این مقاله را به اشتراک بگذارید
ماجرای صنعت نفت ایران و تاریخ پرفراز و نشیب آن در «یاد گذشته و اندیشه آینده»
«یاد گذشته و اندیشه آینده» مجموعه‌ای از مقالات محمدعلی موحد است که به تازگی از سوی نشر نگاره آفتاب منتشر شده است. تاکید بیشتر مقالات بر ماجرای صنعت نفت ایران و تاریخ پرفراز و نشیب آن است.
محمدعلی موحد در دو زمینه پژوهش‌های بنیادی و راه‌گشا دارد، یکی درباره ملی شدن صنعت نفت ایران و مسائل حقوقی آن و دیگری درباره مولانا و زندگی و اندیشه‌های او. دلبستگی‌های تاریخ‌پژوهی موحد همه تاریخ ایران را دربرمی‌گیرد. کتاب «یاد گذشته و اندیشه آینده» که مجموعه‌ای از مقالات اوست، نموداری از همان دلبستگی‌های تاریخ‌پژوهی موحد است اما تاکید بیشتر مقالات بر ماجرای صنعت نفت ایران و تاریخ پرفراز و نشیب آن است.
این کتاب با یادداشتی از علی میرزایی، گردآورنده و ویراستار کتاب آغاز می‌شود. میرزایی در آن یادداشت به جامعیت علمی موحد و احاطه او بر موضوعات گوناگون تحقیقی اشاره می‌کند و موحد را حقوقدانی برجسته و پژوهشگر نخبه می‌نامد. در پایان یادداشت خود نیز توضیحاتی درباره چگونگی گردآوری مقالات کتاب می‌آورد. این مقالات پیش از انتشار در این کتاب در مجله «نگاه نو» به سردبیری علی میرزایی منتشر شده بودند.
پس از نوشته مدیر انتشارات نشر نگاره آفتاب یادداشت کوتاه موحد آمده است. موحد در نوشته آغازین خود اشاره به الزامات تاریخ‌نویسی دارد. «کسروی و تاریخ مشروطه او» اولین مقاله از ۱۰ مقاله موحد در کتاب «یاد گذشته و اندیشه آینده» است. موحد به جنبه‌های گوناگون شخصیت احمد کسروی می‌پردازد و تامل و تحقیق او را در زمینه پژوهش‌های تاریخی نقد و داوری می‌کند اما «تاریخ مشروطه» او را از نظر علمی قابل قیاس با دیگر پژوهش‌های تاریخی کسروی فرض نمی‌کند و اعتبار کمتری بدان می‌دهد.
«ناگفته‌هایی از ماجرای یکصد ساله نفت» عنوان مقاله دوم کتاب است. این مقاله به روابط کنسرسیوم که پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ پدید آمد یا شرکت ملی نفت ایران می‌پردازد.
«چرا برتراند راسل اوقاتش از دست مصدق تلخ بود؟» مقاله بعدی کتاب است . راسل، فیلسوف نامدار انگلیسی در دو جا از کتاب خاطراتش به ایران اشاره می‌کند. یکی آن گاه است که ناصرالدین شاه در سفر فرنگ خود به انگلستان می‌رود و دیگری اشاره راسل است به تلاش مصدق برای ملی کردن صنعت نفت ایران. این دو مورد دستاویزی است تا موحد در مقاله خود به نگرش کلی انگلیسی‌ها درباره ماجرای ملی شدن نفت ایران بپردازد.
عنوان مقاله دیگر «بازخوانی پرونده اتحاد اسلام نادر» است. مقاله مذکور درباره کشاکش‌های مذهبی میان ایران و عثمانی است و تلاش نادرشاه افشار برای حل آن اختلافات. «ملاحظات آسیب‌شناسانه در تاریخ‌نویسی ایران» نشان از توجه موحد به مساله باریک و دشوار تاریخ‌نویسی دارد.
موحد وظیفه مورخ را بازسازی هنرمندانه گذشته همراه با اندیشه و فکر می‌داند و می‌نویسد که مورخ امروزی باید در برابر رویدادهای تاریخی اهل چون و چرا باشد. دو آفت تاریخ‌نگاری را هم درآمیختن تاریخ به افسانه‌پردازی و گزینشی عمل کردن در نقل اسناد می‌داند.
«فصلی از تاریخ تحولات حقوقی ایران» مقاله کم و بش مفصلی است درباره یاسای (: مجموعه احکام) چنگیزخان مغول. موحد در این نوشته می‌‌کوشد به این پرسش پاسخ بدهد که پس از جهانگشایی مغولان و تسخیر ممالک اسلامی، جوامع مسلمان چه واکنشی در برابر یاسای چنگیزی نشان دادند؟
مقاله «رضاخان سردار سپه: از فرماندهی کل قوا تا اریکه سلطنت، بهمن ۱۳۰۳ – آبان ۱۳۰۴» درباره برآمدن رضاخان و نقش انگلیسی‌ها دربرکشیدن اوست و نیز روایت مخالفان سلطنت رضاخان درباره تلاش‌ها او برای رسیدن به قدرت.
«جزایر سه‌گانه طبل بلند و میان تهی دعوی شیوخ» نیز مقاله‌ای درباره جزایر سه‌گانه خلیج فارس و تعلق تاریخی آن‌ها به ایران است و دعویی‌های بی‌پایه یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس و نیز دست پنهان بیگانگان در طرح چنان ادعاهایی. موحد به سیر تاریخ موضوعی می‌پردازد و تاکید بر حقوق قانونی و تاریخی ایران دارد.
دو مقاله پایانی کتاب «غبارانگیزی در روایت کودتای ۲۸ مرداد» و «از پشت پرده مذاکرات نفت» نیز آن‌چنان که از عنوان آن‌ها پیداست اختصاص به مسائل صنعت نفت ایران دارد.
در پشت جلد کتاب می‌خوانیم: «رویدادها معمولا برآمده از یک علت واحده نیستند. علل متعدد دست به هم می‌دهند تا رویدادی پدید آید و چه بسا انگیزه‌های متخالف و ناهمگون در پدیدآوردن رویدادی واحد سهیم می‌شوند. اقدامات دولت‌ها چه بسا نتایج ناخواسته‌ای بار می‌آورد که ابدا در مخیله طراحان آن نمی‌گنجید. چرخ حوادث که در حرکت افتاد غالبا در مسیری می‌افتد که هیچ‌کس چنان نمی‌خواست. شعارها در ابتدای کار برای تحریک توده‌ها موثر می‌افتند اما دیری نمی‌گذرد که فضای سیاسی را مسخر خود می‌سازند و فضای شعارزده دوراندیشی و حزم و احتیاط را برنمی‌تابد و راه بر عقلانیت و اعتدال می‌بندد. مسئولیت اقدامات و اعمال و هزینه خطاهای بازیگران سیاسی که به قهرمانان ملی تبدیل می‌شوند بر عهده ملت‌ها می‌افتد و چنین است که ملت آلمان نمی‌تواند خود را از مسئولیت تباهکاری‌های هیتلر مبرا سازد و غرامت حماقت‌های صدام گردن‌گیر مردم عراق می‌شود و مردم لیبی حساب خل‌بازی‌های قذافی را می‌پردازد. پس نخست موعظه پیر تاریخ بر مردم زمان ما این است که بازیگران عرصه سیاست را، هر چه هم عزیز و محبوب باشند، در مهار خود نگاه دارند و از بلندپروازی‌های ناسنجیده آنان جلوگیری نمایند. زمانه ما هیچ کشوری را اجازه نمی‌دهد که حساب خود را از دیگران به کلی جدا سازد و در انزوا مطلق به سر برد. ارتباطات لاجرم با برخوردها و اختلاف‌ها توا می‌شود و در حل و فصل اختلافات، حقانیت و عدالت نیست که حرف آخر را می‌زند.»
کتاب «یاد گذشته و اندیشه آینده؛ در تاریخ ایران و صنعت نفت ایران» مجموعه مقالات محمدعلی موحد با ویراستاری و گردآوری علی میرزایی است که از سوی نشر نگاره آفتاب در ۲۵۰ صفحه با شمارگان یک‌هزار نسخه و بهای ۱۸ هزار و ۵۰۰ تومان منتشر شده است. ایبنا