نگاهی به کتاب «زیر نور کم» اثر مصطفی مستور/ احسان راسخی

داستان‌های رنگین کمانی

نگاهی به کتاب «زیر نور کم» اثر مصطفی مستور

احسان راسخی

مصطفی مستور آنقدر معروف هست که بی‌نیاز از معرفی جلوه کند، به هر کتاب فروشی بزرگ یا کوچکی که گذر‌مان بیفتد اغلب جایی هست که کتاب‌های مستور در کنار هم چیده شده و خودنمایی می‌کنند. کارنامه پر و پیمان مستور که توسط ناشران معتبری نیز به انتشار رسیده است، خود به روشنی گواه اعتباری است که آثار مستور از استقبال چشمگیر مخاطبان بدست آورده. این اقبال تا حد زیادی ریشه در حال و هوای آثار این نویسنده دارد که معمولا با ترسیم فضاهای شهری و روابط میان آدم‌های اجتماع از مضامینی سخن می‌گوید که دغدغه انسان معاصر در جامعه ایرانی محسوب می شود.

مستور با داستان کوتاه «دو چشمخانه خیس» که در سال 1369 در مجله کیان منتشر شد، پا به عرصه داستان‌نویسی گذاشت و نخستین کتابش «عشق روی پیاده رو» در سال 1377 منتشر شد اما شهرت او چنان که می‌دانیم با انتشار رمان روی ماه خدا را ببوس رقم خورد. کتابی که یکی از پر خواننده‌ترین رمان‌های دهه‌های اخیر بوده است. او جوایز بهترین رمان سال 79 و 80 جشنواره قلم زرین، نخستین مسابقه داستان‌نویسی صادق هدایت و مسابقات داستان کوتاه مجله ادبیات داستانی را در کارنامه خود دارد. مستور را نویسنده پر کار این سال‌ها می‌توان برشمرد، او نه تنها در حوزه داستان کوتاه و رمان فعالیت کرده بلکه آثاری هم در زمنیه‌های نمایش‌نامه، پژوهش (مبانی داستان کوتاه) از او منتشر شده است.

انتشار قریب به هفده کتاب و دو دهه داستان نویسی موفق مستور را از جایگاهی برخوردار ساخته که انتشار کتابی چون «زیر نور کم» که به همت نشر چشمه به بازار آمده خورند او باشد. کتابی که اگرچه حاوی اثر تازه‌ای از او نیست اما در بردارنده‌ی مجموعه‌ای است از داستان‌های کوتاه او که از سال 1371 تا 1395 در  عناوین مختلف به چاپ رسیده‌ بودند و اینک در قالب یک مجموعه نفیس و با ترتیبی متفاوت و قابل اعتنا به دوست داران او عرضه شده. بنابراین در این کتاب مخاطب علاقمندان به داستان‌ کوتاه می‌تواند همه این آثار را که شاید تهیه و نگهداری همه آنها دشوار بنظر برسد، یک جا و با ویژگی‌های منحصر که در ادامه گفته خواهد شد در اختیار داشته باشد.

چنانکه در این کتاب نیز اشاره شده عنوان مجموعه داستان کوتاه «زیر نور کم» به ارجاع بخشی از کتاب «رساله‌ای درباره نوید و نگار» انتخاب شده، کتابی که جزو یکی از کارهای موفق مستور به حساب می‌آید. «زیر نور کم» شامل 44 داستان کوتاه است که پیشتر در مجموعه داستان‌های مختلف این نویسنده منتشر شده بودند، اما این بار با ترتیبی تازه و در قالب مجموعه‌ای که براساس مضمون داستان‌ها تفکیک و دسته‌بندی شده‌اند به مخاطبان عرضه شده است. داستان‌های این مجموعه از منظر مضمونی به 4 بخش اصلی تقسیم می‌شوند: کودکی، زندگی، عشق و مرگ. اینها مضامینی هستند که به عنوان مشخصه‌هایی آشنا در اغلب داستان‌های مستور نیز شناخته می‌شوند. با این دسته‌بندی مخاطبان مستور از منظری تازه می‌توانند به سراغ داستان‌های این نویسنده بروند، اگر چه افزون بر این در زیرنور کم فهرست داستان‌های هر کتاب نیز به طور جداگانه آورده شده است.

«کودکی» بخش اول این کتاب را که شامل 7 داستان کوتاه است را تشکیل می‌دهد. این داستان‌ها به گونه‌ای به خاطرات زندگی راوی اول داستان مربوط می‌شود که گاه با زبانی تلخ به نقل ماجراهای خود و دوستانش اشاره می‌کند. شخصیت‌های این بخش اسی و رسول و عیدی هستند که تقریبا در همه داستان‌های این بخش ثابتند.

بخش دوم با عنوان «زندگی» شامل 16 داستان کوتاه است، که برخی از آنها به بیان خانوادگی اشاره دارد.از بهترین داستان‌های این بخش می‌توان به «آن مرد داس دارد» اشاره کرد که روایت استاد دانشگاهی است که همسرش او را ترک کرده است و او در گیر و دار تربیت فرزندش، زندگی جدیدی برای خود تدارک می‌بیند.

در بخش سوم که «عشق» نام گرفته، شاهد داستان‌هایی هستیم از دوست داشتن‌هایی که ناکام مانده، وصف روابط عجیب انسانی که با علاقه توام شده. نویسنده از دل روابط ساده، زوایایی نهان را بیرون کشیده و پیش روی مخاطب می‌گذارد. در داستان‌های این مجموعه اصل غافلگیری را نیز می‌توان مشاهده کرد. این بخش متشکل از 14 داستان کوتاه است.

بخش چهارم فهرستی از داستان‌ها با درونمایه «مرگ» و نیستی است. این بخش دارای 7 عنوان داستان است. مخاطب می‌تواند در این بخش شاهد روایت‌های جدید درباره مرگ باشد که هر یک از زاویه‌ای خاص به این مقوله می‌پردازند.

در انتهای کتاب پیوستی از منابع داستان‌ها براساس مجموعه آثار، قرار گرفته که در آن ‌می‌توان عنوان اصلی و سال انتشار مجموعه‌ای را که داستان‌های کوتاه کتاب قبلا در آن منتشر شده بود را پیدا کرد.

درونمایه 44 داستان کوتاه این کتاب از هم جدا نیست، بلکه با نوعی پیوستگی همراه است. بسیاری از شخصیت‌ها در داستان‌های مختلف و بخش‌های چهارگانه مجموعه تکرار می‌شوند و خواننده در هر بخش با قسمتی از زندگی کاراکتر آشنایی پیدا می‌کند. ما در این مجموعه با ورود و خروج مکرر شخصیت‌ها مواجه هستیم و این یکی از شگردهای نیوسنده است که آثارش را به هم ربط می‌دهد. به طور مثال برخی از شخصیت‌های رساله‌ای درباره نادر فارابی را به رساله‌ای درباره نوید و نگار ارجاع داد. این شگرد باعث می‌شود در طول مطالعه آثار مختلف، احساس همزیستی با شخصیت‌ها در خواننده بوجود آمده و با جنبه‌های مختلف شخصیتی آنها آشنا شود.

مستور ابزار عکاسی روح را کلمات می‌داند. او انگیزه خود را از انتشار این مجموعه با زبانی لطیف، ساخت آلبوم عکسی می‌داند که در آن چهل و چهار قطعه عکس که در طول سالیان دراز عکاسی کرده قرار دارد. او این داستان‌ها را عکس‌های واضحی از کیفیت روح نویسنده در روزهایی که آن‌ها را نوشته می‌داند.

به نقل از الف کتاب

*****

«زیر نور کم»

نویسنده: مصطفی مستور

ناشر: چشمه، چاپ اول 1396

493 صفحه؛ 42000 تومان