این مقاله را به اشتراک بگذارید
داریوش شهبازی
آیین فتوت و جوانمردی جریانی است که ریشه در باورهای کهن مذهبی و منش اخلاقی ایرانیان دوران باستان دارد و در مسیر پر فراز و نشیب تاریخ این ملک کهن، هماره خصلت پهلوانی و صفت نیرومندی ممدوح ایرانیان بوده است.
یکی از عوامل زایش و پرورش آن خصلت، زورخانه بوده و هست که این آیین را باید در فرد بپروراند و تقویت نماید. جایی که قدرت بدنی و شجاعت و سلامت روحی ورزشکار شانه به شانه هم می بالد.
به شهادت اوستا در آیین زرتشتی، فرد نیازمند روح پهلوانی و آمادگی جسمانی است تا برای یاری اهورا مزدا در چالش با اهریمن بستیزد و ضعف و زبونی را خوار شمرد.
در تاریخ ایران زمین، جماعتی بسیار دعوی صفت پهلوانی داشته اند و گاهی نهادی اجتماعی بپا ساخته اند و … اما صحت و سقم ادعای آنان را برگهای پر شمار این تاریخ باز می نمایاند. عیاران، شطاران، شاطران، باباشمل ها و داش مشدی ها و …. لوطیان تمامی از این مدعیانند.
افسونگری های قدرت و ثروت برای بشرغیر قابل پیش بینی و جامعه پرفراز و فرود ایرانی و تاریخ دراز دامن سرزمینمان، همگی بر آن شده اند تا نگذارند، هیچیک از این مدعیان بر ادعای خویش دیرزمانی استوار مانند.
چنین است که هر دو گروه از خوش نامان و بدنامان تاریخ را در زمره این مدعیان می توان یافت. جمعی که روزی به یاری مردم علیه ظلم و جور حاکمان جبار بر خاسته اند و فقیران و ضعیفان را یاور بوده اند و روزگاری دگر همان گروه راه زده اند و شرارت کرده اند.
از قرن دوم به بعد فتوّت با تصوّف در آمیخت و بسیاری از اهل فضل و فکر بدان روی آوردند و فتوّت را به مرحله جدیدی بردند، در این زمان راهزنی، دزدی و… جای خود را به ارزش های اخلاقی نیک داد.
جمعی از پژوهشگران سرآغاز جوانمردی و فتوّت را ایران، خاصه ایران پیش از اسلام، می دانند . از آن جمله ملک الشعرای بهار سرآغاز جوانمردی را درایران و به طور خاص از میان اسواران عصر قدیم و دوره هخامنشی می داند. سعید نفیسی نیز معتقد است؛ سرآغاز این جریان از جوانب تاریخ اجتماعی ایران پیش از اسلام است. مهرداد بهار هم آن را در سابقه پهلوانی تاریخ ایران جستجو می کند .
و محققان اروپایی از جمله فرانتس تیشنر مبداء فتوت را انجمن ها و اتحادیه های اواخر عهد عتیق و شهرهای روم شرقی می داند.
در "قابوس نامه" آمده: «… اصل جوانمردی سه چیز است: یکی آنکه هر چه گویی بکنی و دیگر آنکه خلاف راستی نه گویی، سوم آنکه شکیب را کاربندی، زیرا که ره صفتی را که تعلق دارد به جوانمردی به زیر آن سه چیز است»
"فتی کیست؟" گفت؛ آنکس که نه در باطن وی دعوی باشد و نه در ظاهرش تصنع و ریا چنان که از آن سر که بین او خداوند هست سینه خودش آگاه نباشد تا به خلق چه رسد.(زرین کوب، جستجودر تصوف ایران، ص ۳۴۹).
اینکه بخواهیم معنای واحدی برای فتیان ،عیاران و هر گروه دیگر اجتماعی تعریف و معین سازیم به خطا رفته ایم زیرا آنچه اعمال و رفتار ایشان را در طول تاریخ معین کرده است حال و روز شخصی آنان که نشات گرفته از ذات و حس متغییر آدمی است و عامل موثر دیگر اقتضائات و شرایط روز جامعه است که امری بسیار طبیعی خواهد بود
چنان که زمانی عده ای از فتیان در شام و عراق بوده اند که اهل لهو لعب و شراب و غنا بوده اند و در قرن سوم، از هیچ فساد و خرابکاری ای و حتی لواط ابا نداشتند. دزدی و غارت اموال مردم به ویژه اغنیا از قرن چهارم در میان اهل این جریان باب شد که این بار عنوان شاطر و عیار را بر خود داشتند.
این روند قتل و غارت و چپاول عیاران تا قرن پنجم ادامه داشت تا اینکه عیاران در این زمان با عنوان احداث وارد سیاست شدند و در عزل و نصب امیران و حاکمان نفوذی بسیار داشتند. فتوت در قرون ششم و هفتم با روی کار آمدن خلیفه ناصر صاحب تشکیلات پیچیده تر شده و حالتی رسمی و تشریفاتی به خود می گیرد. این جریان به دلیل فساد تباهی و بی بند و باری فتیان در زوایا و لنگرها به تدریج از قرن هشتم به بعد رو به افول می نهد تا زمان صفویه که اساساً به حوزه ای مانند زورخانه محدود می شود و آنچه امروز از آن می بینیم ورزش باستانی و پهلوانی و پاره ای اصول اخلاقی لوطی منشانه و به اصطلاح داش مشدی است
آداب تشرف به آیین فتوت سلسله مراتبی سخت داشت. در این سلسله، "شیخ"، پیشرو، مهتر، پیشوا، رهبر، پدر(اب) یا رأس الحزب(سرگروه) نامیده می شد .
پیش از بررسی تاریخچه لوطی ببازخوانی تاریخ دیگر مدعیان می پردازیم:
۱٫پهلوانان
پهلوان ترکیبی‌است از «پهلَو» + «ان» و آن را منسوب به پَهلَو سرزمین پارت دانسته‌اند که مردمانش به توانایی و دلیری شهرت داشتند. سنت‌هان ایشان هم که آمیزه‌ای از سلحشوری و جوانمردی بوده‌است نزد ایرانیان به سنت پهلوانی مشهور گشت و بر زندگی و حماسه‌های ایرانیان تأثیر بسیاری گذاشت.
پهلوانی آئینی است باستانی و ریشه آن به زمان اشکانیان باز می‌گردد. اسطوره‌های پهلوانی در فرهنگ ایرانی، پهلوانان شاهنامه هستند.
پهلوانی در دوره بعد از اسلام با برخی مفاهیم اسلامی ممزوج گشت. مولاعلی (ع) در آئین پهلوانی بعد از اسلام معمولاً به عنوان سمبل یک پهلوان کامل مطرح می‌شود. حسین کرد شبستری از پهلوانهای مشهور آذری روزگار صفویان.
۲٫عیاران
عیار به معنای زیرک، چالاک. حیله بازی، مکاری، و جوانمردی آمده است. عیاری یکی از طرق تربیت قدیم بوده واز اواخر قرن دوم هجری وجود داشته و عیاران اصول و روشهای مخصوصی در زندگانی داشته‌اند که بتدریج با تصوف آمیخه بصورت فتوت در آمده‌است.
کهن ترین گروه جوانمردان تاریخ ایران عیاران اند نام هایی مانند سالوک (معرب آن صعلوک) و رند نیز که به معنای گدا، درویش و فقیر است برای نامیدن این جمع به کار می رفته است. آنان اصول اخلاقی و مبارزاتیِ ویژه‌ای را برگزیده و کمک به فقیران را پیشه خود ساخته بودند. در مواقعی ظاهر میشدند که مملکت دچار هرج و مرج می شد. در عین حال گاهی (در طول تاریخ) به راهزنی و غارت کاروان‌ها نیز دست می‌زدند از همین روی برخی واژه عیار را مترادف دزد و طرار و شبرو دانسته‌اند.
زمانی مردم از حضور عیاران امنیت نداشتند. عیاران خاصه در بغداد به شاطر نیز معروف بوده اند. یک حکومت تروریستی به مدت نه سال به وسیله عیاران در بغداد بوجود آمد.
ملک الشعرای بهار اعتقاد دارد که لفظ عیار همان «ای‌یار» فارسی و «ادییار» پهلوی است.
روزگار صفاریان اوج درخشش فعالیت عیاران بوده‌است، اگرچه بعد از صفاریان نیز فعالیت عیاران متوقف نشده‌است.
نجم دایه در مرصاد العباد، عیاری را یکی از مراحل سیر و سلوک شمرده‌است و حافظ و مولانا و عطار خصایل عیاران را ستوده‌اند.
شیخ عطار آرد: «…پیر وقت واز کبار مشایخ بود …در میان بیابان مرو و باورد خیمه زده بود و پلاسی پوشیده و کلاهی پشمین در سر و تسبیح در گردن افکنده و یاران بسیار داشت، همه دزد و راهزن، هر مال پیش او بردندی او قسمت کردی » / تذکره‌الاولیاء به تصحیح دکتر محمد استعلامی ص۹۰-۸۹
۳٫شطاران
شطاران دستهای از چاقو کشان بودند که لباس مخصوصی به تن میکردند و از آن جمله پیشبندی داشتند که آن را پیشبند شطار مینامیدند. شمار آنان بیش از عیاران بود و در ممالک اسلامی بیشتر دوام آوردند و حتی در اندلس مدتها باقی ماندند. شطاران غارت و راهزنی را گناه نمیدانستند بلکه آن را نوعی زرنگی میشمردند و معتقد بودند که چون توانگران زکات نمیدهند لذا غارت اموال آنان حلال میباشد
این بطوطه می گوید:اتباع آنان را در عراق شطار و در خراسان سربداران و در مغرب (آفریقا و اندلس) صقوره مینامند.
۴٫شاطران
مردی چست و چالاک که با لباس مخصوص، پیشاپیش شاهان و امیران رود و یا نامه‌ای را به‌سرعت به مقصد رساند.
این دسته از جوانمردان ظاهر و هیئتی مانند پهلوانان زورخانه ها را داشتند و به کشتار و قتل و غارت اموال مردم می پرداختند. ابن اثیر در حوادث سال ۱۹۷ آرد: شاطران بغداد شهر را بر هم زده و به قتل و غارت پرداختند .
ملاح گفت کشتی را خللی هست. یکی از شما که دلاورتر است و شاطر و زورمند، باید که بدین ستون رود… (گلستان سعدی)
شاطر در دوره صفویه به فراشهایی گفته می‌شد که پیشاپیش اسب شاهان و دیگر رجال بزرگ می‌دویده‌اند و راه را برای عبور آنان از میان مردم باز می‌کرده‌اند.
پیترو دلاواله (دوران شاه عباس):شاطر وظیفهٔ نامه‌رسانی را بر عهده دارد و به علاوه، جلو اسبان حرکت می‌کند
رئیس شاطران دربار شاطرباشی نام داشت. در عهد قاجاریه وجود این شاطرها در مراسم استقبال سُفرا نیز متداول شد. از آغاز عهد مشروطیت به سبب رواج کالسکه و ماشین، استخدام شاطر برافتاد.
ادیب الممالک فراهانی:
نه خاطرم از رنج سفر نیک زدودی نه شاطر خود ساختیَم در سفر خویش
دریغ آن ناصرالدین شاه واستبداد دورانش عزیزحضرت سلطان،امین بزم دورانش
۵،۶و۷٫دستههای متفرق دیگر
علاوه بر عیاران و شطاران دستههای دیگری از آن قبیل در ممالک اسلامی به وجود آمدند که آنها را صعالیک، زواقیل، حرافیش و غیره میخواندند و عده هر دسته آنها بالغ بر چندین هزار نفر می‌شد این قبیل چاقوکشان و جیب بران جامعه نه تنها در بغداد بلکه در تمام شهرهای اسلامی به اسامی مختلف مزاحم مردم میشدند.
۸٫باباشمل ها
باباشمل، عنوان منصبی است از مناصب رایج در میان لوطی ها و داش مشدی های طهران قدیم باباشمل در عهد قاجاریه به رؤسای قاطرخانه شاهی اطلاق می شده است. باباشمل لقب گونه ایست که به سردسته ٔلوطیهای هر محل و به رؤسای قاطرخانه ٔ شاهی دهند (لغتنامه دهخدا)
باباشمل در فرهنگ عامه، کنایه از شخص درشت اندام و دارای رفتار خشن و بی ادبانه است.(فرهنگ فارسی معین)
باباشَمَل، به معنای لوطی است و ظاهراً نام یکی از پهلوانان بوده که بعدها گسترشِ معنایی پیدا کرده است.
بابا شملی : نوعی آواز مردم پسند تهرانی
در تهران قدیم علاوه بر داش ها و لوطی ها ، عده ای بودند که پس از گذراندن مراحلی چند به منصب "بابا شملی" نایل می شدند. معمولا بابا شمل ها که از داش ها و لوطی ها بالاتر بودند برای ترقی از داشی به باباشملی می بایست مراحلی را طی می کردند که از آن جمله بودند : کشیدن علم، مرشد شدن در زورخانه و از همه اینها مهم تر ، یک نفر بابا شمل می بایست از لحاظ اخلاقی، داش مآبی و لیاقت و کفایت پیش کسوت سایرین باشد.
۹٫داش مشدی ها
۱ – لوطی و پهلوان محله . ۲ – آن که غرور جوانی دارد.
عبدالله مستوفی این قشر چنین توصیف کرده است:
خصوصیات :سادگی و بی آلایشی؛ بی تشریفاتی ؛ نان خوردن از دسترنج خود ؛ احترام به بزرگتر ؛ محبت و مهربانی با کوچکتر ؛ تعصب به محله و شهر و ولایت و کشور ؛ رکّی و بی پروایی؛ بی اعتنا به مادیات و ….
لوطی نباید در مقابل هر «پنطی » سر تعظیم فرودآورد . ( پنط به نالوطیها و بی غیرتها میگفتند).
نباید حرف کلفت را ــ از هر که باشد ــ بی جواب بگذارد . نباید دست خود را بخاطر مال دنیا پیش این و آن دراز کند . در مقابل رفیق باید از مال و جان دریغ نداشته باشد…..
لـــوازم : ۱- زنجیر بی سوسه یزدی ۲- جام برنجی کرمانی ۳- دستمال بزرگ ابریشمی کاشانی ۴- چاقوی اصفهانی ۵- چپق چوبِ عناب یا آلبالو ۶- شالِ لام الف لا ۷- گیوهء تخت نازک. ( البته چهارتای اول اصلی و ما بقی فرعی بود )
شال لام الف لا یعنی اینکه شال را دو بار به دور کمر می پیجیدند و سر و ته آن را روی ناف ؛ از هم میگذرانیدند بطوری که شکل «لا» ایجاد می شد.
هیچوقت یکنفر داش به مشاغلی نظیر : دلاکی ـ مقنی گری ـ حلاجی ـ کناسی و حمالی مشغول نمیشد و اینها شغل « پنطیها » بود .
طبق کشی ــ توت فروشی ــ چغاله فروشی ــ بادبادک و فرفره سازی ــ پالوده ریزی ــ دوغ فروشی و گردوی تازه فروشی از مشاغل خاص جوانهای این طبقه بشمار می آمد و مسن ترها که سرمایه ای داشتند ؛ دکان داری میکردند و ترجیحاْ به فرنی فروشی ــ میوه فروشی و آجیل فروشی روی می آوردند.
کرک(بلدرچین) بازی؛ بلبل بازی ؛ سهره بازی ؛ کفتر بازی ؛ قناری بازی و نیز تربیتِ قوچ و خروس جنگی و جنگ انداختن آنها سر چهار راهها و میادین عمومی ؛ منحصر به آنها بود.و گذشته از این ؛ قاپ بازی و لیس بازی هم از قمارهای مخصوص داشها بود.
در میان امامزاده های حول و حوش تهران ؛ امامزاده داود خیلی طرف توجه این طبقه بود. آنگونه که به «مکه مشدیها» معروف شده بود .
از شهدای کربلا به «حضرت عباس » و « حرّ » بسیار معتقد بودند و بزرگترین قسم آنها به حضرت عباس و کمربند حرّ بود . فداکاری این دو بزرگوار ؛ با طبع ساده و بی آلایش این مردمان متناسب ؛ و ارادت خاص آنها به این دو جوانمرد برای فداکاری و یا به اصطلاح خودشان ؛ لوطی گری آنهاست.
گذشته از سینه زنی و دسته گردانی که عزاداری مخصوص این آقایان بود، تزیین طاق نماهای تکیه های محلاتْ تماما به سعی و همت این مردمان ساده و با ایمان صورت می گرفت. بعضی از آن ها که توانایی داشتند، مصارف طاق نمای تکیه را هم از کیسه فتوّت خود می پرداختند.
بعضی از تاجرزاده ها و اعیان و حتی شاهزاده ها هم در جمعیت [داش ها] بودند. حاجی کاظم ملک التجار که خود پسر حاجی محمد مهدی ملک التجار بود در ایام جوانی یکی از داش های محله بازار و عملاً هم در گود زورخانه و چاله حوض بازی به قدری شیرین کار و به اندازه ای در حاضر جوابی و بذله گویی زبردست بود که حقا داش های محل عُلُوّ مقام داشی او را تصدیق داشتند… شاهزاده عزیز، نواده مؤید الدوله، طهماسب میرزا نیز یکی از افراد مبرّز این جمعیت بود و… حتی به مقام بابا شملی هم رسید. بالاخره شاهزاده امیر اعظم هم در جوانی یک چند، جزو این جمعیت بود.
داش آکل آثر صادق هدایت به معرفی یکی از همین داش ها می پردازد .
با شرحی که از آیین جوانمردی و جماعتی که داعیه آن را در طول تاریخ طلایه داری کرده اند، اینک به پیشینه لوطی می پردازیم:
لوطی
این موضوع را باید در سه دوره زمانی دوره قدیم، میانه و جدید بررسی و کنکاش کنیم:
دوره قدیم:
« لوط » پسر برادر ابراهیم علیه السلام، نام پیغمبری از بنی اسرائیل است. در قصص الانبیاء آمده: « . . . پس فرشتگان قصد شهرستان لوط کردند…» لوط را طایفه ای بود که به قوم « لوط » معروف است.
لوطی ، در لغت منسوب به قوم لوط است . یعنی لاطی و غلامباره و نیز قمار باز، شراب خواره، رند، بی باک، مطرب و دلقک. لوطی خورشدن (کردن) یعنی به تاراج رفتن و یا بردن است(غیاث ). هرزه کار و قمارباز و شراب خواره . (غیاث از چراغ هدایت ). بی باک و نامقیدی که هندیان بانکا گویند. (غیاث از مصطلحات ). رند و حریف و شوخ و بی باک و شلتاق .مردیکه بز، میمون و خرس رقصاند با نواختن تنبک و خواندن شعرهای زشت .
در بلخ ایمنند ز هر شری
می خوار و دزد و لوطی و زن باره .
ناصرخسرو.
کنده ای را لوطیی در خانه برد
سرنگون افکند و در وی می فشرد
مولوی .
لوطی خور شدن به مفت از دست رفتن . به تاراج لوطیان رفتن .
لوطی خور کردن در معرض چپاول و غارت نهادن . بتاراج بردن .
دوره میانه:
این دوره از صفویه تا اواخر قاجاریه را شامل می شود. در این موسم مشهورترین لوطیان از کارگزاران عمله طرب دربار شاهان و مراسم اعیان و اشراف بوده اند .
لوطی صالح از معروفترین لوطیان این دوره است. احمد میرزا عضدالدوله پسر فتحعلی شاه قاجار در« تاریخ عضدی » سندی در معرفی لوطی صالح آورده است .
در حقیقت بخش اعظم لوطیان عمله طرب و از مطربان بودند. در عصر صفوی سرپرست عمله طرب نقیب و یا مشعلدارباشی بود(مینورسکی)
هنرمندان لوطی خانه زیر نظر لوطی باشی که از سوی شاه (ناصرالدین ) بر گمارده شده بود اداره می شد(اوبن)
اما دسته ای که به لوطی خانه تعلق داشتند را لوطی می گفتند.«اوبن » نیز از لوطی خانه یاد کرده است. گو این که وظایف لوطی باشی عصر قجر معلوم نیست اما درآمد خوبی داشته و از ده پانزده درصد از درآمد بازیگران را می گرفته است.
چند قسم بودند: لوطیانی که شیر نگه میداشتند و در شهر می گرداندند و لوطیانی که تنبک به دوش در شهر می گشتندد و بعضی از آنها روزهای تعطیل، تهرانیان را در گردشگاه های اطراف با رقص و کارهای شگفت آور میمون و خرس تربیت شده می خنداندند و یا لوطیانی که حقه بازی و شعبده بازی می کردند.
برخی لوطیان شبهای عروسی، مردم را با خیمه شب بازی و … سرگرم می کردند اما بخش عمده لوطیان شرارت بزه کاری می کردند.
لوطی ها در محل تجمع مردم مانند میدان ها و قهوه خانه ها و …. به نمایش با حیوانات می پرداختند. از این روی برخی آنها را بازیگران دوره گرد می گفتند هر چند گروهی از آنان به خیمه شب بازی برای اشراف دست می زدند(اوبن)
دوره جدید:
از حدود مشروطه با تغییر حکومت استبدادی و وزیدن شمیم آزادی و موسمی نو در لوطی ها نیز تغییراتی حاصل گشت.
لوطی‌ها مورد اعتماد و امین مردم محلات شهر بودند و گاهی اتفاق می‌افتاد که وقتی سرپرست و پدر یک خانواده می‌خواست به مسافرتی برود زن و فرزند و اهل بیت خود را به لوطی محله می‌سپرد.
گروهی هم به نقاره خانه وابسته بودند که بدان ها داش می گفتند و به لوطی معروف نبودند.
بخشی از لوطی ها به اعمال زشت دست می زدند و نامیدن پهلوانان به لوطی برایشان برخورنده بود(بیضایی)
از زمان صفویه به بعد در ایران در هریک از محلات شهر، افرادی به عنوان پاتوق‌دار (لوطی) حضور داشته‌اند که مورد احترام همگان بوده و حالت بزرگتر محل را داشتند.
لوطی، با پشتوانه نفوذ مردمی، در تمام کارها دخالت می‌کرده و نقش داشته است، از شوهردادن دخترها و زن دادن پسرها و سرپرستی ایتام بگیرید تا اجرای وصیت‌ها و حل اختلافات خانوادگی و صنفی و رفع نزاع‌های شخصی و گروهی و نیز برگزاری مقدمات تشییع و تدفین اموات و تشکیل مجالس عروسی و دفع ستم زورگویان و متجاوزان به حقوق اجتماع و نشاندن ظالمین برجای خود و درگیری با رباخوارها و..
عده ای از لوطیان مانند عیاران سابق هر چه به دست می آوردند به قدر حاجت برای خود و عائله شان برمی داشتند و بقیه را بین ضعفا و مستمندان تقسیم می کردند به همین جهت لوطی مرداف با جوانمرد و لوطی گری مرادف با جوانمردی و بخشندگی آمده است.
در این میان جمعی هم بودند که گرد هم می آمدند و به گروه خود و محله و شهر خود صمیمیت نشان می دادند(آراسته)
گاهی بین رهبران و افراد دو گروه لوطی ها در گیری و جنگ با روشی خاص رخ می داد(میگود)
مستوفی می گوید عضو انجمن لوطی ها شدن آسان بود ولی لمبتون معتقد است این طور نبوده و مراحلی داشته است
رهبران آنها را سرجنبان ،پیش داش،لوطی باشی، پاتوق دار، یا باباشمل شهرت داشتند(لمبتون)
در حدود سال ۱۸۶۶ تقریبا ۱۵ تن از آنها در تهران سکونت داشتند(کاظم بیگ)
لوطی ها در زمره جوانمردان و عیاران بوده اند(بیضایی)
همجنس گرایی بین عیاران و پهلوانان و در عصر قجر به لوطی ها شهرت داشته با این اعتقاد که آمیزش مرد با زن از قدرت آنان می کاهد از ازدواج تن می زدند (جوینی و سرهنگ دروویل)
در خاتمه اشاره کردم نه لوطی ها نه لوطی گر ها هیچکدام صنف تشکیل ندادند نتیجه لوطی ها مانند یک گروه اهمیت نداشتند و اعضای یک جنبش عمومی بودند که عقیده عدالت اجتماعی را در جوانمرد مجسم می ساختند گروهی از لوطی ها به گروه های تبهکار استحاله گشتند(ویلم فلور)
لوطیانی هم بودند که با یهودیان و مسلمانان عمله طرب را تشکیل می دادن
لمبتون آنها را مانند رابین هود می داند و ج. اریک آنان را از اشرار معرفی می کند.
آراسته آنها را از جرگه جوانمردان شمرده و میگود می گوید آنها از معنویت دور بوده اند و فلور معتقد ایت آنها آماده انجام هر نوع بزه نظیر زنا و دزدی و غلامبارگی و آدمکشی بودند و پرکینز می گوید در ۱۸۴۳ دایم مرتکب جنایات می شدند.
لوطیان بازوی حکومت و کلانتر محله و نیز از طرفداران مجتهدان بودند (خاطرات حاج سیاح)
در دوران ماقبل صنعتی در ایران (قاجاریه) هیچگاه مبارزه با لوطیان در انجام بزه تدام نداشته است در تهران لوطیان با مقامات درباری مرتبا تماس داشتند. امام جمعه تهران گروهی از آنان را در مسجد شاه پناه می داده است(تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار)
لوطی ها نیک و بد، زشت و زیبا را توام داشته اند. در میانشان خصوصیت دستگیری از درمانده و زورگویی هر دو وجود داشته است. آنها مردانی بودند که در برابر بیداد می ایستادند و با مامور دولتی درگیر می شدند اما از جانب دیگر به دلیل زورمندی مردم آزاری نیز از آنان سر می زد. (کسروی، تاریخ مشروطه)
از راه باج خواهی و گردن کلفتی و کار های غیرمعمول روزگار را می گذراندند.از نظر ظاهری لباس شان با افراد عادی تفاوت داشت. عبای نازک و ماهوت انگلیسی، عرق چین و شب کلاه مخصوص داشتند. شال، گیوه تخت نازک، دستمال ابریشم کاشان، چاقو، قمه و چپق از لوازم ضروری آنها بود. کارهایشان غیرعادی بود و جنبه خودنمایی داشت. (یادداشت های ملک المورخین)
مرکز تجمع آنها در محلات شهرها و تکیه محلات بود. روز سیزده نیز از روز های شرارت آنها بود و هر ساله در این روز جنگ راه می انداختند. (وقایع اتفاقیه)
در روز عید قربان شتری را آذین می بستند و دور آن جمع می شدند و شتر را زنده زنده تکه تکه می کردند و در این مراسم نیز به جان یکدیگر می افتادند. (یادداشت های ملک المورخین)
لوطی ها از خود اندیشه و آرمان خاصی نداشتند، اندیشه آنان بستگی داشت به اینکه به چه گروهی نزدیک شوند. رنگ آنها را می گرفتند و با ایجاد آشوب و درگیری راه را برای خواسته های فرد یا جریان مورد نظر باز می کردند.لوطی ها از حکومت مقرری منظم نمی گرفتند بنابراین عامل حکومت محسوب نمی شدند اما متنفذان محلی برای رسیدن به منویات خود از آنان استفاده می کردند. در واقع آنها به وسیله اعیان به فساد کشیده می شدند. (ناسخ التواریخ)
در ۱۳۱۴ قمری چند تن از لوطی های محله سیداسماعیل (بقعه) طلبه ای را کتک زدند، طلبه دیگری سرش را بیرون آورد او را نیز با قمه مجروح کردند. (سالور)
احمد کسروی، در تاریخ مشروطه می نویسد؛ در دوره ناصرالدین شاه از لوطی ها رفتار هایی در جهت خواست مردم نیز دیده شده است از جمله در تحریم تنباکو (۱۳۱۰-۱۳۰۹ ه ق) سید عبدالله بهبهانی با این قرارداد مخالفت کرد. سران لوطی ها مهدی گاوکش و حاج معصوم که به سیدعبدالله بهبهانی نزدیک بودند سردسته مردم شدند و در ارک همراه مردم بودند. نظامیان که شلیک کردند آنها دست به سنگ بردند و در و پنجره عمارت نایب السلطنه را شکستند و شورش علیه قرارداد رژی را رهبری کردند. مهدی گاوکش در محله سرپولک زندگی می کرد و چون هوادار بهبهانی بود بی باکانه در قهوه خانه از عین الدوله بد می گفت. سرانجام عین الدوله که با بهبهانی دشمن بود کینه اش را بر مهدی گاوکش فرود آورد. شبانه فراشان به خانه اش ریختند زنش را کتک زدند، پسرش را در حوض حیاط خانه خفه کردند، اموالش را تاراج کردند و او را به زندان افکندند.
محمدعلیشاه در جریان مخالفت خود با مشروطه به لوطی ها و داش ها نیز اجازه تعرض به مجلس و مشروطه را داد. این گروه به سرکردگی صنیع حضرت رئیس لوطی های سنگلج و مقتدر نظام رئیس لوطی های چاله میدان در میدان توپخانه جمع می شدند و به مشروطه خواهان و سخنوران آن دشنام می دادند. بیشتر از هر کس با ملک المتکلین و واعظ اصفهانی دشمنی می کردند… و می گفتند:«ما دیگ پلو می خواهیم. مشروطه نمی خواهیم.»
از ورامین به تحریک اربابان جمعیتی حرکت کردند و به لوطی ها پیوستند. فریاد می زدند «مجلس را خراب می کنیم و فرش هایش را پالان الاغ می کنیم.»
در بلوای میدان توپخانه میرزا عنایت نامی را به درختی بستند و هر یک از آن جماعت به او قداره زدند و شرحه شرحه اش کردند و این همه را در مخالفت با مشروطیت انجام دادند. از آن پس هیچ طلبه و هیچ فردی که ظاهر مرتبی داشت جرات نمی کرد از خانه بیرون رود. تجمع میدان توپخانه زمینه مساعدی شد برای کودتای محمد علیشاه و به توپ بستن مجلس (۱۳۲۵ ق) و مشروطه در تهران به پایان سید.
لوطی اللهی ؛ لوطی خدائی . رجوع به مدخل لوطی اللهی در ردیف خود شود.
|| سخی . بخشنده . جواد. جوانمرد . مقابل پینتی .
لوطی گری ؛ صفت لوطی . جوانمردی . بخشندگی . آزادگی ؛ از آداب لوطیان بوئی و بهره ای داشتن .
ضرب المثل های تهرانی:
لوطی دنبک زیر بغلشه
لوطی اگه نگه به …م که دلش می ترکه
لوطی شلوارشو بردند گفت ببرن آنقدر لوطی توش …یده بود که نگو
نتیجه :
تاریخچه لوطی به سه دوره تقسیم می شود:
عهد قدیم: به استناد آنچه گذشت در این عصر لوطی کسی را تداعی می کرد که متعهد به اخلاق و کردار نیک نبود بلکه از انجام هر نوع بزه ای چون غلامبارگی و کودک بازی و زنا و دزدی و شرابخواری و… ابا نداشت . در این دوره واژه هایی از قبیل پهلوان، عیار، شطار و … طلایه دار جوانمردی و خصلت نیکو بودند.
عصر میانه: با عنایت و توجه به اسناد تاریخی از صفویه تا میانه و حتی اواخر قاجاریه لوطی در شمار اهالی طرب و بخصوص از گردانندگان اصلی این نقش در دربار بود. زبده ترین و مشهورترین ایشان در تاریخ تهران لوطی صالح است که در دوره های زندیه و قاجاریه این نقش را بازی کرده است.
دوره جدید:
الف- روزگارمعاصر(حدود مشروطه به بعد)؛ لوطی با داش مشدی وباباشمل به رقابت پرداخت و گو اینکه هنوز جمعی از آنان در زمره اشرار و اجامر و حتی گروهی مطرب و دیگر نقش هایی از این دست بودند اما دسته ای از ایشان توانستند، پرچم دار صفا و معرفت و جوانمردی شوند و با باباشمل ها و داش مشدی ها پهلو بزنند.
ب- پس از انقلاب با (گذار از دوره پیش از صنعتی) از میان رفتن شرایط بروز و فضای مناسب و درخور این نوع تفکر و نقش آفرینانش، عینیت لوطی در جامعه از میان رفت و زمینه را برای وضع معنای انتزاعی لوطی فراهم ساخت . بدین ترتیب نسل جوان که شنیده هایی آمیخته و نامطمئن از لوطی در حافظه داشتند، لوطی گری را مرادف واژه های؛ با مرام و با خصلت و جوانمرد تعریف و تعیین و میان مردم رایج نمودند.
منابع:
لغت نامه دهخدا
فرهنگ معین
سفرنامه پیترو دلاواله
دائرهالمعارف مصاحب
آشنایی با مینیاتورهای ایران، تألیف آرتور پوپ، ترجمه حسن نیّر.
ارزش میراث صوفیه، عبدالحسین زرین‌کوب
تاریخ نقاشی در ایران، تألیف دکتر زکی محمدحسن، ترجمه ابوالقاسم سحاب.
عالم‌آرای شاه اسماعیل، به تصحیح اصغر منتظر صاحب.
عالم‌آرای صفوی، به کوشش یداللّه شکری
کتاب مقدس، عهد عتیق، ترجمه از عبرانی و کلدانی و یونانی، دارالسّلطنهٔ لندن، سنهٔ ۱۸۹۵ .
دائرهالمعارف بزرگ اسلامی.
دانشنامهٔ جهان اسلام.
آئین پهلوانی و آداب زورخانه‌ای
دارالخلافه طهران، ناصر نجمی.
سرچشمه تصوف در ایران ، نوشته سعید نفیسی.
مجله آینده سال شانزدهم، آذر تا اسفند ۱۳۶۹ – شماره ۹-۱۲
شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، باقر عاقلی
تاریخ ورزش باستانی ایران، پرتو بیضائی، تهران ۱۳۳۷٫
تاریخ تمدن اسلام، جرجی زیدان، ترجمه علی جواهر کلام.
نقش پهلوانی و نهضت عیاری کاظم کاظمینی.
فتوت‌نامه سلطانی، ص۱۵٫
تاریخ و فرهنگ زورخانه، غلامرضا انصافپور.
سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری.
در دربار شاهنشاه ایران، انگلبرت کمپفر، ترجمه کیکاوس جهانداری .
مجله دانشکده ادبیات، دی ماه ۳۵٫
مجله شرق، شماره ششم، مقاله مرحوم عباس اقبال.
مجله دانشکده ادبیات، شماره ۴۲، سال چهارم.
تاریخ تمدن اسلام، تالیف جرجی زیدان.
سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه آقای موحد .
تهران در گذر زمان، ناصر نجمی.
جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران ،ویلم فلور.
برهان قاطع. تاریخچه لوطی و لوطی گری
جوانمرد و آزاده و خوبروی
آیین فتوت و جوانمردی جریانی است که ریشه در باورهای کهن مذهبی و منش اخلاقی ایرانیان دوران باستان دارد و در مسیر پر فراز و نشیب تاریخ این ملک کهن، هماره خصلت پهلوانی و صفت نیرومندی ممدوح ایرانیان بوده است.
یکی از عوامل زایش و پرورش آن خصلت، زورخانه بوده و هست که این آیین را باید در فرد بپروراند و تقویت نماید. جایی که قدرت بدنی و شجاعت و سلامت روحی ورزشکار شانه به شانه هم می بالد.
به شهادت اوستا در آیین زرتشتی، فرد نیازمند روح پهلوانی و آمادگی جسمانی است تا برای یاری اهورا مزدا در چالش با اهریمن بستیزد و ضعف و زبونی را خوار شمرد.
در تاریخ ایران زمین، جماعتی بسیار دعوی صفت پهلوانی داشته اند و گاهی نهادی اجتماعی بپا ساخته اند و … اما صحت و سقم ادعای آنان را برگهای پر شمار این تاریخ باز می نمایاند. عیاران، شطاران، شاطران، باباشمل ها و داش مشدی ها و …. لوطیان تمامی از این مدعیانند.
افسونگری های قدرت و ثروت برای بشرغیر قابل پیش بینی و جامعه پرفراز و فرود ایرانی و تاریخ دراز دامن سرزمینمان، همگی بر آن شده اند تا نگذارند، هیچیک از این مدعیان بر ادعای خویش دیرزمانی استوار مانند.
چنین است که هر دو گروه از خوش نامان و بدنامان تاریخ را در زمره این مدعیان می توان یافت. جمعی که روزی به یاری مردم علیه ظلم و جور حاکمان جبار بر خاسته اند و فقیران و ضعیفان را یاور بوده اند و روزگاری دگر همان گروه راه زده اند و شرارت کرده اند.
از قرن دوم به بعد فتوّت با تصوّف در آمیخت و بسیاری از اهل فضل و فکر بدان روی آوردند و فتوّت را به مرحله جدیدی بردند، در این زمان راهزنی، دزدی و… جای خود را به ارزش های اخلاقی نیک داد.
جمعی از پژوهشگران سرآغاز جوانمردی و فتوّت را ایران، خاصه ایران پیش از اسلام، می دانند . از آن جمله ملک الشعرای بهار سرآغاز جوانمردی را درایران و به طور خاص از میان اسواران عصر قدیم و دوره هخامنشی می داند. سعید نفیسی نیز معتقد است؛ سرآغاز این جریان از جوانب تاریخ اجتماعی ایران پیش از اسلام است. مهرداد بهار هم آن را در سابقه پهلوانی تاریخ ایران جستجو می کند .
و محققان اروپایی از جمله فرانتس تیشنر مبداء فتوت را انجمن ها و اتحادیه های اواخر عهد عتیق و شهرهای روم شرقی می داند.
در "قابوس نامه" آمده: «… اصل جوانمردی سه چیز است: یکی آنکه هر چه گویی بکنی و دیگر آنکه خلاف راستی نه گویی، سوم آنکه شکیب را کاربندی، زیرا که ره صفتی را که تعلق دارد به جوانمردی به زیر آن سه چیز است»
"فتی کیست؟" گفت؛ آنکس که نه در باطن وی دعوی باشد و نه در ظاهرش تصنع و ریا چنان که از آن سر که بین او خداوند هست سینه خودش آگاه نباشد تا به خلق چه رسد.(زرین کوب، جستجودر تصوف ایران، ص ۳۴۹).
اینکه بخواهیم معنای واحدی برای فتیان ،عیاران و هر گروه دیگر اجتماعی تعریف و معین سازیم به خطا رفته ایم زیرا آنچه اعمال و رفتار ایشان را در طول تاریخ معین کرده است حال و روز شخصی آنان که نشات گرفته از ذات و حس متغییر آدمی است و عامل موثر دیگر اقتضائات و شرایط روز جامعه است که امری بسیار طبیعی خواهد بود
چنان که زمانی عده ای از فتیان در شام و عراق بوده اند که اهل لهو لعب و شراب و غنا بوده اند و در قرن سوم، از هیچ فساد و خرابکاری ای و حتی لواط ابا نداشتند. دزدی و غارت اموال مردم به ویژه اغنیا از قرن چهارم در میان اهل این جریان باب شد که این بار عنوان شاطر و عیار را بر خود داشتند.
این روند قتل و غارت و چپاول عیاران تا قرن پنجم ادامه داشت تا اینکه عیاران در این زمان با عنوان احداث وارد سیاست شدند و در عزل و نصب امیران و حاکمان نفوذی بسیار داشتند. فتوت در قرون ششم و هفتم با روی کار آمدن خلیفه ناصر صاحب تشکیلات پیچیده تر شده و حالتی رسمی و تشریفاتی به خود می گیرد. این جریان به دلیل فساد تباهی و بی بند و باری فتیان در زوایا و لنگرها به تدریج از قرن هشتم به بعد رو به افول می نهد تا زمان صفویه که اساساً به حوزه ای مانند زورخانه محدود می شود و آنچه امروز از آن می بینیم ورزش باستانی و پهلوانی و پاره ای اصول اخلاقی لوطی منشانه و به اصطلاح داش مشدی است
آداب تشرف به آیین فتوت سلسله مراتبی سخت داشت. در این سلسله، "شیخ"، پیشرو، مهتر، پیشوا، رهبر، پدر(اب) یا رأس الحزب(سرگروه) نامیده می شد .
پیش از بررسی تاریخچه لوطی ببازخوانی تاریخ دیگر مدعیان می پردازیم:
۱٫پهلوان
پهلوان ترکیبی‌است از «پهلَو» + «ان» و آن را منسوب به پَهلَو سرزمین پارت دانسته‌اند که مردمانش به توانایی و دلیری شهرت داشتند. سنت‌هان ایشان هم که آمیزه‌ای از سلحشوری و جوانمردی بوده‌است نزد ایرانیان به سنت پهلوانی مشهور گشت و بر زندگی و حماسه‌های ایرانیان تأثیر بسیاری گذاشت.
پهلوانی آئینی است باستانی و ریشه آن به زمان اشکانیان باز می‌گردد. اسطوره‌های پهلوانی در فرهنگ ایرانی، پهلوانان شاهنامه هستند.
پهلوانی در دوره بعد از اسلام با برخی مفاهیم اسلامی ممزوج گشت. مولاعلی (ع) در آئین پهلوانی بعد از اسلام معمولاً به عنوان سمبل یک پهلوان کامل مطرح می‌شود. حسین کرد شبستری از پهلوانهای مشهور آذری روزگار صفویان.
۲٫عیاران
عیار به معنای زیرک، چالاک. حیله بازی، مکاری، و جوانمردی آمده است. عیاری یکی از طرق تربیت قدیم بوده واز اواخر قرن دوم هجری وجود داشته و عیاران اصول و روشهای مخصوصی در زندگانی داشته‌اند که بتدریج با تصوف آمیخه بصورت فتوت در آمده‌است.
کهن ترین گروه جوانمردان تاریخ ایران عیاران اند نام هایی مانند سالوک (معرب آن صعلوک) و رند نیز که به معنای گدا، درویش و فقیر است برای نامیدن این جمع به کار می رفته است. آنان اصول اخلاقی و مبارزاتیِ ویژه‌ای را برگزیده و کمک به فقیران را پیشه خود ساخته بودند. در مواقعی ظاهر میشدند که مملکت دچار هرج و مرج می شد. در عین حال گاهی (در طول تاریخ) به راهزنی و غارت کاروان‌ها نیز دست می‌زدند از همین روی برخی واژه عیار را مترادف دزد و طرار و شبرو دانسته‌اند.
زمانی مردم از حضور عیاران امنیت نداشتند. عیاران خاصه در بغداد به شاطر نیز معروف بوده اند. یک حکومت تروریستی به مدت نه سال به وسیله عیاران در بغداد بوجود آمد.
ملک الشعرای بهار اعتقاد دارد که لفظ عیار همان «ای‌یار» فارسی و «ادییار» پهلوی است.
روزگار صفاریان اوج درخشش فعالیت عیاران بوده‌است، اگرچه بعد از صفاریان نیز فعالیت عیاران متوقف نشده‌است.
نجم دایه در مرصاد العباد، عیاری را یکی از مراحل سیر و سلوک شمرده‌است و حافظ و مولانا و عطار خصایل عیاران را ستوده‌اند.
شیخ عطار آرد: «…پیر وقت واز کبار مشایخ بود …در میان بیابان مرو و باورد خیمه زده بود و پلاسی پوشیده و کلاهی پشمین در سر و تسبیح در گردن افکنده و یاران بسیار داشت، همه دزد و راهزن، هر مال پیش او بردندی او قسمت کردی » / تذکره‌الاولیاء به تصحیح دکتر محمد استعلامی ص۹۰-۸۹
۳٫شطاران
شطاران دستهای از چاقو کشان بودند که لباس مخصوصی به تن میکردند و از آن جمله پیشبندی داشتند که آن را پیشبند شطار مینامیدند. شمار آنان بیش از عیاران بود و در ممالک اسلامی بیشتر دوام آوردند و حتی در اندلس مدتها باقی ماندند. شطاران غارت و راهزنی را گناه نمیدانستند بلکه آن را نوعی زرنگی میشمردند و معتقد بودند که چون توانگران زکات نمیدهند لذا غارت اموال آنان حلال میباشد
این بطوطه می گوید:اتباع آنان را در عراق شطار و در خراسان سربداران و در مغرب (آفریقا و اندلس) صقوره مینامند.
۴٫شاطران
مردی چست و چالاک که با لباس مخصوص، پیشاپیش شاهان و امیران رود و یا نامه‌ای را به‌سرعت به مقصد رساند.
این دسته از جوانمردان ظاهر و هیئتی مانند پهلوانان زورخانه ها را داشتند و به کشتار و قتل و غارت اموال مردم می پرداختند. ابن اثیر در حوادث سال ۱۹۷ آرد: شاطران بغداد شهر را بر هم زده و به قتل و غارت پرداختند .
ملاح گفت کشتی را خللی هست. یکی از شما که دلاورتر است و شاطر و زورمند، باید که بدین ستون رود… (گلستان سعدی)
شاطر در دوره صفویه به فراشهایی گفته می‌شد که پیشاپیش اسب شاهان و دیگر رجال بزرگ می‌دویده‌اند و راه را برای عبور آنان از میان مردم باز می‌کرده‌اند.
پیترو دلاواله (دوران شاه عباس):شاطر وظیفهٔ نامه‌رسانی را بر عهده دارد و به علاوه، جلو اسبان حرکت می‌کند
رئیس شاطران دربار شاطرباشی نام داشت. در عهد قاجاریه وجود این شاطرها در مراسم استقبال سُفرا نیز متداول شد. از آغاز عهد مشروطیت به سبب رواج کالسکه و ماشین، استخدام شاطر برافتاد.
ادیب الممالک فراهانی:
نه خاطرم از رنج سفر نیک زدودی نه شاطر خود ساختیَم در سفر خویش
دریغ آن ناصرالدین شاه واستبداد دورانش عزیزحضرت سلطان،امین بزم دورانش
۵،۶و۷٫دستههای متفرق دیگر
علاوه بر عیاران و شطاران دستههای دیگری از آن قبیل در ممالک اسلامی به وجود آمدند که آنها را صعالیک، زواقیل، حرافیش و غیره میخواندند و عده هر دسته آنها بالغ بر چندین هزار نفر می‌شد این قبیل چاقوکشان و جیب بران جامعه نه تنها در بغداد بلکه در تمام شهرهای اسلامی به اسامی مختلف مزاحم مردم میشدند.
۸٫باباشمل ها
باباشمل، عنوان منصبی است از مناصب رایج در میان لوطی ها و داش مشدی های طهران قدیم باباشمل در عهد قاجاریه به رؤسای قاطرخانه شاهی اطلاق می شده است. باباشمل لقب گونه ایست که به سردسته ٔلوطیهای هر محل و به رؤسای قاطرخانه ٔ شاهی دهند (لغتنامه دهخدا)
باباشمل در فرهنگ عامه، کنایه از شخص درشت اندام و دارای رفتار خشن و بی ادبانه است.(فرهنگ فارسی معین)
باباشَمَل، به معنای لوطی است و ظاهراً نام یکی از پهلوانان بوده که بعدها گسترشِ معنایی پیدا کرده است.
بابا شملی : نوعی آواز مردم پسند تهرانی
در تهران قدیم علاوه بر داش ها و لوطی ها ، عده ای بودند که پس از گذراندن مراحلی چند به منصب "بابا شملی" نایل می شدند. معمولا بابا شمل ها که از داش ها و لوطی ها بالاتر بودند برای ترقی از داشی به باباشملی می بایست مراحلی را طی می کردند که از آن جمله بودند : کشیدن علم، مرشد شدن در زورخانه و از همه اینها مهم تر ، یک نفر بابا شمل می بایست از لحاظ اخلاقی، داش مآبی و لیاقت و کفایت پیش کسوت سایرین باشد.
۹٫داش مشدی ها
۱ – لوطی و پهلوان محله . ۲ – آن که غرور جوانی دارد.
عبدالله مستوفی این قشر چنین توصیف کرده است:
خصوصیات :سادگی و بی آلایشی؛ بی تشریفاتی ؛ نان خوردن از دسترنج خود ؛ احترام به بزرگتر ؛ محبت و مهربانی با کوچکتر ؛ تعصب به محله و شهر و ولایت و کشور ؛ رکّی و بی پروایی؛ بی اعتنا به مادیات و ….
لوطی نباید در مقابل هر «پنطی » سر تعظیم فرودآورد . ( پنط به نالوطیها و بی غیرتها میگفتند).
نباید حرف کلفت را ــ از هر که باشد ــ بی جواب بگذارد . نباید دست خود را بخاطر مال دنیا پیش این و آن دراز کند . در مقابل رفیق باید از مال و جان دریغ نداشته باشد…..
لـــوازم : ۱- زنجیر بی سوسه یزدی ۲- جام برنجی کرمانی ۳- دستمال بزرگ ابریشمی کاشانی ۴- چاقوی اصفهانی ۵- چپق چوبِ عناب یا آلبالو ۶- شالِ لام الف لا ۷- گیوهء تخت نازک. ( البته چهارتای اول اصلی و ما بقی فرعی بود )
شال لام الف لا یعنی اینکه شال را دو بار به دور کمر می پیجیدند و سر و ته آن را روی ناف ؛ از هم میگذرانیدند بطوری که شکل «لا» ایجاد می شد.
هیچوقت یکنفر داش به مشاغلی نظیر : دلاکی ـ مقنی گری ـ حلاجی ـ کناسی و حمالی مشغول نمیشد و اینها شغل « پنطیها » بود .
طبق کشی ــ توت فروشی ــ چغاله فروشی ــ بادبادک و فرفره سازی ــ پالوده ریزی ــ دوغ فروشی و گردوی تازه فروشی از مشاغل خاص جوانهای این طبقه بشمار می آمد و مسن ترها که سرمایه ای داشتند ؛ دکان داری میکردند و ترجیحاْ به فرنی فروشی ــ میوه فروشی و آجیل فروشی روی می آوردند.
کرک(بلدرچین) بازی؛ بلبل بازی ؛ سهره بازی ؛ کفتر بازی ؛ قناری بازی و نیز تربیتِ قوچ و خروس جنگی و جنگ انداختن آنها سر چهار راهها و میادین عمومی ؛ منحصر به آنها بود.و گذشته از این ؛ قاپ بازی و لیس بازی هم از قمارهای مخصوص داشها بود.
در میان امامزاده های حول و حوش تهران ؛ امامزاده داود خیلی طرف توجه این طبقه بود. آنگونه که به «مکه مشدیها» معروف شده بود .
از شهدای کربلا به «حضرت عباس » و « حرّ » بسیار معتقد بودند و بزرگترین قسم آنها به حضرت عباس و کمربند حرّ بود . فداکاری این دو بزرگوار ؛ با طبع ساده و بی آلایش این مردمان متناسب ؛ و ارادت خاص آنها به این دو جوانمرد برای فداکاری و یا به اصطلاح خودشان ؛ لوطی گری آنهاست.
گذشته از سینه زنی و دسته گردانی که عزاداری مخصوص این آقایان بود، تزیین طاق نماهای تکیه های محلاتْ تماما به سعی و همت این مردمان ساده و با ایمان صورت می گرفت. بعضی از آن ها که توانایی داشتند، مصارف طاق نمای تکیه را هم از کیسه فتوّت خود می پرداختند.
بعضی از تاجرزاده ها و اعیان و حتی شاهزاده ها هم در جمعیت [داش ها] بودند. حاجی کاظم ملک التجار که خود پسر حاجی محمد مهدی ملک التجار بود در ایام جوانی یکی از داش های محله بازار و عملاً هم در گود زورخانه و چاله حوض بازی به قدری شیرین کار و به اندازه ای در حاضر جوابی و بذله گویی زبردست بود که حقا داش های محل عُلُوّ مقام داشی او را تصدیق داشتند… شاهزاده عزیز، نواده مؤید الدوله، طهماسب میرزا نیز یکی از افراد مبرّز این جمعیت بود و… حتی به مقام بابا شملی هم رسید. بالاخره شاهزاده امیر اعظم هم در جوانی یک چند، جزو این جمعیت بود.
داش آکل آثر صادق هدایت به معرفی یکی از همین داش ها می پردازد .
با شرحی که از آیین جوانمردی و جماعتی که داعیه آن را در طول تاریخ طلایه داری کرده اند، اینک به پیشینه لوطی می پردازیم:
لوطی
این موضوع را باید در سه دوره زمانی دوره قدیم، میانه و جدید بررسی و کنکاش کنیم:
دوره قدیم:
« لوط » پسر برادر ابراهیم علیه السلام، نام پیغمبری از بنی اسرائیل است. در قصص الانبیاء آمده: « . . . پس فرشتگان قصد شهرستان لوط کردند…» لوط را طایفه ای بود که به قوم « لوط » معروف است.
لوطی ، در لغت منسوب به قوم لوط است . یعنی لاطی و غلامباره و نیز قمار باز، شراب خواره، رند، بی باک، مطرب و دلقک. لوطی خورشدن (کردن) یعنی به تاراج رفتن و یا بردن است(غیاث ). هرزه کار و قمارباز و شراب خواره . (غیاث از چراغ هدایت ). بی باک و نامقیدی که هندیان بانکا گویند. (غیاث از مصطلحات ). رند و حریف و شوخ و بی باک و شلتاق .مردیکه بز، میمون و خرس رقصاند با نواختن تنبک و خواندن شعرهای زشت .
در بلخ ایمنند ز هر شری
می خوار و دزد و لوطی و زن باره .
ناصرخسرو.
کنده ای را لوطیی در خانه برد
سرنگون افکند و در وی می فشرد
مولوی .
لوطی خور شدن به مفت از دست رفتن . به تاراج لوطیان رفتن .
لوطی خور کردن در معرض چپاول و غارت نهادن . بتاراج بردن .
دوره میانه:
این دوره از صفویه تا اواخر قاجاریه را شامل می شود. در این موسم مشهورترین لوطیان از کارگزاران عمله طرب دربار شاهان و مراسم اعیان و اشراف بوده اند .
لوطی صالح از معروفترین لوطیان این دوره است. احمد میرزا عضدالدوله پسر فتحعلی شاه قاجار در« تاریخ عضدی » سندی در معرفی لوطی صالح آورده است .
در حقیقت بخش اعظم لوطیان عمله طرب و از مطربان بودند. در عصر صفوی سرپرست عمله طرب نقیب و یا مشعلدارباشی بود(مینورسکی)
هنرمندان لوطی خانه زیر نظر لوطی باشی که از سوی شاه (ناصرالدین ) بر گمارده شده بود اداره