پویایی فرهنگ و هنر ناجی فرانسه در ایام وحشت و سکوت

پویایی فرهنگ و هنر فرانسه را نجات می‌دهد؟

 

فرانسه و برخی شهرهایش، بویژه در عصر جدید، به چیزهایی معروف است که بیشتر به فرهنگ و هنر ارتباط دارند. این روزها اما حمله‌های تروریستی، «فرانسه» و «پاریس» را بر سر زبان‌ها انداخته است. حال این نکته مطرح است که آیا فرانسه به پشتوانه‌ی فرهنگ و هنر برنامه‌ریزی‌شده‌اش راحت‌تر می‌تواند این مقطع را پشت سر بگذارد؟

پیشینه روابط فرهنگی بین ایران و فرانسه از زمان فتحعلی‌ شاه و آمدن ژنرال گاردان و همراهانش به ایران آغاز شد. در دوران ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه آنچه ایران و فرانسه را به هم نزدیک می کرد، روابط فرهنگی بود. در زمان رضا شاه پس از وضع قانون اعزام محصل به خارج از سال 1307 شمسی تعدادی دانشجو به فرانسه اعزام شدند. اولین قرارداد فرهنگی رسمی بین ایران و فرانسه در سال 1308 شمسی درباره برابری ارزش تحصیلات منعقد شد. روابط فرهنگی فیمابین از اوایل دهه 1950 گسترش بیشتری یافت. در سال 1973 یک موافقتنامه فرهنگی بین ایران و فرانسه در تهران به امضا رسید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز روابط فرهنگی بین دو کشور همواره تحت تاثیر روابط سیاسی قرار داشت. متن زیر، با توجه به سفر قریب‌الوقوع رییس جمهوری اسلامی ایران به فرانسه – که البته به‌دلیل حمله‌های تروریستی پاریس مدتی به تاخیر افتاد – به بررسی این موضوع پرداخته است.

 

به گزارشمد و مه به نقل از ایسنا محمدحسین نعیمی – کارشناس فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی – در این نوشتار آورده است: فرهنگ در جامعه فرانسوی و نزد شهروندان جایگاه ویژه‌ای دارد و شاخص‌های کمی و کیفی آن از سطح بالایی برخوردار هستند. جدای از آمارها و اسناد ارائه شده، نقش و جایگاه فرهنگ را می توان به وضوح در زندگی روزمره مردم، ارتباطات و تعاملات آنها، میزان استفاده آنها از تولیدات و کالاهای فرهنگی، میزان مراجعه آنها به فضاها و اماکن فرهنگی و حتی نحوه گذران اوقات فراغت آنان مشاهده کرد. هر چند که با آغاز موج جهانی شدن و نفوذ فرهنگ آمریکایی در سطح جهان و به عبارت دیگر «آمریکایی شدن فرهنگ‌ها»، فرهنگ فرانسه نیز تا حدی جایگاه سابق خود را از دست داده است، ولی این کشور به دلیل تاریخچه و غنای فرهنگی خود، و اتخاذ یک سیاست فرهنگی فعال، همچنان به عنوان یکی از مهدهای فرهنگ و هنر و ادبیات در سطح جهان شناخته می‌شود و شهروندان فرانسوی نیز همچنان به فرهنگ غنی خود می‌بالند و ارزش و اهمیت ویژه‌ای برای آن قائل هستند.

فرهنگ و هنر از بخش‌های مهم و جدانشدنی زندگی مردم فرانسه است. هنرمندان و نویسندگان بزرگی چون ویکتور هوگو، ارباب کلمات، از این کشور ظهور کرده‌اند. این کشور37 اثر (۳ میراث طبیعی و ۳۳ میراث فرهنگی و ۱ ترکیبی) را در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسانده است.

 

در کشور فرانسه ٤٣١٨٠ بنای تاریخی حفاظت شده وجود دارند که ١٤٣٦٧ بنا طبقه بندی و ٢٨٨١٣ بنا ثبت شده است. اهمیت میراث فرهنگی، شناخت و ارزشگذاری آن به اندازه ای است که از سوی دولت فرانسه ١۵ و ١٦ سپتامبر و ١٩ ماه می روزهای میراث فرهنگی و شب موزه ها نامگذاری شده تا میلیون‌ها فرانسوی بتوانند از آثار، ابنیه تاریخی و موزه های این کشور به طور رایگان بازدید کنند. در دو روز بزرگداشت میراث فرهنگی بیش از ١۵ هزار ابنیه و آثار تاریخی فرانسه پذیرای میلیونها فرانسوی هستند. در این میان کاخ الیزه، کاخ سنا و ساختمان مجلس، پربیننده‌ترین مکان های تاریخی به حساب می‌آیند.

بودجه فرهنگ و هنر

بودجه وزارت فرهنگ و ارتباطات فرانسه در سال ٢014، معادل 26/7 میلیارد یورو مصوب شد که از این مبلغ 2/69 میلیارد یورو به فرهنگ و پژوهش های فرهنگی و 4/57 میلیارد یورو به رسانه، کتاب و صنایع فرهنگی اختصاص داده شد. علاوه بر 21 درصد مناصب دولتی ( بویژه پرداخت حق الزحمه کارکنان)، بودجه مذکور در زمینه های مختلف بخش های وزارتخانه ای تقسیم می شود: رسانه‌ها و صنایع فرهنگی( 23 %)، میراث فرهنگی ( 21 %)، خلق هنری ( 21 %) و انتقال دانش، تحقیق، آموزش و غیره ( 13 % ) .

در سال 2013 ، نزدیک به 37 میلیارد یورو در وزاتخانه های دیگر فرانسه صرف هزینه های فرهنگی شده است که 60 درصد آن توسط وزارت آموزش ملی پرداخت شده است (بخشی از این مبالغ برای پرداخت حق الزحمه اساتید هنر در مقطع آموزش ابتدایی و متوسطه بوده است).

بخشی دیگر از هزینه‌های وزارت فرهنگ و ارتباطات در راستای اشاعه فرهنگ در سفارتخانه‌های خارج از کشور، موسسات زبان فرانسه و در بخش موزه و کتابخانه به کار گرفته شده است. در میان درآمدهای مالیاتی که از اشخاص حقوقی به غیر از دولت دریافت شده است، در سال 2013 تقریبا 870 میلیون یورو به‌دست آمده از حدود ده دسته پرداختهای مالیاتی، توسط اشخاص یا شرکتها در زمینه فعالیتهای فرهنگی، به کار گرفته شدند. درحقیقت، این مبلغ حاصل از حدود ده شاخه پیش بینی شده برای پرداخت مالیات است. دو دسته از این مالیاتها به تنهایی، تامین کننده 80 درصد از مبلغ فوق است: مالیات اختصاص داده شده به تهیه کنندگان برنامه های تلویزیونی از یک طرف و مالیاتی که به در آمد حاصل از فروش بلیط سینما عاید صاحبان سینما می شود و بالغ بر 10/7 درصد از قیمت بلیط فیلمها است. این مالیات البته توسط مرکز ملی تولیدات سینمایی برای حمایت از خلاقیتهای سمعی و بصری به‌کار گرفته می‌شود.

آمار فعالیت‌های فرهنگی

ارائه آماری از فعالیت‌های فرهنگی امکان می دهد تا غنای رو به گسترش فعالیت‌های خلاقانه و هنری و تنوع اقدامات هنری و فرهنگی در فرانسه قابل سنجش باشد. 62 میلیون بازدید کننده از 1200 موزه فرانسه، 2 میلیون و هشتصد هزار نفر بازدید کننده از 23 مکان منطقه ای مختص هنر معاصر و 99 مرکز هنر معاصر، 14000 ساختمان ثبت شده در فهرست بناهای تاریخی و هزاران کارگاه تفحص باستان شناسی یا بیش از دو میلیون سند منتشر شده در سرویسهای بایگانی در سطح شهر، بخش، منطقه و کشور، همه موارد فوق بخشی از این آمار در سال 2012به حساب می‌آیند.

 

 

بیش از 1000 نمایش موسیقی که توجه بیش از یک میلیون و چهارصد هزار تماشاچی فصلی را به خود معطوف داشته و از این میان، نزدیک به یک سوم آنها در کاخ گارنیه و در اپرای باستیل گرد هم آمده اند. 5 تئاتر ملی، 70 صحنه نمایش ملی، 39 مرکز دراماتیک ملی، بیش از حدود صد سالن نمایش وابسته به دولت، صدها سالن و مکان اجرای نمایش خصوصی… و هزاران جشنواره در فرانسه نیز از این دست آمار هستند.

بیش از 2000 سینما، نزدیک به 16 هزار سالن قرائت عمومی و 500 آکادمی موزیک و حرکات موزون که کودکان و نوجوانان را برای رقص و موسیقی و تئاتر آموزش می دهند، نیز بخشی از آمار فرهنگی را تشکیل می دهند. فرانسه در زمینه ارائه امکانات فرهنگی به اقشار جامعه از سوی وزارت فرهنگ و ارتباطات پشتیبانی و حمایت می شود و در این زمینه تلاش می گردد عدالت در زمینه دسترسی به این امکانات فراهم آید.

40 میلیارد یورو ارزش افزوده مستقیم حاصل از فرهنگ فعالیت اقتصادی می باشد که البته برخی از آنها (بازی های ویدئویی، بازار هنر، بنگاه های مطبوعاتی) نیز به صورت چشمگیری صادر می‌شوند.

تعداد فعالان اقتصادی در عرصه فرهنگ قابل توجه هستند: 158 هزار موسسه فرهنگی، بیش از 576 هزار فعال حرفه ای در زمینه فرهنگ، 70 موسسه دولتی، 300 هزار انجمن فرهنگی، 36 هزار و دویست گروه فعال در سراسر خاک فرانسه به همراه چندین وزارتخانه . به هر حال نحوه تامین هزینه فعالیتهای فرهنگی یا طریقه برگزاری آنها هرگونه ای که باشد، اقتصاد فرهنگ با جهشی تمام و کمال مواجه است.

انجمن‌های فرهنگی

از نظر تاریخی «انجمن های فرهنگی» در حرکت های پویای فرهنگی محلی پیشگام بوده و امروزه نیز تجسم تحرک مشارکت شهروندان در مسائل فرهنگی هستند. امروز تعداد مراکز فرهنگی، انجمن های حفظ میراث فرهنگی و مراکز برگزاری نمایش های زنده بالغ بر 267 هزار است. در سال2011 ، از هر دو نفر فرانسوی یک نفر عضو یک انجمن فرهنگی بوده است.

کار در انجمن‌ها

169 هزار شغل فرهنگی با حقوق و 189هزار کار تمام وقت برای 4.7 میلیون همکار رایگان است. در 13 % انجمن های فرهنگی حداقل یک کارمند حقوق بگیر فعال بوده و باقی فعالان، افرادی هستند که به صورت رایگان همکاری می‌کنند ( یا شغل بدون حقوق). 35 هزار و صد انجمن فرهنگی کارفرما در سال 2011 به 169 هزار نفر دستمزد پرداخت کردند. به طور متوسط کوچکترین انجمن‌ها، 5 حقوق بگیر را در خود جا می‌دهند. کار همراه با حقوق در انجمن ها همان ویژگی‌های کار با حقوق در موسسات فرهنگی را دارد: حجم کار کمتر، کار نیمه وقت و پاره وقت در جریان سال. نیمی از انجمن های کارفرما از حقوق بگیرانی استفاده می کنند که به صورت ناپیوسته کار می کنند. همین‌طور در بخش درآمدزا و تجاری، سهم حقوق بگیران در قراردادهایی با مدت زمان نامشخص در انجمن های فرهنگی ضعیف‌تر است.

در مقابل، سطح آموزشی حقوق بگیران بالاتر از حد متوسط است: 65 % دارای دیپلم معادل یا بالاتر از متوسط از دیپلم 2+ هستند. حضور زنان در این انجمن‌ها پر رنگ‌تر است. مشارکت رایگان اساس فعالیت این انجمن ها است که تا 4 میلیون و هفتصد هزار مورد رسیده است و یا به عبارت دیگر نزدیک به 9% رشد را در سال نشان می‌دهد. این مشارکتها البته کوتاه مدت هستند، به این معنا که یک فرد کارمند که خدمات رایگان به این انجمنها می‌دهد، در انجمنهای فرهنگی کارفرما، 86 ساعت در سال کار می‌کند و در موسسات بدون حقوق نیز، 63 ساعت در سال خدمت گذاری می‌کند. در سطح کار تمام وقت، مشارکت رایگان در موسسات فرهنگی معادل 186 هزار مورد است.

آموزش عالی متنوع

در فرانسه، شاخه های آموزش عالی مربوط به تربیت علاقه مندان برای مشاغل فرهنگی متعدد هستند. اگر آموزش برای حرفه های هنری و فرهنگی غالبا توسط مؤسسات وابسته به وزات فرهنگ و ارتباطات فرانسه ارائه می شود، رشته هایی نظیر باستانشناسی، تفکر و اداره امور هنری و یا مشاغل مربوط به کتاب و نشر در دانشگاه ها آموزش داده می شوند. مؤسسات برخاسته از وزارت آموزش ملی فرانسه نیز آموزش های فنی همراه با دیپلم را ارائه می کنند و نهایتاً تعداد گسترده‌ای از آموزشها نیز توسط مؤسسات آموزش خصوصی ارائه می‌شود.

35 هزار دانشجو

در سالهای 2013-2012 ، تعداد 35 هزار دانشجو در مدرسه‌های عالی برخاسته از وزارت فرهنگ و ارتباطات فرانسه مشغول بوده اند. نیمی از ثبت نام شدگان جدید دارای دیپلم علمی و فنی هستند، نسبتی که در مدارس معماری به 70 % رسیده است، و این در حالی است که یک چهارم دانشجویان سال اول دیپلم ادبی دارند. در جریان سال تحصیلی 2013-2012 آموزش عالی فرهنگی پذیرای 18 هزار دانش آموز در مدارس معماری، 11 هزار نفر در مدارس هنرهای تجسمی و 6 هزاردانش آموز در رشته هایی نظیر نمایش زنده، سینما، سمعی بصری و میراث فرهنگی بوده است. مدارس اصلی آموزش عالی فرهنگ بر اساس تعداد دانشجو به ترتیب هنرستان‌های عالی پاریس و لیون در زمینه موسیقی، رقص، مدارس ملی عالی هنرهای زیبا و هنرهای تزئینی در راستای هنرهای تجسمی و هنرهای کاربردی و مدرسه لوور شاخه میراث فرهنگی هستند. در سال 2012 تقریباً 11 هزار دانشجو از مؤسسات عالی فرهنگ، دیپلم دریافت کرده‌اند.

در تمامی رشته های آموزش عالی هنر و فرهنگ اکثریت دانشجویان با زنان است که- 60 % از تعداد دانشجویان مشغول به تحصیل در زمینه آموزش عالی فرهنگ را در سال 2013-2012 تشکیل می‌دادند.

در سال 2013-2012، دانشجویان خارجی 11% از کل ثبت شدگان در آموزش عالی فرهنگی یا به بیان دیگر یک درجه پایین تر از متوسط آموزش عالی(52 %) را تشکیل می‌دادند. درخصوص نمایش‌های زنده، سهم دانشجویان خارجی در بالاترین سطح قرار دارد ( 14 %). دانش‌آموزان خارجی آموزش هنری و فرهنگی غالباً از قاره آسیا( 38 %) و از دیگر کشورهای اروپایی (30 % ) می‌آیند.