انتشار دست‌نوشته های پروست و رازگشایی از نکته ای کلیدی در شاهکار او

دست‌نوشته‌های «مارسل پروست» چاپ می‌شوند

بهار سرلک / «مارسل پروست» نویسنده فرانسوی در نسخه‌های پیش‌نویس رمان «در جست‌وجوی زمان از دست رفته» برای زنده کردن خاطرات کودکی از نان تست و عسل یا بیسکویت به جای کیک اسفنجی استفاده کرده است.

رمان هفت جلدی «در جست‌وجوی زمان از دست رفته» به خاطر داستان طویل و درونمایه «حافظه غیرارادی» یکی از شاهکارهای ادبیات فرانسه به شمار می‌رود. بهترین نمونه این درونمایه بخشی است که مربوط به «کیک مادلن» می‌شود و این بخش در ابتدای داستان «طرف خانه سوان» در جلد اول آمده است.

دست‌نوشته‌های پیش‌نویسی که در هفته جاری در فرانسه به چاپ خواهند رسید، نشان می‌دهد این کیک اسفنجی یا کیک مادلنی که مارسل پروست به عنوان نوستالژی کودکی در کتابش آورده ابتدا نان تستی بوده که روی آن عسل مالیده شده است اما حالا دیگر یک تکه کیک اسفنجی است که در چایی زده شده و تبدیل به یکی از استعاره‌های به یاد ماندنی ادبیات فرانسه شده است.

نخستین نسخه پیش‌نویس رمان ماندگار پروست که به تاریخ ١٩٠٧ بازمی‌گردد نشان می‌دهد این نویسنده از کیک مادلن که عمه‌اش می‌پخته است برای زنده کردن خاطرات کودکی‌ استفاده نکرده و ابتدا همان نان تست بوده است. دست‌نوشته‌ها نشان می‌دهند نویسنده در دومین نسخه پیش‌نویس خود یک نوع بیسکویت سفت و سخت را برای یادآوری خاطرات به کار برده و پروست در پیش‌نویس سوم بالاخره سراغ کیک اسفنجی نرم رفته است.

قدرت پروست در ادبیات و فرهنگ فرانسه تا آنجا پیش رفته که اصطلاح «مادلنِ پروست» امروزه برای اشاره به نشانه‌های حسی که خاطره‌ای را زنده می‌کند به کار می‌رود.

انتشارات پاریسی «سنت پرس» با انتشار دفتر سه‌بخشی ویژه‌ای که شامل سه نسخه دست‌نوشته‌ پروست می‌شود از تعویض خوراکی‌ها توسط پروست پرده برمی‌دارد.

پروست در رمان هفت جلدی «در جست‌وجوی زمان از دست رفته»، حافظه را محور داستان قرار داده است. کیک مادلن یکی از عناصر کلیدی این داستان است؛ به صورتی که وجود این کیک در دل اصلی‌ترین درونمایه داستان یعنی «حافظه غیرارادی» نقش اصلی را بازی می‌کند و خاطره‌های گذشته شخصیت داستان با خوردن و بوییدن این کیک زنده می‌شود. در طول داستان قوه بینایی، شنوایی و بویایی خاطرات مهم راوی داستان را جلوی چشم او می‌آورد و گاهی همین خاطره‌ها باعث می‌شود داستان به بخش‌های ابتدایی کتاب بازگردد. گرچه پروست هم عصر پدر روانکاوی «زیگموند فروید» بود و
هر دو در آثارشان به ساختار و مکانیزم ذهن انسان بسیار توجه داشتند اما هیچ‌کدام از این دو نابغه بدون اطلاع از دستاوردهای یکدیگر مشغول کار بودند.

مارسل پروست که به اعتقاد منتقدان و ادبا یکی از برترین نویسندگان تاریخ است، مهم‌ترین اثرش در هفت بخش و بین سال‌های ١٩١٣ تا ١٩٢٧ در فرانسه منتشر شد. پروست هزینه انتشار نخستین جلد این رمان را به ناشر پرداخت کرد. در واقع او سال‌ها قبل از انتشار جلد اول شروع به طرح‌ریزی داستان کرد اما پاییز ١٩٢٢ وقتی بیماری او را از پای درآورد دست از نوشتن کشید. او از ابتدا ساختار داستان را پایه‌ریزی کرده بود اما وقتی نسخه‌های اولیه را هم به پایان رساند مدام آنها را ویرایش کرد و عناصری را اضافه کرد. پروست سه جلد آخر رمان را در بستر بیماری نوشت که شامل نوشته‌های خط‌خورده، تکه‌تکه یا متن‌های ویرایش‌نشده بود؛ بنابراین برادر مارسل، «رابرت»، این سه جلد را ویرایش کرد.