اشتراک گذاری
برخورد نزدیک با زنان فیلمساز ایرانی
احمد رنجبر، مرجان فاطمی
آنالیز کارنامه 16 کارگردان زن که در 10 سال اخیر به سینمای ایران معرفی شده اند.
«آنها که دیده شدند و کارگردانی شان به چشم آمد»
نرگس آبیار
* ورود به کارگردانی: نرگس آبیار سال 91 اولین فیلم بلندش یعنی «اشیا از آنچه در آینه می بینید به شما نزدیکترند» را کارگردانی کرد. او پیش از این مستندهای «یک روز پس از دهمین روز» و «روز پایان» را ساخته بود. تمرکز آبیار بیش و پیش از همه بر نگارش کتاب بود که عمدتا موضوعاتش در زمینه دفاع مقدس است. «چشم سوم»، «نه روز بود، نه شب» و «شکفتن بر هامون» از این جمله است.
* تعداد فیلم ها: «اشیا از آنجه در آینه می بینید به شما نزدیکترند»، «شیار 143» و فیلم در حال تولید «نفس»
* چرا مطرح شد؟ نرگس آبیار نامی آشنا برای اهالی سینما نبود؛ در میان ادبیاتی ها هم با طیف موسوم به ارزشی نشست و برخاست داشت. فیلم اولش در جشنواره فجر بدون اتفاق خاصی اکران شد و برایش آورده ای به همراه نداشت. یک سال بعد «شیار 143» تحسین برخی منتقدان و مخاطبان را برانگیخت و به یکباره شهرت خانم کارگردان همه گیر شد.
فیلم در بازه اکران حمایت گسترده تلویزیون و نهادهای خاص را به همراه داشت و همین دلیل دیگری بود که «شیار 143» بهتر دیده شود و به فروش مطلوبی دست یابد. توجه رسانه های مکتوب و تمجید کارگردان هایی مثل ابراهیم حاتمی کیا در کنار کیفیت قابل دفاع فیلم، دلیل دیگری بود که آبیار به یکباره اوج بگیرد.
* مسیر کارگردانی: بعد از این شهرت، فیلم اول آبیار فرصت نمایش در گروه هنر و تجربه را به دست آورد و او بلافاصله سراغ فیلم بعدی اش «نفس» رفت. به نظر می رسد مسیر برای خانم آبیار هموار است.
نیکی کریمی
* ورود به کارگردانی: ابتدا تجربه نشستن روی صندلی کارگردانی فیلم کوتاه را داشت و در جشنواره بیست و سوم فجر نخستین ساخته بلندش یعنی «یک شب» به نمایش درآمد.
* تعداد فیلم ها: «یک شب»، «چند روز بعد»، «سوت پایان» و «شیفت شب»
* چرا مطرح شد؟ همچنان شهرت نیکی کریمی به واسطه کارنامه بازیگری اش است نه فیلم هایی که ساخته؛ با این حال هر چه جلوتر می آید وجه کارگردانی اش بیشتر مورد توجه قرار می گیرد.
* مسیر کارگردانی: وقتی خبر کارگردانی کریمی رسانه ای شد، خیلی از منتقدان و خبرنگاران سینمایی منتظر نتیجه تلاش این بازیگر مطرح بودند. «یک شب» برای یک فیلمساز اول، ساخته ای قابل دفاع است اما نزدیک به یک دهه طول کشید تا فرصت نمایش عمومی را به دست آورد. فیلم سال پیش بی سر و صدا در گروه هنر و تجربه اکران شد.
دو سال بعد «چند روز بعد» را ساخت که این بار هم فیلم اتفاق خاصی برایش رقم نزد. «سوت پایان» را می توان سرآغاز تثبیت نام کریمی به عنوان کارگردان دانست. در جشنواره فجر نقدهای مختلفی بر آن نوشته شد و در اکران عمومی به اندازه کافی مورد توجه رسانه ها قرار گرفت.
«شیفت شب» آخرین فیلم کریمی است که سال پیش در جشنواره به نمایش درآمد و دیپلم افتخار را برای بازیگرش یعنی لیلا زارع به ارمغان آورد. فیلم در آستانه اکران عمومی است و به واسطه چند ویژگی می توان پیش بینی کرد که نیکی کریمی کارگردان، برای عامه مخاطب بیش از پیش مطرح می شود.
پریسا بخت آور
* ورود به کارگردانی: پیش از ساخت فیلم سینمایی اش چند سریال پرطرفدار و موفق مثل «من یک مستاجرم»، «پشت کنکوری ها» و «یادداشت های کودکی» را کارگردانی کرده بود. این سریال ها در دوره پخش با استقبال بالایی روبرو بودند.
* تعداد فیلم ها: سال 86 تنها تجربه کارگردانی بخت آور در سینما یعنی «دایره زنگی» رقم خورد.
* چرا مطرح شد؟ پریسا بخت آور به خاطر سریال هایش نامی آشنا برای پیگیران سینما بود. با این حال وقتی خبر تولید «دایره زنگی» رسانه ای شد، بیشتر توجه ها به سمت نام همسرش اصغر فرهادی به عنوان فیلمنامه نویس این فیلم رفت.
«دایره زنگی» در مجموع فیلم خوبی بود اما بعد از نام فرهادی، حاشیه های آن در جشنواره باعث شهرتش شد. فیلم اصلاحیه هایی خورد و همین باعث اعتراض تهیه کننده شد. جمال ساداتیان نامه ای تند نوشت و فیلم را از جشنواره خارج کرد. به این موارد بازیگران مطرح و پرتعداد را هم اضافه کنید.
مهران مدیری در معدود حضور سینمایی خود پذیرفت در «دایره زنگی» بازی کند و سهم بسزایی در شهرت نام فیلم و کارگردانش داشت. از آن سو نباید از سوژه بامزه فیلم که همخوانی زیادی با قواعد گیشه و ذائقه مخاطب دارد بگذریم. مجموع این عوامل باعث شد در نورز 87 «دایره زنگی» لقب پرفروش ترین فیلم سینما را از آن خود کند.
* مسیر کارگردانی: پریسا بخت آور سینما را رها کرده، شاید وقتی دیگر بازگردد.
نگار آذربایجانی
* ورود به کارگردانی: نگار آذربایجانی تا پیش از «آینه های روبرو» به عنوان بازیگر فیلم «نسل سوخته» رسول ملاقلی پور شناخته می شد. او همچنین نویسندگی، کارگردانی و تهیه کنندگی چندین تیزر تبلیغاتی، فیلم و انیمیشن کوتاه در ایران و آمریکا انجام داده بود. آخرین فیلم کوتاهش «حقیقت مجازی» نام داشت که در جشنواره فیلم کوتاه تهران برنده جایزه منتقدان شد. کارگردانی فیلم بلند ویدیویی «یکی از ما» دیگر تجربه اوست.
* تعداد فیلم ها: آینه های روبرو اولین فیلم بلند خانم آذربایجانی است که سال 89 در جشنواره اکران شد و دو سال بعد به نمایش عمومی درآمد.
* چرا مطرح شد؟ کمتر کسی فکر می کرد در میان کارگردان های صاحب نام جشنواره، نگار آذربایجانی بتواند خودی نشان دهد. سوژه فیلم اما ملتهب بود و برای تماشا وسوسه برانگیز. معضلات و مشکلات یک ترنس سکشوال چطور در یک فیلم نمایش داده شده؟ این سوالی بود که پیش از اکران جشنواره ای فیلم مطرح شد و برخی با دیده تردید در موفقیتش نگریستند.
اصحاب رسانه و منتقدان در برج میلاد بعد از پایان فیلم، جسارت و پرداخت خوب فیلم را تحسین کردند و اینجا بود که نام نگار آذربایجانی سر زبان ها افتاد. «آینه های روبرو» در جشنواره دو دیپلم گرفت و بعد از آن در جشنواره های متعدد خارجی شرکت کرد. جالب آنکه در این 15 جشنواره هم مورد توجه بود. فیلم بعد از دو سال اکران عمومی شد و به رغم سالن های محدود به فروش خوبی رسید.
* مسیر کارگردانی: بعد از «آینه های روبرو» دیگر فیلم نساخته. او به زودی آستین بالا خواهد زد.
مونا زندی حقیقی
* ورود به کارگردانی: مونا زندی حقیقی سال 73 کارش در سینما را با منشی صحنه فیلم «اشک و لبخند» شروع کرد. همزمان هم تجربه عکاسی داشت و جمع این علاقمندی ها باعث شد آرام آرام کارش در سینما را پیش بگیرد. او کارش در سینما را با منشی صحنه چند فیلم ادامه داد و سال 77 دستیار کیانوش عیاری در «بودن یا نبودن» شد. در سال 1380 در یک کارگردانی مشترک با رخشان بنی اعتماد در مستند بلند «روزگار ما» حضور داشت.
* تعداد فیلم ها: بعد از تجربه ساخت چند فیلم کوتاه، سال 84 پشت دوربین «عصر جمعه» قرار گرفت. «عصر جمعه» تنها فیلم بلند سینمایی مونا زندی است.
* چرا مطرح شد؟ در جشنواره بیست و چهارم فیلم فجر، «عصر جمعه» جایزه ویژه هیات داوران را به دست آورد. سوژه جسورانه و پرداخت خوب فیلم، تحسین داوران و برخی منتقدان را برانگیخت و گمان می رفت مونا زندی پس از آن با شتاب بیشتری به فعالیتش در سینما ادامه دهد.
فیلم اما اکران نشد و در فاصله پنج ساله اش تا نمایش عمومی حرف و حدیث درباره اش زیاد بود. نگاه تلخ فیلم که البته از واقعیت تلخ جامعه نشأت گرفته بود، باعث شد مدت ها در پشت اکران بماند و در نهایت با اصلاحاتی به نمایش عمومی درآمد. دیگر دلیلی که باعث مطرح شدن نام فیلم و کارگردانش شد، حضور پر تعداد در جشنواره های خارجی بود.
* مسیر کارگردانی: مونا زندی بعد از «عصر جمعه»، تله فیلم «کاغذهای رنگی» را ساخت و در ادامه بر کارگردانی فیلم های مستند متمرکز شد.
«آنها که مطرح ماندند؛ جان سخت ها»
این پنج کارگردان زمانی به عرصه فیلمسازی وارد شدند که شرایط چندان مطلوبی برای فیلمسازی زنان مهیا نبود اما همچنان فعال هستند
رخشان بنی اعتماد
از سال 66 که «خارج از محدوده» را به عنوان اولین فیلم سینمایی کارنامه اش ساخت تا آخرین فیلمش یعنی «قصه ها»، چیزی حدود 15 فیلم ساخت. او سال 70 برای «نرگس»، سیمرغ بهترین کارگردانی را از دهمین جشنواره فیلم فجر گرفت. چند سال بعد جایزه بهترین فیلمنامه را برای «روسری آبی» گرفت و علاوه بر اینکه به مخاطبان عادی هم معرفی شد، در جشنواره های جهانی هم سروصدای زیادی به پا کرد.
«بانوی اردیبهشت»، «زیر پوست شهر»، «گیلانه»، «خون بازی» و «قصه ها» هر کدام زمان اکران کاملا به چشم آمدند و موج ساز شدند. او در بیشتر کارهایش روی آسیب های اجتماعی و مشکلات مردم فرودست جامعه دست گذاشت و نهایتا در «قصه ها» تمام این مشکلات را به صورت یکجا کنار هم آورد. او سال گذشته در سن 60 سالگی، جایزه شیر طلایی بهترین فیلمنامه را از جشنواره ونیز دریافت کرد.
پوران درخشنده
سابقه فعالیت هنری اش به پیش از انقلاب بازمی گردد. پوران درخشنده کلی مستند ساخت و تهیه کرد تا این که سال 1365 روی صندلی کارگردانی اولین فیلم بلندش نشست. از قضا «رابطه» نشان از آینده درخشان این فیلمساز می داد که دوست دارد مسائل اجتماعی را با نگاه انسانی قرین سازد.
برای این که نشان دهد فیلمسازی اش اتفاقی نبوده به سرعت فیلم های دیگری هم ساخت و با بازیگران مطرح همکاری کرد. از آن سو کسوت تهیه کنندگی هم پیشه کرد تا در کنار نویسندگی و کارگردانی از این حیث هم بتواند مستقل عمل کند.
پوران درخشنده با ساخت «هیس دخترها فریاد نمی زنند!» مورد توجه بیشتر مخاطب عام هم قرار گرفت و حال قصد دارد با ساخت «خانم مال معرفی کنید» این ارتباط گسترده با مخاطبان را حفظ کند. فارغ از کیفیت ساخته های خانم درخشنده، آنچه حائز اهمیت است، تداوم و استمرار در فیلمسازی است.
مرضیه برومند
درست است که بیشتر او را به عنوان کارگردان مجموعه های مختلف تلویزیونی می شناسیم اما یکی از اولین کارگردان هایی است که در دهه شصت میان کارگردان های مرد سینما قد علم کرد و در شرایط محدود آن سال ها فیلم ساخت.
او سال 64 فیلم «شهر موش ها» را کارگردانی کرد؛ فیلمی بسیار گسترده که با توجه به امکانات محدود آن زمان در نوع خودش بی نظیر به نظر می رسید.
برومند سال 73 یک بار دیگر به عنوان کارگردان سینما به میدان آمد و «الو الو من جوجوام» را کار گردانی کرد؛ فیلمی که محبوبیتش به پای «شهر موش ها» نرسید اما با استقبال خوبی از سوی کودکان روبرو شد.
سال 79 اولین فیلم غیرعروسکی اش یعنی «مربیای شیرین» را با اقتباس از روی کتاب هوشنگ مرادی کرمانی ساخت و تا همین سال گذشته و «شهر موش ها 2» فیلم دیگری روی پرده سینماها نداشت.
تهمینه میلانی
تهمینه میلانی معماری خوانده اما به خاطر زمینه علاقمندی اش به سینما به این حرفه کشیده شد. او کارش در سینما را با فیلم توقیفی «خط قرمز» مسعود کیمیایی به عنوان منشی صحنه شروع کرد. همزمان هم طراحی و دستیاری کارگردانی را به تجربیاتش افزود تا با یک پشتوانه مناسب کارش را شروع کند.
میلانی سال 68 با کارگردانی «بچه های طلاق» نامش را سر زبان ها انداخت و با «افسانه آه» توانایی خود را اثبات کرد. با فاصله ای یکساله «کاکادو» را ساخت و بعد از آن میان دو فیلم دیگرش یعنی «دو زن» و «نیمه پنهان» فاصله افتاد. او در دهه هشتاد هفت فیلم ساخت که فیلمسازی فعال لقب گرت. جنس سینمای او عموما زن محور است. میلانی سال گذشته «آتش بس 2» را در اکران سینماها داشت. آنطور که گفته قصد دارد از این به بعد فصل های بعدی «آتش بس» را هم بسازد.
منیژه حکمت
منیژه حکمت با طراحی لباس فیلم «گرند سینما» کارش را شروع کرد. فعالیتش را با منشی صحنه سه فیلم ادامه داد و بعد از آن برنامه ریز و دستیار کارگردان شد. حکمت از جمله کارگردان هایی است که سر حوصله پشت دوربین آمد. سال 79 «زندان زنان» را ساخت که تبدیل به یکی از پرسروصداترین فیلم های ایران شد.
او با فاصله ای شش ساله «سه زن» را کارگردانی کرد و بعد از آن سراغ مستند «لالایی» رفت. حکمت علاقمندی اش در سینما را در کارگردانی نمی بیند؛ او تمرکزش را بر تهیه کنندگی قرار داده که «ورود آقایان ممنوع»، «صداها» و «پوپک و مش ماشاءالله» از جمله فیلم هایی است که نام او به عنوان تهیه کننده در تیتراژشان دیده می شود. سال گذشته فیلم «شهر موش ها 2» به تهیه کنندگی حکمت اکران بسیار گسترده ای داشت و فیلم «شکاف» هم به تهیه کنندگی او در نوبت اکران است.
«آنها که فقط یک فیلم ساختند»
شالیزه عارفی پور
* اسم فیلم: حیران
اولین فعالیت سینمایی اش را با نقشی کوتاه در «روز باشکوه» شروع کرد و بعد از آن به عنوان منشی صحنه در فیلم «دو نیمه سیب» کیانوش عیاری همکاری کرد. بعد از آن منشی صحنه فیلم های مهم دیگری شد. سال 87 اولین فیلمش «حیران» را به تهیه کنندگی رخشان بنی اعتماد ساخت؛ فیلمی اجتماعی که با تأسی از نگاه بنی اعتماد به مسائل جامعه ساخته شد. عارفی پور در این هفت سال هیچ فیلم دیگری نساخت. قرار بود عارفی پول دو سال قبل فیلمی بر اساس طرح صابر ابر بسازد که هنوز به سرانجام نرسیده.
مهشید افشارزاده
* اسم فیلم: پنج ستاره
افشارزاده بیشتر به عنوان بازیگر در سینما مطرح است. سال 64 اولین نقش اش را در فیلم «بای سیکل ران» محسن مخملباف بازی کرد و همان سال سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن را گرفت.
سال 92 «پنج ستاره» را به عنوان اولین فیلم سینمایی اش ساخت؛ فیلمی متوسط که به خاطر بازی شهاب حسینی تا حدی به چشم آمد. او قبل از «پنج ستاره» فیلم ویدئویی «آغاز دوم» را ساخت که مورد تایید خانه سینما قرار نگرفت. بعد از «پنج ستاره» تصمیم داشت بلافاصله «پایان ناتمام» را بسازد که هنوز وضعیت آن مشخص نیست.
آیدا پناهنده
* اسم فیلم: ناهید
بعد از چند فیلم کوتاه و مستند و سه فیلم تلویزیونی، آیدا پناهنده به «ناهید» رسید. او در تله فیلم هایی چون «قصه داود و قمری» و «آبروی از دست رفته آقای صادقی» نشان داده بود کارگردانی با دغدغه است و به خوبی می تواند قصه ای را بدون لکنت بیان کند.
«ناهید» در جشنواره سال پیش فجر خیلی سروصدا نکرد اما برای یک کارگردان اول نمره قبولی می گیرد. آنچه نام فیلم را سر زبان ها انداخت جایزه ای بود که از بخش نوعی نگاه شصت و هشتمین جشنواره فیلم کن گرفت. قطعا «ناهید» گیشه نخواهد داشت اما بارزترین نکته اش، قصه سرراستش است.
مانلی شجاعی فرد
* اسم فیلم: میگرن
«بیست» آغاز رسمی فعالیت مانی شجاعی فرد در سینما است. او در این فیلم دستیار فیلمبردار بود. پیش از این هم در فیلم دیگر عبدالرضا کاهانی یعنی «آن جا» در گروه فیلمبرداری فعالیت داشت.
شجاعی فرد سال 82 در فیلم «ساکنین سرزمین سکوت» کنار سامان سالور قرار گرفت و بالاخره سال 90 روی صندلی کارگردانی نشست و «میگرن» را ساخت. با اینکه در بخش نگاه نو موفق شد دیپلم افتخار بهترین کارگردان فیلم اول را بگیرد اما منتقدان نظری واحد درباره ساخته اش نداشتند. این فیلم سه اپیزودی و پرستاره انتظار خیلی ها را برآورده نکرد و در اکران هم موفقیت خاصی نداشت.
تینا پاکروان
* اسم فیلم: خانوم
سال 92 در شرایطی اولین فیلم بند سینمایی اش «خانوم» را ساخت که پیش از آن انواع و اقسام فعالیت های سینمایی را تجربه کرده بود. از سال 84 بارها به عنوان بازیگر، نویسنده، تهیه کننده، مجری طرح، منشی صحنه، مدیر تولید، دستیار کارگردان، برنامه ریز و … با کارگردان های مطرحی همکاری داشت و اصول کار کاملا در دستش بود. «خانوم» با نظرات متفاوتی از سوی منتقدان روبرو شد. او از تیر امسال فیلم دومش را با اسم «نیمه شب اتفاق افتاد» کلید زد.
آزیتا موگویی
* اسم فیلم: تراژدی
اولین فیلم آزیتا موگویی یعنی «تراژدی» در بخش نگاه نو سی و دومین جشنواره فجر در اکثر رشته ها نامزد شد اما جایزه ای نگرفت. فیلم با وجود بازیگران مطرحی که داشت نتوانست خیلی در جذب مخاطب موفق باشد.
موگویی بیش از «تراژدی» تجربه حضور در پشت صحنه فیلم های زیادی را داشت. او تا ابتدای دهه 70 در چندین فیلم سینمایی منشی صحنه بود، دستیاری کارگردان، برنامه ریز، مجری طرح و مدیر تولید از جمله فعالیت های دیگر او بوده. این اواخر گفته که مشغول نوشتن فیلمنامه فیلم جدیدش است.
تارا اوتادی
* اسم فیلم: پنج تا پنج
سابقه فعالیت سینمایی نداشت و سال 92 به عنوان اولین حضور سینمایی اش فیلم «پنج تا پنج» را ساخت. در واقع می شود گفت تنها کارگردان زن 10 سال اخیر سینماست که هیچ پیش زمینه ای در سینما نداشته. «پنج تا پنج»، به عنوان فیلمی اقتباسی، کم بازیگر و کم لوکیشن، داستان چندان گیرایی نداشت و آنطور که باید نظر منتقدان را جلب نکرد. در گروه هنر و تجربه هم اکران محدودی داشت و میان مخاطبان هم چندان مورد استقبال قرار نگرفت. اوتادی گفته برای فیلم دومش باز هم سراغ یکی دیگر از نمایشنامه های اروپایی می رود.
فائزه عزیزخانی
* اسم فیلم: روز مبادا
فارغ از کیفیت فیلم، جسارت فائزه عزیزخانی در پرداخت سوژه و نیز همکاری با هدیه تهرانی نشان می دهد اگر شرایط هموار باشد و سراغ روایت سرراست قصه اش برود، می تواند به آینده فیلمسازی خوشبین باشد. عزیزخانی سینما خوانده و از عباس کیارستمی نکاتی برای فیلمسازی آموخته. بعد از چند تجربه به عنوان دستیار کارگردان، برنامه ریز، منشی صحنه و مشاور فیلمنامه اولین فیلم بلندش را ساخت که سال پیش در جشنواره اکران شد و ابتدای سال در گروه هنر و تجربه به نمایش درآمد.
یلدا جبلی
* اسم فیلم: داره صبح می شه
سال 90 با تدوین فیلم «بشارت به یک شهروند هزاره سوم» به سینما وارد شد و بعد بلافاصله تصمیم به ساخت «داره صبح می شه» گرفت. فیلمنامه فیلم را خودش نوشت و دست به کار شد.
این فیلم در جشنواره سی و سوم نامزد بهترین فیلم بخش هنر و تجربه شد اما نظر چندان مثبتی از سوی منتقدان دریافت نکرد.
داستان فیلم در یک شب تا صبح اتفاق می افتد و جبلی چهار روایت را به صورت موازی کنار هم پیش می برد؛ چهار روایتی که شاید به نسبت یکی دوتایشان را بتوان قوی دانست. در حال حاضر «داره صبح میشه» در گروه هنر و تجربه اکران شده.
سهیلا گلستانی
* اسم فیلم: دو
بعد از دوبله و بازیگری و طراحی صحنه و لباس، احساس کرد به مرحله ای رسیده که باید کارگردانی فیلم سینمایی را هم تجربه کند. سال گذشته به تهیه کنندگی پرویز پرستویی فیلم «دو» را ساخت. این فیلم در جشنواره سی و سوم در بخش نگاه نو به نمایش درآمد و با اعتراض های زیادی روبرو شد.
حتی حضور پرویز پرستویی به عنوان بازیگر در کنار پروژه هم نتوانست ضعف های آن را جبران کند.
گلستانی با وجود حضور در چند فیلم سینمایی مهم، هیچ وقت در عرصه بازیگری هم به درجه بالایی نرسیده بود و حالا با اولین فیلمش نشان داد که هنوز تا رسیدن به مرحله کارگردانی خوب، فاصله زیادی دارد.