نگاهی به رمان «پدر کشتگی» اثر سلمان امین

دعوت به سکوتی اجباری!

احسان راسخی

سلمان امین را می توان یکی از پرانگیزه ترین نویسندگان این سالها، به حساب آورد. اقبال کلی آثارش و ارتباط خوبی که با مخاطبان برقرار کرده، جایزه هوشنگ گلشیری که نصیبش شده و  مایه ای که برای نوشتن کارهای تازه اش می گذارد؛ نمونه اش هم تجربه رفت و آمد او به کمپ ترک اعتیاد برای نوشتن رمان کارتن خواب که بیش از یک سالی وقت او را گرفته است.

از نگاه سلمان امین دوره نوشتن داستانهای شهری و آپارتمانی تمام شده است، رمانهای او اگر چه آثاری شهری هستند، اما نه در آپارتمانها که در دل جامعه، کف شهر و لایه پایین اجتماعی می گذرند. از طرف دیگر  او برای متفاوت شدن داستانهایش، آنها را زندگی می کند و به سراغ نوشتن مضامینی می رود که از دل یک تجربه بی واسطه از حضور در متن جامعه بیرون می آیند. «پدرکشتگی» هم در همین قاعده جای گرفته و داستان شخصیت های‌ست که در همین جامعه زندگی می کنند اما کمتر کسی با آنها توجه کرده است، آدمهایی تمام شده…

در نگاه نخست شاید نام کتاب (پدرکشتگی)  از کم و کیف درونمایه این رمان حکایت داشته باشد. اما نوسینده کوشیده درونمایه رمانش چیزی فراتر از آن باشد که با یک گمانه زنی ساده کشف شود.پدرکشتگی ریشه در فرهنگ و تاریخ ایران دارد. سلمان امین نام جدیدترین رمان خود را از داستان کشته شدن سهراب به دست رستم الهام گرفته است و کوشیده روایت تازه و امروزینی متاثر از آن ارائه کند.

وقایع رمان پدرکشتگی در تهران رخ می دهد و نویسنده برای ملموس‌تر کردن داستان از اسم کوچه و خیابانهای مشهور استفاده کرده است. شخصیت های داستان که در لاک زندگی خود فرو رفته اند، در بستری که با مهارت توسط نویسنده ساخته می شود، دور هم جمع می شوند و یک داستان اجتماعی را می‌سازند.  شخصیت هایی که توسط راوی اول شخص معرفی شده و در طول کتاب سرنوشت آنها با ظرافت به هم گره میخورد.

«سیاوش» شخصیت اصلی رمان، یادآور خاطره تلخ و شومی برای پدرش محسوب می شود، خاطره تولد او که با رفتن (مرگ) مادرش همراه شده است. به همین خاطر پدر اسم سیاوش را برایش انتخاب کرده تا این خاطره را از یاد نبرد. در رمان های  سلمان امین موقعیت های داستانی از اهمیت مرکزی در شخصیت پردازی آدمها برخوردارند، چرا که به باور او:انسان در ارتباط معنی می‌شود و در این پدیده است که آسیب می‌بیند و حتی می‌میرد. مهمترین جلوه و نمود این مساله به باور من در تقابل انسان با محیط و اجتماعی پیرامونش رخ می‌دهد. در واقع انسان و اجتماع و ارتباطات اجتماعی هستند که به یکدیگر معنی می‌بخشند.  همین نگاه نادرست پدر سبب می شود که سرنوشت سیاوش دچار دگرگونی های عجیب شده و با بیماری های مختلف روانی همراه می شود.

داستان با فریاد یک مامور پلیس شروع می شود. ماموری که با داد و قال سعی دارد همه را آرام کند . اما صدای  خود مامور  از همه بلندتر است و انگار از همان آغاز رمان کسی می خواهد به زور شخصیت های سلمان امین را به سکوت دعوت کند. در متن داستان خشونتی درونی شده در جریان است که در نهایت نویسنده،  سیاوش را به عنوان فردی که قربانی این خشونت هاست جلوه گر می سازد. در پدرکشتگی شخصیت های خودخواه فراوانند و این نگاه از تلقی حاکم بر جامعه ای برخاسته که همه به منفعت خویش بیش از حقوق بدیهی دیگران اهمیت می دهند، حتی حق حیات. از این جهت می توان گفت درونمایه پدرکشتگی بازتاب دهنده اتمسفر روانی جامعه ای تحت فشار است که نویسنده کوشیده نگاهی روانشناختی بدان داشته باشد. در هر جای داستان می توان کسی را یافت که نوعی روان پریشی دچار است و یا وسواس. همگی به شکل ناشیانه ای به دنبال عشق هستند تا با فرار از نسخه های دیگران، حالشان برای همیشه خوب شود. به طوری که سیاوش ازدواج با همسر اولش لاله را اینطور تصویر می کند:
وقتی تصمیم به ازدواج گرفتیم همه کارهایمان را رها کردیم و به شکل خستگی ناپذیری گذاشتیم به جوریدن سجایای اخلاقی هم.حالا که همه چیز تمام شده می‌دانم که این عشق نبود که ما را از موجوداتی معمولی به افرادی بی نقص و دوست داشتنی تبدیل می کرد. ما به هم محتاج بودیم و عشق خودش محصول این احتیاج بود.
ویژگی دیگری که رمان سلمان امین را شاخص می کند، طنز سیاه آن است. چنانکه گویی نویسنده برای نشان دادن این همه تلخی که در رمانش وجود داشته چاره ای جز پناه بردن به نگاهی طنازانه نداشته و از این روست که طنز او کیفیتی پیدا کرده که به تلخی و سیاهی آغشته شده است.

سلمان امین  علاقه آشکاری به داستانگویی دارد، داستانهایش از بار دراماتیک بیرونی برخوردارند با خط داستانی پر رنگی که خواننده از دنبال کزدن آن لذت می برد و حتی زمانی که بازی هایی برای پیچده کردن روایت ترتیب مبی دهد، جریان پیوسته داستان مانع از سردرگم شدن خواننده می شود. در خلال داستان شاهد نامه هایی هستیم که سیاوش به دختر کوچکش آرام (از همسر اولش)  نوشته است. این نامه ها به شیوه ای جالب کامل کننده اطلاعات خواننده از گذشته سیاوش می باشند. در نهایت پدرکشتگی با یکی از همین نامه ها پایان می گیرد به گونه ای که خواننده به فکر فرو می رود که آیا تمام چیزی که تابحال خوانده صرفا داستان بوده یا نامه.
سخن آخر اینکه سلمان امین نویسنده ای است اجتماعی گرا، نه فقط این رمان که «رمان قلعه مرغی ؛ روزگار هرمی» که نسخه صوتی آن همزمان با این کتاب به بازار آمده و دیگر آثار او از چنین تعلق خاطری حکایت دارد. آثا او خوشخوان و برخوردار از ریتمی تند و زبانی صمیمی هستند که درعین تناسب با ساختار رمان به جذب بیشتر خواننده نیز کمک می کنند. و در مجموع چنین مجموعه از در خدمتبازگو کردن دغدغه های اجتماعی نویسنده ای قرار می گیرند که پیداست نسبت به جامعه پیرامون خود، آدمهایی که در آن زندگی می کنند و موقعیت ها و روابط انسانی بی تفاوت نیست.

به نقل از الف

«پدر کشتگی»
نویسنده: سلمان امین
ناشر: ققنوس، چاپ اول 1395
215صفحه، 14000 تومان