Share This Article
روايت حافظ موسوي از اخوان در كتاب «لولي‌وش مغموم»
ندا آل‌طيب
عنوان كتاب به خوبي روشن مي‌كند موضوع كتاب تازه حافظ موسوي درباره اخوان‌ثالث است؛ «لولي‌وش مغموم» كتابي است كه به تازگي از سوي انتشارات «نگاه» روانه بازار كتاب شده است.
حافظ موسوي در گفت‌وگويي با «اعتماد» ابتدا تاريخچه‌اي از نگارش اين كتاب بيان مي‌كند: «اواخر دهه هفتاد بابك تختي برنامه‌ريزي كرده بود كه در نشر «قصه» مجموعه كتاب‌هايي درباره چهره‌هاي قرن بيستم ايران منتشر شوند با اين هدف كه شاعران، نويسندگان و هنرمنداني ايراني كه در قرن بيستم ظهور كرده‌اند، به واسطه اين كتاب‌ها معرفي شوند. در آن زمان آقاي شمس لنگرودي درباره نيما، اميرحسن چهلتن درباره محمود دولت‌آبادي، زنده‌ياد كورش اسدي درباره غلامحسين ساعدي و فرشته ساري درباره فروغ كتاب‌هايي را نوشتند و من نيز كتابي درباره مهدي اخوان‌ثالث نوشتم. تا جايي كه به ياد دارم حدود ١٠ كتاب از اين سلسله‌كتاب‌ها منتشر شد و كتاب من اوايل دهه ٨٠ به چاپ رسيد ولي با مهاجرت بابك تختي، انتشارات غيرفعال شد و كتاب‌ها ماند و ما نيز به احترام ناشر، تجديد چاپ اين كتاب‌ها را منتفي دانستيم تا اينكه چندي پيش انتشارات «نگاه» تصميم گرفت اين پروژه را دنبال كند و بر همين اساس، من كتاب «لولي‌وش مغموم» را بازنگري كردم و حدود ١٠ شعر اخوان را كه هم خودم بر آنها تاكيد داشتم و هم در متن كتاب از آنها صحبت شده بود، به كتاب اضافه كردم و ويرايش مختصري انجام دادم و با اين تغييرات، كتاب تجديد چاپ شد.»
به گفته او، هدف اين پروژه اين است كه با فاصله گرفتن از زمان زيست اين چهره‌هاي فرهنگي و هنري احتمال مي‌رود نسل جديدي كه مي‌آيند كمتر آنان را بشناسند و با اين وصف شايد بد نباشد كتاب‌هايي مختصر و مفيد درباره آنها نوشته و ظاهرا قرار است اين سري بيست كتاب منتشر شود.
موسوي در پاسخ به اين پرسش كه پرداختن به اخوان، بر اساس انتخاب خودش بوده يا ناشر نوشتن اين كتاب را به او سپرده است، توضيح داد: «خود ناشر پيشنهاد كرد. ضمن اينكه قرار شد من و شمس مشتركا درباره شاملو كتابي بنويسيم كه در آن دوره هم ما تاخير كرديم و هم پروژه متوقف شد ولي مطمئنم درباره شاملو حتما كاري مي‌كنيم.» اين شاعر درباره مواجهه خودش با كتاب «لولي‌وش مغموم» دشواري‌‌هاي نوشتن كتاب درباره شخصيت‌هاي مشهور معاصر كه ممكن است اطرافيان‌شان درباره آنها تعصباتي داشته باشند، گفت: « من و بسياري از هم‌نسلان ما شعر معاصر را با شاعراني مانند نيما، فروغ، شاملو و… شناختيم و يكي از شاعران برجسته اين دوره اخوان است كه خود من از نوجواني بسياري از شعرهاي او را از حفظ بودم و از اين نظر فكر كردن درباره اخوان و شعرهاي او برايم مشكل نبود ولي نوشتن كتابي درباره او كه هم به زبان ساده باشد و هم حقيقت مطلب را درباره او بيان كند، سختي خود را داشت چون بايد به همه منابع مراجعه مي‌كردم.» موسوي توضيحات بيشتري درباره شيوه نگارش اين كتاب ارايه داد: «روش من براي نوشتن اين كتاب، روش ابداعي خودم نبود و اطلاعات موجود را دفتر به دفتر تقسيم كردم. در اين كتاب به رابطه اخوان با شعر كلاسيك و نيمايي و نسبت اخوان و شعرش با شرايط اجتماعي كشورمان توجه داشتم. علاوه بر اين انديشه‌هاي خاص او و نوع ايدئولوژي را كه او براي خودش طراحي كرده بود، نيز مورد توجه قرار داده‌ام. اين نگرش‌ها در شعر اخوان هست و تلاش كردم انتقادي به آن بپردازم.»
اين شاعر براي نوشتن كتاب «لولي‌وش مغموم» اما تعمدا به زندگي خصوصي اخوان توجه چنداني نداشته است: «كوشيدم خيلي به زندگي خصوصي او نپردازم به جز آن بخش‌هايي كه بر شعرش تاثيرگذار بوده است مانند مرگ دخترش كه تاثير عميقي بر او گذاشته بود.»
موسوي كه نام «لولي‌وش مغموم» را براي اين كتاب انتخاب كرده است، درباره اين نام نيز گفت: «اين نام را انتخاب كردم چون بلافاصله شعر زمستان را به ياد مي‌آورد.»
موسوي در ادامه از اهميت شعر اخوان براي نسل جديد نيز سخن گفت: «نسل جوان ما از نظر سواد و دانش از نسل‌هاي قبلي بهتر هم هستند اما متاسفانه در اين نسل، قدري توجه به ميراث گذشته كم است و اين كم‌توجهي هم به ادبيات كلاسيك بر‌مي‌گردد و شايد آشنايي‌شان با شعر حافظ و نظامي و خيام و… كمتر از نسل‌هاي قبل باشد و از سوي ديگر شايد به نظر برسد اين نسل كمتر از نسل‌هاي قبلي شعرهاي مدرن فروغ و شاملو و اخوان و… را مي‌خوانند.»
او به ديگر ويژگي‌هاي شعر اخوان هم توجه كرد: «با توجه به اينكه اخوان از زبان خراساني بهره مي‌گيرد زباني ادبي كه قابل تقليد و تكرار نيست، اين ويژگي نيز بازخواني شعر او را ضروري مي‌كند. او ميراثي را از خودش در زبان فارسي به جا گذاشته و هرچند زبانش در ادبيات خراساني ريشه دارد ولي سازه جديدي از زبان را آورده كه برگي مستقل از زبان فارسي است و حتما تجربه‌هاي او به كار نسل بعدي مي‌آيد. همچنان‌كه او در شعر روايي نيز تجربه‌هايي بكر و گرانمايه دارد. شعري مانند «آنگاه پس از تندر» از جمله تجربه‌هاي او در روايت شعر هنوز هم براي شاعران نسل بعدي قابل توجه است.»
موسوي در اين كتاب نگاهي هم به مباحث نظري دارد كه اخوان درباره شعر نيما عنوان كرده است كه همين سرفصل مي‌تواند دربردارنده اطلاعات خوبي در زمينه آشنايي با شعر و نظريه‌هاي نيما از ديدگاه اخوان باشد.
او كه به جنبه‌هاي اجتماعي شعر اخوان باور دارد، معتقد است با بازخواني شعر اخوان گويي دوباره داريم تاريخ معاصر را بررسي مي‌كنيم به همين دليل هنوز شعر اخوان كهنه نيست و كهنه هم نخواهد شد.
موسوي البته نگارش چند كتاب ديگر را هم در دست دارد و به تازگي مجوز چاپ كتاب ديگرش صادر شده است؛ كتاب آنتولوژي شعر سياسي اجتماعي را كه دو، سه سال بر آن كار كرده بود و آنگونه كه خودش توضيح مي‌دهد براي ناشر اين كتاب مشكلي پيش آمد و خود ناشر، كتاب را به ناشري ديگر منتقل كرد و آقاي شاعر اميدوار است تا دو، سه ماه آينده اين كتاب منتشر شود: «اين كتاب مقدمه‌اي بر سابقه شعر سياسي و اجتماعي دارد و از قرن چهارم و پنجم تا دوره مشروطه و بعد را در بر مي‌گيرد. و در همين مقدمه هم توضيح داده‌ام كه اين كتاب دستمايه‌اي است براي كساني كه بر مقوله نقد اجتماعي و مطالعات فرهنگي كار مي‌كنند.
در اين كتاب دستچيني از بهترين نمونه‌هاي شعر سياسي و اجتماعي فارسي را آورده‌ام كه نشان مي‌دهد شاعران نسبت به مسائل سياسي و اجتماعي كشور خود چه حساسيت‌هايي داشته‌اند.»
به جز اينها او انتشار مجموعه اشعار خود را به انتشارات «نگاه» سپرده است كه آخرين نمونه‌خواني آن انجام شده و در دو، سه ماه آينده منتشر خواهد شد. مجموعه شعر ديگري هم دارد به نام «واژه‌هاي من» كه مجوز گرفته و اين كتاب نيز همراه با كتاب ديگرش كه مجموعه مقالاتي در باب مسائل ادبيات و فرهنگ است با نام «فرهنگ مدارا» نيز از سوي همين ناشر منتشر خواهد شد.
به نقل از اعتماد