همه چیز درباره جامه دران ساخته حمیدرضا قطبی / نقد فیلم و گفتگو با عوامل

‘

نقد فیلم  «جامه‌دران» ساخته حمید رضا قطبی

 داستان‌گو و متاثر از دنیای ادبیات

محسن جسور

«جامه‌دران» فیلمی با جامه و قبای داستان گویی است که با اقتباس از رمانی معاصر بر این لواح و جامه تکیه زده است و از معدود فیلمنامه های اقتباسی این جشنواره به حساب می‌آید که موفق هم بوده است. قصه آدم ها و جامعه ای چند طبقه، که از حاکمیت جامعه بورژوآزی رنج می برد. آدم‌هایی در جامه ی خان و ارباب و حاکمیت که آدم هایی محکوم به رعیت و دسته چندم بودن را در چنگال خودخواهی های خود قربانی می کنند. طبقه ای که در بازی ارباب و رعیتی، عشق و زندگی و در نهایت فرزند خود را نیز برای اربابان حاکم و حاکمیت خود باید ببازند. داستان تلخ فرزند فروشی این بار نه به دلخواه که به اجبار اربابی که نمی تواند از معشوقه و زن هم طبقه ی نازای خود بچه ای داشته باشد و از دیگر زن خود گوهر که کارگرزاده‌ای است در حسرت عشق و نقش ماشین فرزندزا را برای آقا بازی می کند به جبران نازایی معشوق هم طبقه ی خود تصمیم می‌گیرد.

فیلم «جامه‌دران» تماماً قصه می گوید و به داستانگو بودن فیلم تا پایان وفادار است. اگرچه کارگردانی کار در روایتِ خوب و یکدست خود گاهی با خطاهای روایی و چند دستگی فرم و شکل مواجه می شود ، اما همه ی عناصر فیلم به معنای واقعی در خدمت قصه و داستان فیلم است. فیلمبرداری خوب و بی زرق و برق «جامه‌دران» از ویژگی مرسوم کارگردانان فیلم اولی که گاهی در پله ی دیده شدن و فرم و شکل می ماند و فیلم را تهی از ژرفا و معنا و بطن می کنند به دور است. صحنه و لباس خوب و در خدمت کار که از ویژگی‌های مهم این فیلم است و فیلم را در دو دوره تاریخی و سه جغرافیای متفاوت از یکدیگر روایت می کند و با همه سختی های صحنه و لباسی که قرار است دوره معاصر تاریخی را روایت کند، در فرم و شکل یکدست است و به ذوق نمی زند. چه بسا در بسیاری از برهه های زمانی این صحنه و صحنه آرایی است که به کمک قصه و فیلم می آید. بازی های به فراخورِ داستان، رنگارنگ و به اندازه و فیلمنامه ای که نمره ی قبولی می گیرد، «جامه‌دران» را به یک فیلم شریف و سلامت بدل ساخته است که تلاش دارد تا با تماشاگر خود گفتگو داشته باشد و از متلکم الوحده بودن دوری می‌جوید.

«جامه‌دران» ارزش توجه بیشتری دارد ، چرا که جامعه شناسانه به سراغ داستانی با رگه های اجتماعی و تاریخی رفته است و جدا از جسارت تهیه کننده و کارگردان ، درک هم معنایی این اتفاق در تاریخ گذشته با اتفاقاتی از این دست در حال جامعه ، نشان از بلوغی فکری و اندیشگون در سازندگان اثر دارد که بسیاری از مدعیان سینمای اجتماعی این درک را نداشته و تنها به لحن اجتماعی در فیلم‌هایشان بسنده می کنند. باید به همه عوامل این فیلم خسته نباشید گفت، علی‌الخصوص تهیه کننده که این جسارت را داشته است تا به عنوان فیلم اول یک کارگردان به سراغ یک فیلم سخت تاریخی برود و کاش «جامه دران» در سودای سیمرغ جایی داشت تا دیگر عوامل این فیلم دیده می‌شدند./ سوره سینما

***

«جامه دران» حميدرضا قطبي

سحر عصر آزاد

«جامه دران» حميدرضا قطبي بر اساس فيلمنامه اي از ناهيد طباطبايي و قطبي و بازنويسي امير مهاجر، اقتباسي از رماني به همين نام به قلم طباطبايي است. فيلم در سه اپيزود -كه مقاطع زماني گذشته تا حال را به شكل مجزا روايت مي كند- داستان زندگي زني به نام شيرين را دنبال مي كند. اپيزوديك بودن فيلم اين امتياز را به كار داده كه در هر بخش يك كاراكتر زن به واسطه ارتباطش با شيرين محوريت پيدا كند و به اين ترتيب با كنار هم قرار گرفتن قصه زندگي مادر و مادرخوانده شيرين، درام زندگي او تكميل شود. اپيزود اول در زمان حال مي گذرد و با آمدن شيرين پس از سال ها از خارج از كشور براي مراسم فوت پدرش آغاز مي شود.

     اين بخش روايتي خاص همراه با تعليق هاي هوشمندانه و جذاب دارد كه قصه را با علامت هاي سوالي مواجه مي كند كه به تدريج در همان اپيزود و اپيزودهاي ديگر به اين پرسش ها جواب داده مي شود. به خصوص گروه بازيگران و فضاسازي اين اپيزود كه واگويه هاي شيرين را به گوش مخاطب مي رساند جذابيت كشف رمز از زندگي اين كاراكتر و ابهام هاي پيش روي او را بيشتر مي كند. همان طور كه اشاره شد حضور مهتاب كرامتي و افسر اسدي هم به قوام يافتن اين كاراكترها و روابط شان و البته فضاسازي لازم كمك كرده است. در اپيزودهاي بعد به تدريج زمان به عقب رفته و ابتدا روايت مادر شيرين به تصوير كشيده مي شود كه از خلال آن معلوم مي شود او يك مادرخوانده است. در اين بخش به واسطه باورپذير نبودن فضا، روابط و مناسبات اين زمان خاص و البته جنس شخصيت ها و پرداخت آنها كه حتي در ديالوگ ها نيز نمود پيدا كرده، جديت و پيچيدگي اين درام و طبعا فضاسازي با مشكلاتي مواجه مي شود كه به همراهي تنگاتنگ با كار لطمه مي زند. به خصوص در اين دو اپيزود، نريشن كه كليدي براي پي بردن به درونيات شيرين در اپيزود اول و تاكيد بر تنهايي و نداشتن حرف مشترك با اطرافيان بود، كاركرد دراماتيك خود را از دست داده و تبديل به تمهيدي براي ارايه اطلاعات مستقيم مي شود كه در بسياري از موارد بيان كننده همان رويدادي است كه در صحنه رخ مي دهد و مخاطب شاهد آن است. طبعاً اين وجه برآمده از منبع ادبي اقتباس است و در صورتي مي توانست تبديل به مولفه اي دراماتيك در يك اثر سينمايي شود كه كاركردي هوشمندانه همچون اپيزود اول پيدا مي كرد. در اپيزود سوم كه به روايت مادر روستايي واقعي شيرين مي پردازد اين اشكال در بازسازي روابط و شخصيت پردازي ها و البته نريشن غيركاربردي بيشتر خودنمايي مي كند.

    نكته پاياني اينكه پرداختن به قصه زندگي زناني از يك خانواده در چند نسل و در طول زمان، لزوما نمي تواند يك اثر را واجد نگاه جامعه شناسانه به اين قشر در گذر زمان كند، همان طور كه «جامه دران» در نهايت يك فيلم قصه گوي سرراست است كه با دقت نظر در شخصيت و درام پردازي مي توانست تبديل به اثري هوشمندانه تر شود. / اعتماد

***

جامه دران/ حميدرضا قطبي
بازگشتِ سينماي قصه گو
اردشير طيبي

جامه دران يكي از خوب هاي جشنواره امسال، نخستين تجربه سينمايي حميدرضا قطبي است. قطبي كه پيش تر چندين بار دستياري كارگردانان مختلف را تجربه كرده و كارگرداني چند تئاتر را برعهده داشته اين بار با سيد جمال ساداتيان كه از تهيه كنندگان سخت گير سينماي ما است و از كارنامه او چهارشنبه سوري، دايره زنگي، برف روي كاج ها و… را به خاطر داريم همكار شده است. نتيجه اين تعامل، فيلمي است كه بعد از مدت ها در سينماي ايران تاكيدش را روي قصه گذاشته است: قصه دختري كه پس از سال ها به ايران باز مي گردد و متوجه مي شود كه در تمام سال هاي زندگي اش برادري ناديده و ناتني انتظارش را مي كشيده است و پرده از وقايع و خاطرات قديمي كنار مي رود.
    فيلم سه اپيزود دارد كه هر كدام به نام زني نامگذاري شده و در سه بازه تاريخي مي گذرد و قصه به هم پيوسته اين زنان و دردمندي آنان را روايت مي كند. البته ايرادهايي هم به فيلمنامه كه اقتباسي از كتابي به همين نام نوشته ناهيد طباطبايي است وارد است و فرآيند تبديل قصه به فيلمنامه مي توانست قدري با وسواس بيشتري انجام شود. من كتاب ناهيد طباطبايي را نخوانده ام اما حدس مي زنم كه فيلمنامه تا حدي فداي وفاداري به قصه شده است و اسم خانم ناهيد طباطبايي در كنار حميدرضا قطبي به عنوان نويسنده فيلمنامه مي تواند تا حد زيادي دليل اين وفاداري احتمالي و آسيبي كه به فيلمنامه وارد كرده را آشكار كند.
    اپيزود اول فيلم شلخته است، اما تدوين سريع و درخشاني كه شده آن را قابل تحمل تر كرده است. هرچند ضعف هاي عياني دارد (از گاف در فيلمنامه گرفته تا ضعف بازيگري و ديالوگ هاي باورناپذير) و اندكي بيش از اندازه طولاني است اما در لحظات پاياني تعليقي كه لازمه پركشش شدن اپيزودهاي بعدي است را در مي آورد. اپيزودهاي بعدي اما به روشني كلاسي بالاتر از اپيزود اول دارند، انگار كه كارگردان فيلم اولي ما در اپيزود دوم دارد اعتماد به نفسش را به دست مي آورد و همه چيز را دقيق و حساب شده انجام مي دهد و ديگر آن مرد شلخته اپيزود اول نيست. خلق شخصيت ها و معرفي شان تا حد مقبولي درست انجام مي شود. بازي پگاه آهنگراني و مصطفي زماني دست كم از ساير كارهايي كه از آنان مي شناسيم بهتر است.
    حكايت اپيزود سوم اما كامل جداست. كادرهايي كه فيلمبردار بسته چشم نواز است، دكوپاژ عالي است و فضاي خاص روستاهاي شمالي بسيار چشم نواز ظاهر مي شود و البته اينكه قصه ضرباهنگ خوب و پركششي مي گيرد و بازي ها هم عالي است. باران كوثري بعد از تكرار خودش در چند ده فيلم و تئاتر پي در پي نقش متفاوتي دارد و هماني است كه در خون بازي ديديم: يك ستاره. مريم كاظمي هم كه در بين اهالي و علاقه مندان تئاتر چهره اي شناخته شده است بازي اي فراموش نشدني ارايه مي كند. جامه دران در كل اثري است ساده و به دور از هرگونه شعارزدگي. فيلم روي لبه سقوط به وادي «گدايي احساسات» حركت مي كند اما هرگز گرفتار آن نمي شود و با اينكه اثري زنانه است اما گرفتار شعارهاي فمينيستي نمي شود و مسير خود را به درستي طي مي كند و اثري كه بايد را بر بيننده مي گذارد. براي قضاوت بيشتر در مورد اثري كه جامه دران بر جامعه ما از خود باقي خواهد گذاشت، بايد اندكي بيشتر و تا اكران عمومي آن صبر كرد: اكراني كه اگر در زماني مناسب قرار بگيرد يكي از پرفروش ترين هاي سال هاي اخير را رقم خواهد زد. / اعتماد
    

****

جامه‌دران ساخته حمید رضا قطبی

تصمیم عاقلانه

هوشنگ گلمکانی
این داستان سه اپیزودی پیوسته و درهم‌تنیده چه‌گونه جمع‌وجور خواهد شد؟ داستان یك مرد و سه زن در سه مقطع زمانی. مادر جوانی در مناسبان ارباب و رعیتی ناچار شده یكی از دو فرزندش (دختری چندماهه) را به شوهر/ اربابش بسپارد تا زندگی خانوادگی او با همسر هم‌طبقه‌اش كه صاحب فرزندی نمی‌شود قوام بگیرد. سال‌ها در حسرت دیدار او بوده اما دختر مهاجرت كرده و حالا با مرگ پدر برگشته است. كشمكش‌ها و تب‌وتاب‌های این زندگی را طی سال‌های دیده‌ایم و می‌دانیم؛ و در پایان اپیزود سوم، حیرانیم كه این داستان چه‌گونه سامان خواهد گرفت. مشكل با ترفندی هوشیارانه حل می‌شود؛ آن هم فقط یك نمای نقطه‌نظر، از نگاه مادر فراق‌دیده و حسرت‌كشیده كه نان تازه از نانوایی خریده و در را باز می‌كند و وارد خانه‌ی ییلاقی ارباب/ شوهر می‌شود. دخترش كه حالا زنی صاحب فرزند است همراه مادر ناتنی (بدون این‌كه بداند ناتنی است) و عده‌ای از بستگان برای تمدد اعصاب پس از عزاداری‌ها به آن‌جا آمده‌اند. مادر با نان سنگك در دستان چروكیده‌اش از راهروی وسط حیاط به سوی ساختمان خانه‌ی ییلاقی می‌آید و بدون آن‌كه چهره‌اش را ببینیم، صدای نجوای درونش را می‌شنویم كه از تصمیم عاقلانه‌اش می‌گوید. می‌خواهد به دخترش و به همه بگوید كه ماجرا چیست. چون می‌داند حالا كه پدر خانواده مرده دیگر برای كسی فرقی نمی‌كند و همه این واقعیت را می‌پذیرند و از آن استقبال می‌كنند. ما هم با آن‌چه كه دیده‌ایم، و به‌خصوص با لحن پیرزن و پرداخت همان یك نما، متقاعد می‌شویم كه این بهترین و عاقلانه‌ترین پایان برای این زندگی پررنج و برای این فیلم است.

 

****

گفتگو با حمید رضا قطبی کارگردان فیلم جامه دران

جامه دران امنیت ملی را تهدید نمی کند!

جامه دران نخستین ساخته حمیدرضا قطبی براساس نوشته ای از ناید طباطبایی جوی دوربین رفته است و فیلمی با ساختار اپیزودیک محسوب می شود. نخستینفیلم قطبی با استقبال در چشنواره روبه رو شد.

حمیدرضا قطبی کارگردان فیلم سینمایی «جامه دران»می گوید کسانی که در دولت قبل اجازه ساخت «جامه دران» را ندادند، امروز بیایند و این فیلم را ببینند؛ فیلمی که علیه امنیت ملی نیست. حمیدرضا قطبی با اولین ساخته بلند سینمایی خود با نام «جامه دران» در بخش نگاه نو سی و سومین جشنواره بین المللی فیلم فجر حضور دارد که با اعلام نامزدها نام او و فیلمش در هر سه بخش فیلم، فیلمنامه و کارگردانی دیده می‌شود.

این فیلم سینمایی  2سال پیش به تهیه‌‌کنندگی جهانگیر کوثری پروانه ساخت دریافت کرد اما در نهایت با تهیه کنندگی جمال ساداتیان جلوی دوربین رفت. فیلم در طول 2 سال گذشته با مشکلات بسیاری برای ساخت همراه بود، به گونه ای که سه بار به مرحله پیش تولید رسید و دوباره متوقف شد. هر بار کارگردان و تهیه کننده، عوامل فیلم و بازیگران اصلی را انتخاب می کردند و با توجه به اینکه فیلم به دلایل مختلف جلوی دوربین نمی رفت، بازیگران و دیگر عوامل تغییر می کردند.

«جامه دران» داستان زنی به نام شیرین است که در مراسم ختم پدر خود به روابط جدیدی در زندگی او پی می برد و حقایقی تازه را کشف می کند. مهتاب کرامتی، مصطفی زمانی، پگاه آهنگرانی، باران کوثری، افسر اسدی، محمود بهروزیان، فرزانه نشاط خواه و الهام نامی از جمله بازیگران این فیلم هستند.

با حمیدرضا قطبی کارگردان «جامه دران» درباره اولین ساخته بلند سینمایی او به گفتگو نشستیم. وی با اشاره به اینکه این فیلم اقتباسی از کتاب «جامه دران» نوشته ناهید طباطبایی است، از مشکلاتی که برای ساخت این فیلم پیش آمد گفت. قطبی می گوید یکی از دلایل مخالفت دولت قبلی با ساخت «جامه دران» این بود که معتقد بودند این فیلم علیه امنیت ملی است، این درحالی است که «جامه دران» یک داستان خانوادگی در دوران طاغوت است. او از شروع سه پیش تولید برای فیلم می گوید و از گروه بازیگرانی که بارها تغییر کرد. قطبی در ابتدا لیلا حاتمی را برای شخصیت اول فیلم انتخاب می کند، اما به دلیل آن که ساخت «جامه دران» بارها به تعویق افتاد، حاتمی به پروژه دیگری ملحق می شود و مهتاب کرامتی نقش شیرین را بازی می کند.

برای خواندن این مصاحبه با ما همراه شوید:

* چه چیز باعث شد تصمیم بگیرید اولین فیلمتان را با اقتباس از یک کتاب بسازید و تا چه اندازه به کتاب وفادار بودید؟

– هر زمان که قصه خوبی به دستم برسد و از ساختار آن خوشم بیاید، سعی می کنم که آن قصه را تبدیل به فیلم کنم. «جامه دران» نیز از جمله قصه هایی بود که از آن خوشم آمد و آن را ساختم. این فیلم از کتاب «جامه دران» نوشته ناهید طباطبایی گرفته شده است و می توان این فیلم را یک اثر اقتباسی دانست. من تمام تلاش خود را کردم تا به این کتاب و متن اصلی آن وفادار باشم.

*انتخاب بازیگران فیلم برچه مبنایی انجام شد؟

– انتخاب بازیگران طی نگارش فیلمنامه و کلنجار رفتن با شخصیت‌ها و هنگام نگارش دیالوگ های فیلم انجام شد. در واقع  شخصیت‌های داستان هنگام نگارش فیلمنامه تجسم عینی به خود می گیرند و طبیعی است که بین بازیگرانی که در سینمای ایران داریم، شخصیت‌های داستان به بازیگران و هنرپیشه های خاصی از سینما نزدیک می شود و خود را در آن بازیگر نشان می دهد. البته نباید فراموش کرد که سینما و امکانات محدود و بازیگران معدودی که وجود دارند، ناخودآگاه سبب می شود تا ذهن فیلمساز به سمت بازیگران خاصی برود.

*البته این در شرایطی است که بازیگران مورد نظر کارگردان بدون دغدغه و با وقت آزاد یک فیلمنامه را بپذیرند که معمولا چنین اتفاقی رخ نمی دهد و پیش آمده که بازیگر مورد نظر کارگردان مشغول کار دیگری است یا اصلا ایران نیست و یا دستمزدهای عجیب و غریب طلب می‌کند.

–بله همین طور است. با توجه به اینکه اکثر بازیگران در شرایط مختلف مشغول به کار هستند، نمی توان خیلی به آنچه که در ذهن خود داریم و بازیگری که همیشه به آن فکر کرده ایم، وفادار بمانیم.

در چنین شرایطی نسبت به انتخاب بازیگران برای این فیلم از گزینش اول به گزینش دوم خود رسیدم و خوشبختانه چندان نسبت به آنچه که در ذهن داشتم، دور نماندم و توانستم با بازیگرانی کار کنم که بتوانند شخصیت های داستان را در خود جای دهند.

نباید فراموش کرد، زمانی که صاحب یک فیلمنامه خوب باشید، کسی نمی تواند به آن فیلمنامه نه بگوید و زمانی که عوامل و به خصوص بازیگران، آن فیلمنامه را می خوانند به سرعت قبول می کنند. خوشبختانه این مساله برای فیلمنامه «جامه دران» نیز رخ داد. بی شک فیلمنامه خوب همیشه عوامل خوب و بازیگران خوب را با خود به همراه می آورد.

 

*مهتاب کرامتی، پگاه آهنگرانی و باران کوثری اولین گزینه های شما بودند؟

–اولین گزینه اگر نبودند دومین گزینه بودند. من مجبور شدم 3 بار برای «جامه دران» پیش تولید بروم و همین جا از همه دوستانی که قرار بود در این فیلم حضور داشته باشند اما به دلیل به تعویق افتادن فیلم نتوانستند در این پروژه حضور داشته باشند تشکر می‌کنم.

سه بار پیش تولید برای این فیلم داشتیم که در نهایت پیش تولید سوم به نتیجه رسید، در این میان بازیگران مختلفی را انتخاب کردیم که به دلیل به تعویق افتادن زمان فیلمبرداری نتوانستیم با این بازیگران همکاری کنیم. به عنوان مثال قرار بود لیلا حاتمی به جای مهتاب کرامتی بازی کند، همچنین محمدرضا فروتن به جای مصطفی زمانی و هانیه توسلی به جای پگاه آهنگرانی که زمانی که فیلمبرداری قطعی شد اکثر این بازیگران سر پروژه های دیگری بودند. البته در آن زمان هنوز درباره نقش باران کوثری صحبت نشده بود.

 

*چرا ساخت یک فیلم مانند «جامه دران» باید چندبار به تعویق افتد؟

– علت این به تعویق افتادن ها ما نبودیم و صاحبان کرسی های وقت مانع از ساخت این فیلم شدند. به هر حال زمانی که ما توانستیم «جامه دران» را جلوی دوربین ببریم، درست زمانی بود که دیگر نمی توانستیم از حضور این بازیگران در فیلم استفاده کنیم چرا که هرکدام مشغول پروژه های مختلفی بودند. این درحالی است که بارها به دلیل عقب افتادن پیش تولید مجبور شدیم بازیگران خود را عوض کنیم.

متاسفانه «جامه دران» در دولت دهم به دلایل واهی اجازه ساخت پیدا نکرد. این درحالی است که امروز این فیلم ساخته شده و همه می دانند که فیلم هیچ خطری برای هیچ جا و هیچ کس ندارد و تنها یک فیلم است که یک قصه در آن بازسازی شده است؛ قصه ای که جذابیت ها و حرف های خاص خود را دارد و قرار نیست که این حرف ها در جایی انقلاب کند. همیشه این حرف ها خوب است و گفته می شود و آدم ها راجع به آن بحث می کنند.

 

* بالاخره دلیل مدیران وقت سینمایی چه بود؟

– همین قدر که شما نمی دانید چرا مانع ساخت فیلم می شدند من هم نمی دانم. آن زمان آن آقایانی که ما را دعوت می کردند تا دلایلی برای  ساخته نشدن این فیلم برای ما بیاورند، تنها دلیلی که می گفتند این بود که: «حالا این فیلمنامه را فراموش کنید و بروید دنبال یک فیلمنامه دیگر». در نهایت یک جمله خنده دار اعلام کردند و آن این بود که «جامه دران» امنیت ملی را به خطر می اندازد. این درحالی است که «جامه دران» داستانی در زمان طاغوت را روایت می کرد و آن هم یک مساله خانوداگی که در آن دوره مطرح شده بود. من نمی دانم این فیلم چگونه می توانست امنیت ملی ایران را به خطر اندازد.

متاسفانه مدیران قبلی مصائب زیادی را برای ما ایجاد کردند و اگر من بخواهم از گذشته صحبت کنم دلی پردرد دارم. شما تصور کنید هر بار برای انجام پیش تولید فیلم، 50 و 60 نفر آدم دور هم جمع شده اند تا با وجود صدور پروانه ساخت فیلم را شروع کنند، اما باز هم مانع آغاز ساخت این فیلم می شدند و ما مجبور بودیم تا عوامل را دوباره به خانه های خود بفرستیم آن هم در شرایطی که اکثر اهالی سینما بیکار شده بودند.

متاسفانه یک عده با سلیقه شخصی در کرسی های خاص نشسته و مانع برخی از فعالیت های هنری می شدند، مساله ای که همچنان ادامه دارد. در حال حاضر هم به شکل های دیگر می بینیم، به عنوان مثال یک فیلم ساخته می شود، پروانه نمایش می گیرد و یک عده دیگری که هیچ ربطی به سینما ندارند مانع ادامه اکران این فیلم می شوند. متاسفانه تا زمانی که سلیقه های فردی و آرای شخصی به عنوان یک رویه در کشور دنبال می شود، همه چیز به خصوص فرهنگ و هنر در حالت بحران قرار دارد.

*فیلمنامه اصلی که نوشته شده و چیزی که امروز ساخته شده است، چقدر متفاوت است آیا همین برخوردهایی که می‌گویید هنگام ساخت نصیبتان شد؟

– خوشبختانه ما زیر بار هیچ ممیزی نرفتیم و همان چیزی که نوشته شده بود، همان چیز را ساختیم، کما اینکه آن ها هم نمی توانستند چیزی به عنوان ممیزی به فیلمنامه وارد کنند. البته نباید فراموش کرد گاهی چیزی که نمی توانند به آن ایراد بگیرند و از آن سردرنمی آورند فکر می کنند حتما چیزی پشت آن است. با چنین تصورات و توهماتی با زندگی، حیثیت، کار و فرهنگ برخورد می کنند.

به هر حال فیلم هیچ تغییری پیدا نکرد بلکه با تغییر دولت، ما با شرایط امیدوارکننده تری مواجه شدیم و توانستیم این فیلم را جلوی دوربین ببریم.

امروز که کار آماده است، دوستان می توانند بیایند و فیلمی را که مانع ساخت آن می شدند ببینند و متوجه شوند که این فیلم به هیچ کسی صدمه نمی زند.

 

*لوکیشن های «جامه دران» نشان می دهد که برای انتخاب آن زمان زیادی صرف شده است.

– لوکیشن های این فیلم و به خصوص بخش روستا، در استان سمنان و در منطقه «شهرمیرزاد» است. برای این لوکیشن ها طبیعتی شبیه به طبیعت شمال کشور انتخاب شد اما تنها یک سکانس کنار دریا در شمال کشور گرفتیم. با توجه به اینکه نمی خواستم روستا و شخصیت های فیلم برای قوم و یا منطقه خاصی باشند، ترجیح دادم تا یک روستای برگرفته از تخیل را برای فیلم در نظر بگیرم.

یکی از حسن هایی که به تعویق افتادن پیش تولید به همراه داشت، این بود که ما زمان زیادی را برای پیدا کردن لوکیشن پشت سرگذاشتیم. این جستجوها کمک کرد تا بتوانیم فضاهای مناسبی را برای فیلم پیدا کنیم. نباید فراموش کرد برای اینکه بتوان با نتیجه خوبی همراه باشیم باید زمان زیادی را صرف کنیم.

متاسفانه امروز در سینمای ایران به دلیل اینکه اقتصاد مناسبی وجود ندارد، معمولا زمان لازم برای تولید یک فیلم در نظر گرفته نمی شود و تولید فیلم به نوعی تبدیل به خمره رنگرزی شده و اکثر فیلم ها آپارتمانی می شود. خوشبختانه ما وقت کافی برای پیدا کردن لوکیشن های مورد نظر را داشتیم و من شخصا نزدیک به 6 استان را برای پیدا کردن روستای مورد نظر خود گشتم تا در نهایت این روستا را پیدا کردم.

به عنوان مثال برای پیدا کردن یک خانه که بتوان آن را خانه یک خان دانست زمان زیادی را صرف کردیم و زمانی که خانه مورد نظر را پیدا کردیم انگار یک گنج و یا یک دفینه زیرخاکی پیدا کرده ایم. البته در این میان علی محمد قاسمی مدیر فیلمبرداری به خوبی توانست تصاویر خوبی را بگیرد و به خوبی از پس فیلمبرداری این فیلم برآمد و دیگر عوامل نیز به خوبی کار خود را انجام دادند.

*با توجه به اینکه به دنبال یک روستای خیالی برای «جامه دران» بودید، به همین دلیل هیچ کدام از شخصیت های فیلم لهجه خاصی ندارد؟

– بله درست است، من نمی خواستم هیچ کدام از شخصیت های این روستا لهجه ای که معرف منطقه یا نژاد خاصی باشد داشته باشند، هرچند ساز و آوازهای محلی در این روستا شنیده می شود اما معمولا در همه نقاط ایران و در روستاها از همین ساز به طور معمولی استفاده می شود. در واقع در این فیلم سعی کردم تا هیچ تاکید اقلیمی نسبت به هیچ منطقه ای نداشته باشم.

 

*باران کوثری توانست نقش متفاوت و خوبی را در این فیلم بازی کند و این قابل ستایش است.

– من به عنوان یک کارگردان تمام تلاش خود را کردم تا همه عوامل فیلم به درستی عمل کنند. همه عوامل فیلم شامل همه بازیگران و عوامل پشت صحنه است. در واقع همه ما تمام تلاش خود را برای خوب ساخته شدن این فیلم انجام دادیم. به همین دلیل  دوست داریم مردم درباره فیلم و به خصوص بازیگران به درستی قضاوت کنند اما من به عنوان کارگردان از بازی همه بازیگران خود در این فیلم بسیار راضی هستم و باران کوثری هم خیلی خوب در فیلم حضور داشت.

 

*زمانی که شیرین با بازی مهتاب کرامتی متوجه می شود یک برادر دارد، واکنش آن نسبت به این مساله بسیار مثبت بود و یک صمیمت ناگهانی در او نسبت به برادری که اصلا از وجود آن خبر نداشت، به وجود آمد. آیا نباید شیرین واکنش متفاوت تری نسبت به این اتفاق از خود نشان می داد؟

– از شروع اپیزود یک، شیرین به عنوان شخصیتی نشان داده می شود که یک نقصانی در زندگی خود احساس می کند و او را خیلی سازگار و هم ردیف با مادر و دیگر اقوام خود نمی بینیم. او یک کمبود دارد و به دلیل همین کمبود به دنبال یک گمشده ای در زندگی خود می گردد و همیشه حضور این گمشده را در اطراف خود احساس می کند. به گونه ای که یکی از دیالوگ های او این است که می گوید «احساس می کنم یکی مراقب من است.»

در واقع این احساس شیرین است؛ احساس بچه ای که از یک جای دیگر بریده شده و به خانواده دیگری سپرده شده است و شاید مهر حقیقی را در خانواده خود احساس نمی کند که چنین احساس سرگشتگی می کند.

این نقصان ها در زندگی شیرین است و زمانی که احساس غریبگی می کند و زمانی که متوجه می شود بعد از 40 سال یک برادر داشته که از وجود آن خبر نداشته است، آن هم برادری که بسیار شبیه پدرش است آن را پذیرفته و واکنش مثبت به این مساله دارد، به همین دلیل بود که مصطفی زمانی نقش پدر و برادر شیرین را بازی می کند. در چنین شرایطی شیرین پدر خود را که تازه از دست داده است در برادری می بینید که تازه پیدا کرده است. به همین دلیل با یک نیرو به سمت برادر کشیده می شود و اختیاری نسبت به واکنش های خود ندارد.

 

*شخصیت مه لقا با بازی پگاه آهنگرانی نشان می دهد که از قشر روشنفکر جامعه آن روز است، اما می توانست این شخصیت در فیلم بیشتر معرفی شود. چرا بیشتر برای شناسایی مه لقا تمرکز نشده است؟

– مه لقا که نقش نامادری شیرین را دارد، در اپیزود یک و اپیزود 2 حضور دارد و نشان می دهد که یک اشراف زاده درگیر تجملات است، او فضایی را برای زندگی خود انتخاب کرده است که چندان برای شیرین قابل قبول نیست و با چنین فضایی مخالف بود. در ایپزود دوم هم متوجه می شویم که این شخصیت ناگهان با معضل نازایی خود مواجه می شود و این مساله سبب می شود تا مه لقا تحت الشعاع قرار گیرد و دچار شک شود. در فیلم تلاش کردیم تا 2 سال سختی که از فهمیدن این مشکل دچار می شود تا اندازه ای نشان دهیم.

حتی بعد از ورود شیرین به زندگی مه لقا، متوجه می شویم که دچار ترس از دست دادن شیرین می شود، ترسی که در اپیزود اول به خوبی دیده می شود و با ظاهر شدن حسین این اضطراب ها بیشتر می شود. من فکر می کنم به اندازه کافی در فیلم به مه لقا پرداخته ام.

اما بیش از هر چیز معتقدم یکی از معصوم ترین شخصیت های من در این فیلم مه لقا است چرا که در پایان فیلم همه می دانند حقیقت چیست، اما تنها کسی که در نهایت نمی داند چه اتفاقی رخ داده است، مه لقا است.

*نسخه «جامه دران» که در جشنواره اکران شده است تا چه اندازه با نسخه اصلی آن متفاوت است؟

– تقریبا هیچ تفاوتی ندارد و همان نسخه اصلی فیلم به نمایش درآمده است.

 نیوشا روزبان/ مهر

 

*****

گفتگو با جمال ساداتیان تهیه کننده جامه دران

کمتر تهیه‌کننده‌ای در سینمای ایران را می‌توان یافت که چون سیدجمال ساداتیان کارنامه قابل دفاعی از خود به جا گذاشته باشد. ساداتیان بیش از هر چیز به عشق بی‌انتهایش قصه‌پردازی علاقه‌مند است و برای رسیدن به بهترین شکل داستان‌گویی، تلاش کرده تا برجسته‌ترین‌ها را در سینمای ایران به خدمت فیلم‌هایش درآورد.

جسارت او برای کار با جوان‌ها می‌تواند درسی در زمینه تهیه‌کنندگی در سینمای ایران باشد. با تهیه‌کننده خوش فکر چهارشنبه‌سوری
 برف روی کاج‌ها،دایره زنگی و  شبانه‌روز كه فیلم جدیدش «جامه دران» را روزهای آتی در جشنواره خواهیم دید، به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
شما از بازیگران مطرحی در آثارتان بهره می‌گیرید. دلایل انتخاب‌تان غالبا چیست؟
بازیگرانی مثل حمید فرخ‌نژاد، باران كوثری، صابر ابر، ترانه علیدوستی و از این دست بازیگرانی كه با من كار كرده‌اند، شاید چهره‌های خوبی داشته باشند، اما شهرت آنها به خاطر چهره‌شان نبوده است. ما دو  نوع بازیگر داریم كه شهره شده‌اند؛ برخی واقعا براساس توانایی و قابلیت‌های كاری‌شان تاثیرگذار و عده‌ای هم فقط به خاطر چهره‌شان معروف شده‌اند.  بازیگرانی كه در سال‌های مختلف از جشنواره‌ها جایزه گرفته‌اند، جزو نخبه‌هایی بوده‌اند كه با حضورشان در فیلم‌ها تاثیرگذار بوده‌اند. باید بازیگرانی را انتخاب كنیم كه بتوانند نوشته‌ها را به تصویر تبدیل كنند.معمولا با این رویكرد كه این افراد چه ظرفیت‌های كاری دارند با كارگردان به جمع‌بندی می‌رسیم. اگر در جامه‌دران تاثیری ببینید بدون شك قدرت بازیگرانی است كه توانسته‌اند حرف فیلم را منتقل كنند.
به بازیگران به عنوان عوامل فروش هم فكر می‌كنید؟
نه زیاد. به قدرت بازی آنها بیشتر فكر می‌كنم. بازگشت سرمایه برای من مهم است اما خوب در‌آمدن فیلم در درجه اول  اهمیت قرار دارد. اگر یك فیلم به اهدافی كه می‌خواهد برسد، قطعا مخاطبانش را پیدا می‌كند.