نگاهی به کتاب «جامعه های ماقبل صنعتی» اثر پاتریشیا کرون/ حمیدرضا امیدی سرور

تولد صنعت در جهان سنتی

حمیدرضا امیدی سرور

«ماجرای پیدایش، رشد و تکامل تمدن بشری داستانی هیجان انگیز و جذاب است که از هر زبان شنیده شود نامکرر است.» اما افزون براین، آنچه که به گوش فرادادن به ماجرای تکامل و پیشرفت زندگی بشری اهمیتی دو چندان می بخشد نقشی است که آگاهی از این روند در درک بهتر جهان امروز ایفا می کند. کتاب «جامعه های ماقبل صنعتی» که به تازگی به همت نشر ماهی وارد بازار کتاب شده، روایتی از همین ماجراست که از قضا به روزگاری بسیار با اهمیت چشم دوخته است. مقطعی که جهشی در تاریخ را در آن شاهدیم و به همین واسطه دوره ای پایان یافته و دوره ای تازه در تاریخ جهان آغاز می شود. از این سبب شناخت ویژگی های آن حائز اهمیت است. در این کتاب پاتریشیا کرون با زبانی بسیار جذاب به شرح زندگی آدمی در واپسین سده های جهان ماقبلِ صنعتی پرداخته و در ادامه آن به چگونگی ورود جهان سنتی به عصر جدید می پردازد که همانا جایگزین شدن تمدن صنعتی جای تمدن ما قبل صنعتی است.

درباره تاریخ جهان کتاب های متنوع گوناگونی منتشر شده است، اما آنچه کار پاتریشیا کرون را دارای ویژگی هایی ممتاز می سازد سبکی است که او در نگارش کتاب حاضر بکار برده است. او در نوشتن کتاب حاضر به شیوه معمول به روایت خطی رخدادهای تاریخی با رعایت تقدم تاریخی نپرداخته است. روایت خطی رخدادهای تاریخ  شاید کار را هم برای نویسنده و هم خواننده راحت تر بسازد اما در نهایت همواره آنگونه که باید نمی تواند متضمن تلقی و بینشی عمیق از تاریخ باشد.

بنابراین پاتریشیا کرون در نگارش این کتاب در کنار تاریخ، از انسان شناسی و جامعه شناسی مدد گرفته و از بیان سیر حوادت تاریخی و شخصیت های بزرگ آن صرف نظر کرده است و به جای شرح شکست ها و یا پیروزی های پادشاهان یا سردارانشان به زندگی اجتماعی انسان در آن روزگار توجه کرده است. و از همین روست که مطالعه این کتاب به خواننده بینشی تاریخی بخشیده تا با استفاده از آن نه تنها به درکی درست درباره حوادت گذشته دست یابد بلکه دریافتی واقعبینانه نیز درباره مسائل انسان امروز می بخشد.

پاتریشیا کرون یکی از اساتید نامدار در حوزه تاریخ و تمدن به ویژه در آسیا و خاورمیانه محسوب می شود؛ دانمارکی تبار است اما در بریتانیا زیسته و تحصیلات دانشگاهی و عالی اش را در دانشگاه لندن به اتمام رساند، و در دانشکده مطالعات خاوری و آفریقایی در سال ۱۹۷۴ میلادی به درجه دکترا نایل آمد. دو دهه در دانشگاه کمبریج فعالیت داشت، و در سال ۱۹۹۷ به مؤسسه مطالعات پیشرفته در دانشگاه پرینستون آمریکا پیوست. او به زبان‌های عبری، لاتین، یونانی، فرانسه و آلمانی، به زبان عربی و فارسی آشنایی و تسلط داشت.

از کرون بیش از ده کتاب در زمینه تاریخ و تمدن اسلامی منتشر شده و او در انتشار مجموعه پژوهش‌هایی در زمینه قانون اسلامی و مطالعات اجتماعی نیز مشارکت داشته؛ همچنین سخنرانی‌ها و کارگاه‌های آموزشی فراوانی درباره  اسلام و تاریخ آن برگزار کرده است. کرون در ایران با کتاب مهم و ارزنده تاریخ سیاسی اسلام شناخته می شود. به این ترتیب کتاب «جامعه های ماقبل صنعتی» بخشی دیگر از دانش گسترده این نویسنده و پژوهشگر نامدار را به نمایش می گذارد.

کرون کتاب حاضر را به دو بخش تقسیم کرده است، بخش نخست با عنوان «الگوها و ساختارهای ماقبل صنعتی» به توصیف جامعه‌های ماقبل صنعتی و نظام‌های اجتماعی و سیاسی پرداخته و کوشیده با توجه به دین، فرهنگ، اقتصاد، سیاست، حکومت و خانواده در آن مقطع از تاریخ  تصویری از  شهر، شهرنشینی، زندگی روستایی، طبقه متوسط و… در دنیای پیش از عصر مدرن ارائه کند. نویسنده در واقع در این کتاب نشان می دهد که جهان ماقبل صنعتی به دلیل برخورداری از چه شرایطی مستعد ورود به دوران صنعتی شد.

«جامعه های ماقبل صنعتی» کتابی است است که با زبانی قابل فهم و رویکردی توام با ایجاز نوشته شده است. نویسنده برای گسترش دادن دامنه مخاطبان کتاب، با نوشتن مدخلی که در واقع فصل اول کتاب را تشکیل می دهد می کوشد خوانندگان غیر حرفه ای کتاب را نیز مهیای ورود به بحث کند. بنابراین در فصل «جامعه پیچیده چگونه جامعه ای است؟» با زبانی بسیار ساده و مثالهای قابل درک می کوشد تعریفی از جامعه پیچیده (متمدن) و جامعه ساده (بدوی) ارائه کند. تاکید نویسنده روی جامعه پیچیده از آن روست که مقطع تاریخی ماقبل صنعتی مورد نظر در این کتاب نیز دروان جوامع پیچیده کشاورزی است.

در بخش دوم تحت عنوان «فاصله گرفتن از الگوی غالب» طی دو فصل به جهان پس از ورود به دوران صنعتی می پردازد. او ابتدا به تازگی و تفاوت تجربه اروپا در دوران صنعتی که رو به مدرنیته دارد پرداخته سپس شباهت‌ها و تمایزهای این جوامع را برشمرده و نشان داده است که دنیای مدرنیته تا چه اندازه با دنیای ماقبل صنعتی تفاوت دارد. اهمیت بخش پایانی کتاب در این است که نشان می دهد اروپا که در دوران ماقبل صنعت جزو تمدن های برجسته و شاخص نبوده است، چگونه توانسته به محل ظهور و بروز مدرنیته بدل شود و چرا تمدن های شاخص ماقبل صنعتی نتوانستند چنین نقشی را برعهده بگیرند.

زبان قابل درک و روان کتاب مدیون ترجمه دقیق مسعود جعفری نیز هست که سهم قابل توجهی در معرفی پاتریشیا کرون در ایران داشته و البته از مزایای آشنایی با نویسنده و بهره گرفتن از راهنمایی های او در ترجمه نیز بهره مند بوده است. از همین رو کتاب حاضر از مقدمه ای خاصِ ترجمه فارسی به قلم نویسنده نیز برخوردار است که در آن پارتریشیا کرون به چگونگی شکل گیری ایده نوشتن کتاب در دو مقطع از زندگی حرفه ای اش و سرانجام تحقق یافتن این کتاب ارزنده پرداخته است. سرانجام اینکه علاقه نویسنده به تاریخ اسلام و ایران موجب توجه و خرسندی او از ترجمه این اثر به زبان فارسی بوده، هر چند که در حد فاصل زمان انتشار کتاب چشم از جهان فروبست و این آرزو را به چشم ندید.

به نقل از الف کتاب

*****

«جامعه های ماقبل صنعتی»
(کالبد شکافی جهان پیشامدرن)
نویسنده: پاتریشیا کرون
ترجمه : مسعود جعفری
ناشر: ماهی، چاپ اول 1395
360صفحه، 24000تومان