این مقاله را به اشتراک بگذارید
تاریخ معاصر ایران در نشر شیرازه
«شرکت نشر و پژوهش شیرازه کتاب» ناشری است که عمدتا در زمینه تاریخ معاصر ایران و مفاهیم علومِ اجتماعی فعالیت می‌کند. این ناشر امسال نیز همچون سال‌های گذشته در بیست‌و‌هشتمین نمایشگاه کتاب شرکت دارد. در زیر مروری مختصر بر عناوین تازه‌منتشر‌شده این انتشارات خواهیم داشت:
سیدمحمد باقر امامی و کروژک‌های مارکسیستی او
بسیاری از کمونیست‌های قدیمی، حزب توده ایران را نماینده راستین طبقه کارگر نمی‌دانستند و برخی نیز بر آن بودند، تشکیلاتی جایگزین برپا کنند؛ سیدمحمدباقر امامی، یکی از آنها بود. برای او تأسیس یک حزب کمونیست کارگری جز از طریق تشکیل کروژُک‌های (هسته) مارکسیستی و دیکته چکیده‌ای از آموزه‌های کمونیستی به تعدادی از کارگران مستعد، راه دیگری نداشت. محمدحسین خسروپناه در این کتاب به تاریخچه تکاپوهای امامی از سال‌های بعد از شهریور ۱۳۲۰ تا فروردین ۱۳۴۶ می‌پردازد، یعنی سالی که امامی خودکشی کرد. سرنوشت تشکیلات به‌جامانده از او، بخش اصلی این بررسی را تشکیل می‌دهد.
از ٢٨ مرداد
فروپاشی نهضت ملی‌شدن صنعت نفت در روزهای پایانی مرداد ۱۳۳۲، نقطه‌عطفی بود در تاریخ معاصر ایران؛ نقطه‌عطفی که بیشتر، زمینه‌های شکل‌گیری و بازیگران آشکار و نهانش بررسی شده و جنبه‌های دیگری چون امکان اجتناب از آن، در صورت اتخاذ راه و روشی دیگر از سوی رهبری نهضت، کمتر به بحث گذاشته شده است. کتاب «درس ۲۸ مرداد؛ از لحاظ نهضت ملی ایران و از لحاظ رهبران خائن حزب توده» به قلم خلیل ملکی، که برای نخستین‌بار منتشر می‌شود، سعی و تلاشی است از سوی رهبر یکی از مهم‌ترین نیروهای هوادار نهضت ملی، حزب زحمتکشان ملت ایران (نیروی سوم) در ارزیابی کودتای ۲۸ مرداد از منظری که تا‌به‌امروز مغفول مانده است.
جستاری پیرامون شورش شیخ عبیدالله شمدینی
شورش شیخ عبیدالله شمدینی در حوزه‌های کردنشین ایران و عثمانی در سال ۱۲۹۷ ق/ ۱۸۸۰م که در عرض مدت‌زمانی کوتاه به یک مناقشه منطقه‌ای تبدیل شد، اگرچه از یک منظر ادامه مجموعه‌ای از مناقشات متعارف ایلی در یک حوزه مرزی محسوب می‌شود، ولی از منظری دیگر به سرآغاز نوعی تحرک ناسیونالیستی کُرد نیز تعبیر شده است. هدف از طرح مباحث و همچنین اسناد ارائه‌شده در این مجموعه، فراهم‌آوردن داده‌ها و دانسته‌هایی دیگر است در پاسخ به پرسش‌های مختلفی که می‌تواند در این زمینه مطرح باشد؛ ازجمله این پرسش که پیشامد مزبور تا چه حد ماهیت عشایری و سنتی داشت و تا چه اندازه نیز ملهم از نوعی گرایش اولیه ناسیونالیستی بود. نویسنده کتاب، محمد کلهر، در بخش انتهایی کتاب خود «رساله افتتاح ناصری» را نیز آورده است.
خاطرات روزگار سرکشی
«پنجاه و سه‌نفر» مجموعه‌ای از مشهورترین نویسندگان و فعالان سیاسی دهه اول قرن سیزدهم شمسی را شامل می‌شود که بخشی از شرح‌حال آنها را می‌توان در کتاب بزرگ علوی با همین نام خواند؛ اشخاصی چون تقی ارانی، انور خامه‌ای، ایرج اسکندری، بزرگ علوی و بسیاری دیگر عضو این گروه بودند. تشکیل این گروه در نیمه نخست دهه ۱۳۱۰ شمسی و نقش تعدادی از اعضای آن در تأسیس حزب توده ایران در سال‌های بعد از شهریور ۱۳۲۰، از تحولات سیاسی مهم ایران در سده اخیر است. خاطرات و یادداشت‌های باقی‌مانده از تقی مکی‌نژاد، یکی از اعضای گروه و از بنیانگذاران حزب توده، در مراحل بعد گامی است در روشن‌ترکردن گوشه‌هایی از تاریخچه آن. یوسف نیک‌فام، نویسنده این کتاب، می‌کوشد به گوشه‌هایی از زندگی تقی مکی‌نژاد سر بکشد و بهاینترتیب از طریق زندگی فردی یکی از اعضای پنجاه‌و‌سه نفر، مخاطب را با کلیت این گروه آشنا کند.
تاریخ مکتوم
تاریخ مکتوم تلاشی است در بررسی فکر و عمل یکی از مهم‌ترین و درعین‌حال ناشناخته‌ترین گروه‌های فعال در دگرگونی بزرگی که تاریخ معاصر ایران را تحت‌الشعاع خود قرار داده است؛ یعنی تلاش بعضی فعالان در تهیه و تدارک تحرک سیاسی و اجتماعی گسترده‌ای که از اواخر دوره قاجار آغاز شد و بالاخره به‌صورت انقلاب مشروطه به ثمر نشست. با توجه به کمبود منابعی که در این زمینه به چشم می‌خورد، تلاش سیدمقداد نبوی رضوی، نویسنده کتاب، می‌تواند آغازی باشد برای پرداختن به نقش این گروه در انقلاب مشروطه. شاید به‌‌خاطر همین فقر اطلاعاتی است که او عنوان «تاریخ مکتوم» را برای کتابش انتخاب کرده است.
نبرد سردارآباد
کتاب «نبرد سردارآباد» از مجموعه قفقاز و آسیای میانه، اثری است که ژاک کایالوف نوشته و با ترجمه کاوه بیات به فارسی درآمده است. در اواخر مه ۱۹۱۸، در یکی از مراحل پایانی جنگ اول جهانی، یک نیروی محدود ارمنی موفق شد در حوالی سردارآباد، پیشروی نظامیان عثمانی را به‌سمت ایروان درهم شکسته و متوقف کند، اگرچه این نبرد از لحاظ شدت در مقایسه با انبوهی از دیگر نبردهای صورت‌گرفته در جنگ اول، زدوخورد مختصری بیش نبود، ولی بهگونهای که در این کتاب می‌خوانیم، جایگاه آن از لحاظ تحولات منطقه‌ای و بهویژه تاریخ مقاومت ارمنی‌ها در برابر روزگار و دستیابی به حداقلی از موجودیت ملی، مهم و تعیین‌کننده بود.
آریان، به گرد یک درفش
تبدیل هویت ایرانی در مقام یک پدیده کهن و دیرپای تاریخی به‌صورت مبنایی برای شکل‌دادن به یک دولت-ملت جدید ایرانی، فرایندی است که حداقل از اواسط قرن نوزدهم میلادی به‌صورت جدی آغاز شده است. این کتاب چنان‌که از زیرعنوان آن پیداست، پیش‌درآمدی است بر اندیشه نژادگرایی در ایران معاصر از طریق بررسی زندگی‌نامه و گزیده آثار آریا پارت و شروین باوند. نویسندگان کتاب، کاوه بیات و مصطفی نوری، می‌کوشند در این مجموعه گوشه‌ای کمابیش ناشناخته از تلاش ایرانی‌ها را برای هویت‌یابی ارائه کنند. این کار با تأکید بر یکی از عناصر مفروض از یک پیشینه تاریخی و قومی صورت می‌گیرد که عبارت است از بحث نژاد و تلفیق آن با یکی از آخرین روش‌های دولت-ملت‌سازی اروپا در سال‌های بین دو جنگ اول و دوم جهانی.