با حمید نعمت‌الله درباره شعله ور تازه ترین ساخته اش در جشنواره فجر امسال

گفت‌وگو با حمید نعمت‌الله به بهانه نمایش فیلم «شعله‌ور» در جشنواره فیلم

غافلگیری هیچگاه هدف اولم نبوده

پولاد امین

شعله‌ور جدیدترین ساخته سینمایی حمید نعمت‌الله است. فیلمسازی با سابقه کار مطبوعاتی؛ که از‌ سال ٨٠ و بعد از نمایش فیلم بوتیک در جشنواره فیلم فجر به‌عنوان کارگردانی خوش آتیه شناخته شد؛ و از آن پس جزو کسانی بوده که در هر دوره‌ای از جشنواره، بودن فیلمی از او در میان فیلم‌های بخش مسابقه جشنواره فیلم فجر کنجکاو ‌برانگیز و خوشحال‌کننده بوده است. برای همین هم شعله‌ور از چند نظر جزو فیلم‌های مهم امسال است. از دلایل حاشیه‌ای و سطحی جذاب چون کنجکاوی برای تماشای همبازی‌شدن امین حیایی و پسرش دارا حیایی در فیلم و همکاری مجدد حمید نعمت‌الله با سهراب پورناظری بعد از تجربه‌های موفق آرایش غلیظ و رگ خواب بگیرید تا این واقعیت که همکاری قبلی نعمت‌الله با تهیه‌کننده این کار در سریال وضع سفید نتیجه‌ای شگفت‌انگیز باعث شده بود.
حمید نعمت‌الله که فعالیت سینمایی‌اش را با دستیاری مسعود کیمیایی آغاز و با ساخت بوتیک، نخستین فیلم سینمایی‌اش را در مقام کارگردان تجربه کرد؛ همواره از چهره‌های جذاب جشنواره فجر به شمار آمده است و همان‌قدر که برخلاف شماری از فیلمسازان، به‌رغم سابقه درخشانش در ساخت فیلم‌های اجتماعی دستش از فستیوال‌های جهانی و جوایزشان دور مانده؛ اما در جشنواره فجر خودمان کارگردان محبوبی به شمار آمده و می‌آید. برای همین هم هست که وقتی سخن از دلایل کنجکاو برانگیز و جذابیت فیلمش سخن به میان می‌آید، ناچار به گفتن این واقعیت نیز هستیم که خود نعمت‌الله یکی از مهمترین دلایل جذابیت فیلم‌هایش است.
شعله‌ور را حمید نعمت‌الله به تهیه‌کنندگی محمدرضا شفیعی با سناریویی از خودش و البته‌ هادی مقدم‌دوست جلوی دوربین برده و در آن امین حیایی، زهرا حاتمی، دارا حیایی و پانته‌آ پناهی بازی کرده‌اند. این نکات از جهاتی می‌توانند اهمیتی فراتر از یک خبر صرف یا ترکیب همکاری معمولی برای شعله‌ور داشته باشند. در حقیقت از آن‌جا که این کارگردان این‌بار همکار همیشگی‌اش ‌هادی مقدم‌دوست که با هم کارهای درخشانی را نوشته‌اند، در مقام نویسنده کنار خودش دارد، یکی از دلایلی است که خیلی‌ها به این فیلم امید بسته‌اند. در خلاصه داستانی که سازندگان فیلم به مطبوعات داده‌اند؛ گفته شده که این فیلم درباره آدمی است که احساس می‌کند عددی نشده است و این احساس او و همه‌ زندگی‌اش را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد! دقیق‌تر این‌که نوشته‌اند: چیزی که بیش از همه سختی‌ها و آشفتگی‌ها، ذهن و زندگی فرید را درگیر و دچار فشار کرده، این است که عددی نشده و در داستان شعله‌ور این احساس، همه زندگی او را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. نکته دیگر هم حضور امین حیایی در فیلم است. طبق شنیده‌ها یکی از نقاط قوت فیلم بازی بسیار متفاوت امین حیایی است که عهده‌دار نقشی متفاوت در شعله‌ور شده است. در کل درباره شانس‌های این فیلم برای موفقیت در جشنواره امسال گفته شده است که امین حیایی با بازی بسیار متفاوتش شانس بسیار زیادی برای دیده‌شدن دارد. کارگردانی نعمت‌الله، موسیقی پورناظری و فیلمبرداری روزبه رایگا از هم‌اکنون شانس زیادی در جشنواره امسال خواهند داشت، ضمن این‌که نباید از بخش فیلمنامه هم غافل شد. همه اینها شعله‌ور را در جشنواره سی‌وششم فیلمی امیدوار جلوه می‌دهد؛ و شاید به همین دلیل هم هست که برخلاف رویه همیشگی حمید نعمت‌الله این‌بار در مورد فیلم شعله‌ور این کارگردان به انتقادها پاسخ داده است. چنان‌که وقتی جمال ساداتیان در یک برنامه اینترنتی نظرات خود را درخصوص آثار جشنواره بیان کرد و در یک اظهارنظر جنجالی درخصوص فیلم شعله‌ور گفت، از آقای نعمت‌الله انتظار بیشتری داشتیم، چون سروشکل فیلم‌های قبل‌اش را ندارد؛ حمید نعمت‌الله به تندی به صحبت‌های جمال ساداتیان در مورد فیلم شعله‌ور واکنش نشان داد و گفت: جدا آقای ساداتیان درباره آثار جشنواره این حرف‌ها را زده است؟ عجیب است! ایشان را دست بالاتر از این حرف‌ها فرض می‌کردم؛ نه با این اشتیاق سطح پایین ژورنالیستی؛ نه با این دل کوچک و بی‌طاقت و راستش نه با این سطح ناآگاهی نسبت به رعایت آداب انتخاب فیلم در یک جشنواره رقابتی!
 فیلمبرداری فیلم سینمایی شعله‌ور از ۲۲ مهرماه ‌سال گذشته در تهران آغاز شد و یکی از پر لوکیشن‌ترین فیلم‌ها بود. فیلمبرداری شعله‌ور در شهر‌های تهران، آمل، زاهدان و زابل انجام شد. شعله‌ور قرار بود در سی‌وپنجمین جشنواره فیلم فجر رونمایی شود که به ‌دلیل طولانی‌شدن مراحل فیلمبرداری، نتوانست در این جشنواره به نمایش درآید.

آقای نعمت‌الله عزیز؛ می‌دانم شما عادت ندارید درباره کارهایتان پیش از نمایش عمومی یا جشنواره‌ای حرف بزنید، اما به ‌هرحال برای رفع کنجکاوی خوانندگان ما می‌توانید بگویید که شعله‌ور در کجای کارنامه‌تان قرار می‌گیرد؟ یعنی چه شباهت‌ها و شاید تفاوت‌هایی به کارهای سابق‌تان دارد؟
خب این‌جور چیزها را آدم باید فیلم را ببیند و بعد خودش در این موارد فکر کند. حالا اگر من بخواهم از این زاویه به فیلم شعله‌ور بپردازم، انگار که عامدانه دارم ذهن خواننده را به هر سمتی که مدنظرم قرار دارد، هدایت می‌کنم.

اما ما که حکم کلی نخواستیم. درباره شباهت‌هایش از دید کارگردان پرسیدیم.
قطعا شعله‌ور شبیه فیلم‌های قبلی من است؛ چون تمام این فیلم‌ها را یک‌نفر ساخته و قطعا شبیه آن فیلم‌ها نیست، چون منطقی نیست که بخواهم فیلم تکراری بسازم. البته وقتی می‌گویم دوست ندارم فیلم تکراری بسازم، به این معنا نیست که هر فیلم من قرار است نقطه مقابل فیلم قبلی باشد. در کل درباره پرسش شما باید یک‌بار دیگر به این جمله که قبلا هم گفته‌ام، اشاره کنم که شعله‌ور به فیلم‌های قبلی‌ام هم شبیه است و هم شباهتی ندارد.

 می‌شود این را صادقانه جواب دهید که آیا از فیلم شعله‌ور راضی هستید یا نه؟ آیا فیلم آنی شده است که در ذهن‌تان بود؟
 بعضی‌وقت‌ها و در مراحل خاصی از کار به چنین سوالاتی نمی‌شود پاسخ داد؛ و حالا من و شعله‌ور هم در آن موقعیت و زمان هستیم. برای ارزیابی یک فیلم و ترسیم جایگاه آن در کلیت کارنامه یک کارگردان باید از آن فاصله گرفت و از فاصله‌ای دور آن را در یک چشم‌انداز کلی نگاه کرد، اما درباره شعله‌ور؛ با این‌که به نظر می‌رسد به صورت فیزیکی یک‌سال از فیلم گذشته و رابطه من با این فیلم تقریبا قطع شده؛ اما از این نظر که کارهای فیلم تمام نشده بود و حداقل این‌که درگیری ذهنی من با فیلم قطع نشده بود، آن فاصله میان من با فیلم ایجاد نشد، با این‌که حتی سرگرم کارهای دیگری هم شده بودم.

کارهای فیلم باقی مانده بود؟
بله؛ یک‌سری فیلمبرداری باقی مانده بود که مربوط به سکانس‌های زیر آب بود؛ و درحال حاضر فقط حدود دوماه است که آنها را گرفته‌ایم. برای همین هم می‌گویم آن فراغت لازم برای ارزیابی این فیلم را نداشتم. وقتی شما هنوز باید فیلمبرداری کنید، این فیلمبرداری هرقدر هم باشد، به این معناست که فیلمبرداری فیلم‌تان تمام نشده. به این دلیل هم هست، همان‌طور که گفتم، در این مرحله درباره این‌که شعله‌ور خوب شده یا نه، نمی‌توانم چیزی بگویم. اگرچه من به این فیلم در این لحظه بسیار امیدوارم.

از آنجایی که شما جزو کارگردانانی هستید که در سینمای خصوصی کار می‌کنید و این نوع کار روش‌های کاری خود و مسئولیت‌پذیری‌های خودش را نیز دارد؛ می‌شود بگویید چرا فیلمبرداری شعله‌ور این‌قدر زمان برد؟
 شاید کمی بیشتر از زمان نرمال فیلمبرداری فیلم‌های ایرانی صرف فیلمبرداری این فیلم شده باشد، اما این زمان خارج از برنامه و بیش از حد برنامه‌ریزی نبوده؛ و پیش از آغاز فیلمبرداری هم من و هم تهیه‌کننده این نکته را می‌دانستيم. با نگاهی به لوکیشن و فضا طبیعی بود که شعله‌ور از زمان طبیعی فیلم‌های سینمای ایران، زمان طولانی‌تری نیاز داشته باشد.

یعنی دقیق پیش‌بینی شده بود که مثلا سکانس‌های زیر آب دوماه مانده به جشنواره امسال فیلمبرداری خواهد شد؟
نه با این دقت. شاید هم کنایه‌تان درست باشد و مثلا نیاز بوده من و گروه تولید جلسات بیشتری در مرحله پیش‌تولید درباره شرایط کار و زمان مي‌گذاشتيم و محدودیت‌ها را بررسی می‌کردیم تا این موارد پیش‌بینی‌نشده پیش نیاید.

شما در آرایش غلیظ از تهران بیرون رفتید و یکی از به یادماندنی‌ترین تصاویر غیرتهرانی را در آن فیلم از لوکیشن‌های پرشمار و جذابی که داشتید، ارایه دادید. در مورد شعله‌ور هم گفته می‌شود که این فیلم در سیستان‌وبلوچستان می‌گذرد و فیلمبرداری فیلم در این استان محروم انجام شده است. آیا این یکی فیلم‌تان نیز به سان آرایش غلیظ که درنهایت سیمرغ بهترین فیلم را نیز به همراه داشت، چنان نگاه غیرکلیشه‌ای و متفاوتی ایران ارد؟

نمی‌دانم؛ فقط این را می‌توانم بگویم که من تمام تلاشم را کرده‌ام که تصاویری بدیع از ایران ارایه دهم. فضایی که اغلب ما از خطه سیستان‌وبلوچستان در ذهن داریم، تصویر عمومی کم‌وبیش درستی است. با تجسم این تصویر، فضای فیلم تا حدودی دستتان می‌آید. در کل دلم می‌خواست تماشاگران خسته از تصاویر تهران و شهرهای مسافرتی شمال کشور را دعوت کنم تا تصاویری تماشایی را از استان سیستان‌وبلوچستان، طبیعت و مردمانش در این فیلم ببینند.

شاید از این‌رو که همیشه از بازیگران‌تان بازی‌های متفاوتی گرفته‌اید؛ پیش از انتشار اخبار شعله‌ور کسی تصورش را نمی‌کرد که شما با امین حیایی در فیلمی همکاری کنید. می‌شود بگویید دلیل انتخاب او چه بود؟
برعکس آنچه گفتید، من در سراسر کارنامه‌ام، در هیچ سریال یا فیلمی، با این نیت سراغ همکاری با بازیگری نرفته‌ام تا بخواهم به ‌واسطه او کار غافلگیرکننده‌ای انجام دهم. در مورد حضور امین حیایی در شعله‌ور نیز با توجه به نقش بازیگری نیاز داشتم که با معیارهای شخصیت همخوانی داشته باشد و وقتی نشستیم و فکر کردیم، دیدیم همکاری با امین حیایی بهترین اتفاقی است که درباره آن نقش خاص می‌تواند برای فیلم رخ دهد. در حقیقت این باور را داشتم که امین حیایی بازیگري بااستعداد، مردمدار و محبوب است و مطابق با معیارهای شخصیتی است که در فیلمنامه است و به این شکل همکاری ما شکل گرفت.
 

وقتی می‌خواهید بازیگری را انتخاب کنید، معیارهای خاصی مدنظرتان است؟
طبیعی است. برای من استعداد و توانایی‌های بازیگر، جایگاه، اعتبار و موقعیتش در سینمای ایران، محبوبیتش در میان تماشاگران و البته نزدیکی یا انطباق با نقش، معیاری‌هایی جدی برای همکاری با یک بازیگر است. این مسائل را در آغاز هر همکاری به ذهن می‌آورم؛ اما صادقانه می‌گویم هیچ‌وقت زمان همکاری با بازیگری به این نکته فکر نمی‌کنم که بخواهم با بازیگری به نسبت کارنامه‌اش کاری متفاوت‌تر انجام دهم. نه این در برنامه من نیست.
 

آقای نعمت‌الله گفته‌اید فیلم‌تان درباره کسی است که عددی نشده؛ و جایی دیگر هم گفته‌اید درباره آدمی که حسادت می‌کند. یعنی چه؟
جملاتی به این سادگی که نیاز به ترجمه ندارند. فکر می‌کنم وقتی می‌گویم شعله‌ور درباره کسی است که حسادت می‌ورزد؛ تقریبا تمام کسانی که آن مطلب را می‌خوانند، می‌فهمند فیلم درباره چیست!
 

فکر می‌کنید شعله‌ور در جشنواره موفق خواهد شد؟
این‌جور چیزها را واقعا نمی‌شود پیش‌بینی کرد؛ به‌خصوص خود من که شما بهتر می‌دانید که من عادت ندارم قبل از دیده‌شدن فیلم درباره آن توضیح ‌دهم یا پیش‌بینی کنم.
 

امیدوار که هستید؛ نه؟
باز هم می‌گویم درباره این موضوع نمی‌شود با دقت اظهارنظر کرد. اگر فیلم مورد توجه قرار بگیرد، طبعا بعد از آن می‌توان در مورد چگونگی ساخت فیلم و شرایط و ویژگی‌هایش صحبت کرد و اگر هم شکست بخورد که اصلا دیگر کسی حال و حوصله گفتن و شنیدن از این مسائل و موارد را نخواهد داشت. پس بیایید ببینیم فیلم چه بازخوردی می‌گیرد و موفق می‌شود یا نه؛ و آن‌وقت معلوم می‌شود که اصلا قابليت این حرف‌ها را دارد یا نه.
 

اما به ‌هرحال رویای موفقیتش را که دارید؟
حتما. اما آرزویم بیش از هرچیزی این است که اتفاق‌های خوبی برای ملت ایران رخ دهد. اتفاق‌های کوچک خوبی که از جشنواره و فیلم من یا فیلم هر کارگردان دیگری مهمتر است. مثلا این‌که می‌شود کاری کرد هوا کمی تمیزتر باشد؛ اگر نمی‌شود جلوی زلزله را گرفت. لابد می‌شود شرایط زندگی مردم بهتر شود، وقتی کشور ثروتمندی هستیم.

شهروند