن هجدهم تا امروز را دربر گرفته است. «زیردست» که از مهم‌ترین آثار هاینریش مان به‌شمار می‌رود نیز از ترجمه‌های قدیمی‌تر حدادی است که امسال در نشر ماهی بازچاپ شد.

شرق