اشتراک گذاری
در نگاه نخست آنچه در مجموعه داستان «چيزها» نوشته پيمان چهرازي جلب توجه ميكند، يكسان بودن سطح داستانهاست، به شخصه با كمتر مجموعه داستاني روبرو شدهام كه بدين اندازه داستانها به لحاط كيفي از سطحي یکسان برخوردار باشند. داستانهايي كه به رقم مضامين گوناگون و متنوعي كه دارند، از سبك مشابهي هم در پرداخت داستاني برخوردار بوده و حتي از منظر لحن ، نثر و همچنین ساختار كم و بيش از جنین شرایطی برخوردارند. البته نکته مورد اشاره، به عنوان ويژگي عمومی این داستانها در قیاس با یکدیگر، فينفسه نه قوتي براي آن محسوب ميشود و نه ضعفي، براي درك ضعفها و قوتهاي احتمالي اين داستانها بايد قدري جزئينگرانهتر به آنها نگريست.
فرض كنيد شما به عنوان يك نويسنده، طرح هاي داستانی كوتاهی در اختيار داريد كه ميخواهيد از آنها به عنوان دستمایه نوشتن داستانهايي كوتاه استفاده کنید، بديهيست كه براي اين كار به سراغ عناصر اساسی در داستان نویسی و ظرفيتهايي كه هریک از آنها در اختيار شما ميگذارند، برويد. عناصری که به شما کمک می کنند تا اين طرح ها پرورش داده و بدل به داستانهايي كوتاه کنید. براي اين منظور هم شکی نیست که بکوشید بيشترين بهره را از اين ظرفيتها در جهت ساخت موقعيت، فضا، شخصيت و در نهايت روايتي داستاني،ببرید. این بدیهیات اشاره شد تا به این نکته برسیم که مشکل مجموعه داستانهایی که در کتاب «چیزها» شاهدیم، چندان پیچیده نیست، و در واقع از آنجا ناشی می شود که پیمان چهرازی از این ظرفیت ها آن گونه که باید در داستان های خود استفاده نکرده است.
داستاهاي اين مجموعه بسيار كوتاهند، جز چند استثناء همگي حجمي حداكثر 500- 600 كلمهاي دارند، يعني چيزي در مرز داستانك و داستان كوتاه، اما آنچه اين داستان ها را از شكل رايج و کیفیت معمول داستانكها جدا ميكند، شكل روايي و البته محدودهي زماني آنهاست، البته اگر اين فرض را بپذيريم كه در داستانكها اغلب تمركز نويسنده بر روي يك لحظه معين است و درواقع حاصل يك برش بسیار كوچك هستند از يك موقعيت ذهني يا عيني. هر چند بعید به نظر می رسد که نویسنده «چیزها» قصد نوشتن داستانک را داشته، اما این حجم و این عدم استفاده از صناعت های داستان، تنها در مواردی منطقی می رسد که نویسنده با دست گذاشتن روی یک لحظه یا موقعیت، قصد نوشتن داستانک داشته باشد.
بگذریم، فارغ از اين تعاريف كلي گويانه، بحث اينجاست كه نويسنده در داستانهاي كوتاه خود اغلب به دست روي مضاميني گذاشته كه تناسبي با اين حجم ندارند و پرداختن به آنها لااقل در حجمی چنین اندک، نيازمند ايجازي در نثر، لحن و پرداخت است كه در کار چهرازی کمتر دیده می شود. روايت در این داستانها بيشتر به نقل ماجرا نزديك است، تا روايتي مبتني بر زمان و مكان، و برخوردار از توصيف. چوگويي نويسنده با كمترين بهره از صناعت هاي داستانگويي مشغول نقل ماجراهاييست كه قصد بازگويي آن را دارد، و اين كيفيت تقريبا در همهي داستانهاي كتاب ديده مي شود. انگار پای نقل آدمی نشسته باشید که اتفاقاتی را بدون جزئیات داستانی برای شما نقل میکند، در واقع اگر قائل باشيم به وجود عناصري كه ميان روايت داستاني يك ماجرا و نقل زباني همان ماجرا فاصله مي اندازند، بايد بگوييم كه چهرازي از اين عناصر كمترين استفاده را كرده است.
از اين منظر عمده مشكل داستانهاي كتاب را بايد چگونگي روايت آنها به حساب آورد كه عاری از بهره کافی از صناعت های داستانگویی اند و تقريبا در همهي داستانها هم به طور كم و بيش يكساني این مشکل ديده مي شود.
برجسته ترین وجه کار چهرازي را ميتوان در نوع نگاه او به پيرامونش به حساب آورد، نگاهي كه اتفاقا در این جا آن قدر دقيق هست كه بتواند سوژهها، موقعيتها، شخصيتها و يا رخدادهايي را كه ميتوان از آنها براي نوشتن داستان استفاده كرد، دست چين كند؛ اما ايكاش هنگام تبديل اين سوژهها و مضامين به روايتي داستاني نيز همين نگاه دقيق را شاهد بوديم تا پرداخت و اجراي آنها به عنوان روايتي داستاني اين چنين كليگويانه و سهلگيرانه به نظر نرسد. البته شايد نويسنده داستانها تعمدا خواسته چنين تجربهاي را به سامان برساند – خاصه آنكه در نامگذاري داستانها نيز از كلماتي متضمن مفاهيمي كلي، عام كه دلالت بر معاني فراگير دارند استفاده شده – كه به آن نتيجه مورد نظر نيانجاميده و داستانها فاقد آن پروش و غناي مورد انتظار از كار در آمده است.
با اين وجود نمي توان منكر رويكرد منتقدانه و زبان توام با طنزي خفيف در پرداختن به تجرهي زندگی شهري از سوي نويسنده شد كه دست روي برشهايي قابل اعتنا از زندگي جاري در پيرامونمان گذاشته و از اين منظر آنها را به داستانهايي با درونمايه ملموس بدل كرده است.
درباره نويسنده:
پیمان چهرازی متولد سال 1353 و فارغ التحصیل رشته عکاسیست. «چيزها» نخستين اثر داستاني اوست كه امسال توسط نشر افراز منتشر شده.