رهایی از جنگ ممکن نیست! / نیره رحمانی

نگاهی به «فانوسی میان اقیانوس‌ها» اثر ام. ال استدمن

رهایی از جنگ ممکن نیست!

نیره رحمانی

در روزهایی که گذشت، در برخی از کشورهای درگیر جنگ جهانی اول ، به بهانه صدمین سالگرد شروع آن برنامه های گوناگونی برگزارشد، اما چرا با وجود مرگ میلیونها انسان چنین مراسمی برگزار شد، آن هم در حالی که همه این کشور بر منفور بود جنگ تاکید داشتند؟ بازخوانی این جنگ و دلایل و نتایج آن بی شک فرصتی است برای ارائه آن آگاهی ها که می تواند مانع جنگ های بعدی باشد. افزون براین جنگ جهانی علاوه بر نقاط تاریک خود دستاوردهایی را نیز برای پیشرفت در پاره ای حوزه ها داشت.

ادبیات نیز جنگ جهانی اول را فراموش نکرده و به شیوه خود به بازخوانی خوب و بد این جنگ  پرداخته است. هنوز هم آثار خوب و تاثیر گذاری درباره جنگ جهانی اول می توان خواند. بسیاری از این آثار توسط نویسندگانی نوشته شده است که نه تنها خودشان که والدینشان نیز به سختی جنگ جهانی اول را به یاد می‌آورند. در چند سال اخیر نمونه های خواندنی از آنها نیز به فارسی ترجمه شده است یکی «به امید دیدار در آن دنیا» نوشته پیر لومتر  (که به شکلی مستقیم به جنگ جهانی اول و نتایج آن می پرداخت) و دیگری فانوسی میان اقیانوس ها (که به شکلی  غیرمستقیم به تاثیرات جنگ بر روح و روان آدمها حتی فرسنگ ها دور از جایی که جنگ در آن واقع شده است.)

 «فانوسی میان اقیانوس‌ها» اثر ام. ال. استدمن که با ترجمه هرمز عبداللهی و به همت نشر چشمه منتشر شده رمانی است که به وضوح می توان رد تاثیرات جنگ را بر روح و روان و زندگی آدمهای قصه مشاهده کرد. سالها از جنگ گذشته و شخصیت اصلی «تام» به سرزمینی دور ازمکانهایی که جنگ در آنها جریان داشته پناه برده است و درجزیره ای کوچک وبدون سکنه و در یک فانوس دریایی مشغول به کار شده است. آنچه تام در انتخاب چنین مکانی  حوادثی که تام در جنگ گذرانده انتخاب چنین مکانی بی تاثیر نبودهاست  گویی او سعی کرده به لحاظ مکانی از آنجا دور شود و به طبیعی بکر رفته تا با اندیشیدن به گذشته خود را پیدا کرده و  آرامش برسد . اما تام رفته رفته با اتفاقاتی روبرو می‌شود که نمی‌تواند خود را در شرایطی می‌یابد که سایه رخدادهای گذشته بر ذهن و زندگی اش سنگینی می‌کند.

«تام شربورن در این فانوس های دریایی به اندازهکافی وقت داشت به صحنه های جنگ فکر کند؛ به چهره ها، به صدای آدمهایی که کنار ا و ایستاده بودند و زندگی او را به طریقی نجات دادند،سربازانی که آخرین کلمات هنگام مرگ شان را شنیده بود و آنهایی که حرف های نامفهومی بر زبان آورده بودند که تام نمی توانست بفهمد اما به هر جهت سری به نشانه تایید تکان داده بود. تام از ان سربازانی نبود که پاهایش بر اثر فشار از جا کنده شده باشد، یا دل و روده اش مثل مار ماهی‌های خزنده به بیرون ریخته باشد و شش هایش به چیزی چسب مانند و مغزش بر اثر گاز به غذایی سنگین وپر ملاط تبدیل شده باشد. با این همه  او هم ترس برش داشته بود، زیرا مانند همه ی سرباز های دیگر باید برای نجات جان خود دست به هر کاری می‌زد. او قالبی را خود حمل می کند که در باطن و درونش آن را طرح ریزی کرده است.»

اما رهایی از گذشته امکان پذیر نیست نه حتی زمانی که او عشق را به واسطه آشنایی با دخترکم سن و سال وسرزنده ای به نام ایزابل تجربه میکند و به ازدواج می انجامد  گویی گذشته در ناخوداگاه آدمی مترصد فرصتی است که از ناخودآگاه آدمی بیرون آمده و خود را به رخ بکشد.

«فانوسی میان اقیانوس‌ها» رمانی است شخصیت محور، با این حال نویسنده رمان از داستان گویی غافل نبوده است. استدمن داستان خود را در لایه های درونی اثر برده و با شکست زمان ومکان و رفتن به گذشته آدمها به بازگویی وقایعی می‌پردازد که کنش و واکنش های شخصیت ها  در زمان حال بر وقایعی رخداده در گذشته استوار شده است.

رمان دارای ریتمی آرام و به دور از فراز و فرود های دراماتیک داستانی است گویی نویسنده کوشیده فضای حاکم زندگی و طبیعت پیرامون شخصیت ها را در لحن و ریتم آرام رمان نیز تداعی کند. راوی دانای کل در این رمان همانقدر که به شخصیت های داستان توجه دارد به طبیعت بکر منطقه وقوع داستان نیز پرداخته و با توصیف هایی زنده روح حاکم بر زندگی شخصیت های رمان را به خواننده منتقل میکند شخصیت هایی که ام. ال. استدمن با دقت و جزییانهات آنها را پرورش داده و در دل مناسبات میان آنها را ترسیم کرده است.

اگر گریز از جنگ و تاثیرات آن را نقطه عزیمت داستان  به حساب آوریم، حضور ناگهانی یک کودک در این زندگی آرام یکنواخت، تحولی به وجود آورده و موتور محرکی  برای سوق دادن رمان در مسیری است که با ابعاد دیگری از وجوه  انسانی شخصیت های رمان آشنا شویم.

در این رمان هر چقدر به سمت نیمه دوم خود پیش می‌رود،  وزن شخصیت های مرد داستان کمتر شده وداستان حال و هوای زنانه تری پیدا می‌کند به خصوص که کشمکش اصلی میان دو زن بر یر تصاحب دختری است که برایش مادری کرده اما مادر واقعی او نیست اما دیگری اگرچه در زندگی او غایب بوده اما مادر واقعی اوست که از تنها فرزندش دور افتاده بوده است.

«فانوسی میان اقیانوس‌ها» از این منظر رمانی است در ستایش عشق، عشقی که نه تنها از عواطف مادرانه شخصیت‌های رمان (که بخش قابل توجهی از کشمکش های داستانی رمان بر آن متمرکز شده است)، سرچشمه می‌گیرد بلکه می‌تواند از عواطف انسانی شکل‌گرفته میان شخصیت‌هایی که از تنهایی به یکدیگر پناه برده‌اند نیزمتجلی شود.

ام. اس.استدمن نویسنده ای است که با رمان خود «فانوسی میان اقیانوس ها» به شهرت فراوانی  رسیده است رمان او اگرچه به اکثر زبانهای مهم دنیا ترجمه شده است، اما خود وی علاقه چندانی به شهرت و شناخته شدن ندارد . از معدود اطلاعاتی که درباره او وجود دارد این است که در غرب استرالیا  زاده شد یعنی همان محلی که وقایع رمانش در آنجا میگذرد  استدمن دانش آموخته رشته حقوق است و در لندن به کار وکالت مشغول است از سال 1990 به نوشتن روی آورده و نخستین رمانش فانوسی میان اقیانوس‌ها منتشر شد . موفقیت و شهرت این رمان باعث شد که در سال2016 فیلمی نیز بر اساس این رمان ساخته شد.

نقل از الف کتاب

«فانوسی میان اقیانوس‌ها»

نویسنده: ام. ال استدمن

ترجمه: هرمز عبداللهی

ناشر: چشمه، چاپ اول1397

424صفحه، 42000 تومان