این مقاله را به اشتراک بگذارید
پیشنهاد سخنگوی ارشاد برای تشکیل دادسرای ویژه کتاب
احتمال ورود قوه قضاییه به تخلفات تکثیر غیرقانونی کتاب
زینب کاظم‌خواه
شبکه چاپ زیرزمینی کتاب یکی از پدیده‌هایی است که در چند سال اخیر گسترش یافته است. کسی هم در این چند سال نتوانسته راهحلی برای آن پیدا کند. دود این ماجرا، هم به چشم مولف خواهد رفت هم به چشم ناشر. ناشر زیرزمینی به‌راحتی یک نسخه از کتاب پرفروش ناشر را می‌خرد و در چاپخانه زیرزمینی‌اش آن را دوباره چاپ می‌کند. بعد آن را دست یک شرکت پخش می‌سپارد تا برایش بفروشد، به همین راحتی، او پروسه نشر کتاب در ایران را با یک دستگاه چاپ دور می‌زند.
بازار چاپ کتاب‌های اینچنینی همچنان گرم است و بسیاری از ناشران زیرزمینی از این راه پول خوبی به جیب می‌زنند. معمولا این کتاب‌ها به شکل افست یا ریسوگراف چاپ می‌شوند که کیفیت چاپ نازلی دارند و از آن دست کتاب‌هایی نیست که خواننده‌ای سال‌ها بتواند در کتابخانه‌اش نگه دارد.
دگرگونی تحولات صنعت نشر و ورود دستگاه چاپ ریسوگراف، چاپ زیرزمینی کتاب را آسان و ارزان کرده و همین باعث شکل‌گیری و رشد این دسته از ناشران زیرزمینی شده است. با این اتفاق دستفروشانی که در بساط‌‌شان انواع کتاب‌های قانونی و غیرقانونی پیدا می‌شد در کل تهران و حتی کشور گسترش یافتند. در پی این اتفاق یک روز ناگهان هفت‌هزار نسخه از «سمفونی مردگان» عباس معروفی که از سوی نشر ققنوس منتشر می‌شد به بازار می‌آید؛ و حسین‌‌زادگان، مدیر این نشر در پی یافتن مقصر برمی‌آید. او بعد از پیگیری‌های فراوان توانست فردی که به صورت غیرقانونی کتاب را چاپ کرده بود را پیدا و از او شکایت کند، اما در نهایت شکایت قضایی او به جایی نرسید. چاپ‌های افست این اثر همچنان مانند نقل و نبات در بساط هر دستفروشی پیدا می‌شود.
«شوهر آهوخانم» توسط انتشارات نگاه منتشر شده است. اما افست این کتاب هم در پیاده‌روها عرضه می‌شود. غیر از این مثال‌ها ناشران زیادی هستند که از انتشار کتاب‌های‌شان به شکل چاپ زیرزمینی گله دارند، اما هنوز راهحلی برای این موضوع پیدا نکرده‌اند.
حسین نوش‌آبادی، سخنگوی وزارت ارشاد هم از مشکلاتی که ناشران و مولفان با آن درگیر هستند خبردار است و به همین دلیل در نشست خبری که دیروز دوشنبه برگزار شده از لزوم رسیدگی به تخلفات مربوط به توزیع و تکثیر غیرقانونی کتاب و ضرورت رعایت شأن اهالی قلم سخن گفته و خواستار تاسیس شعبه ویژه رسیدگی به تخلفات حوزه کتاب توسط قوه قضاییه شده است.
او گفته کتاب، ارزشمندترین و پایدارترین محصول فرهنگی است و تعرض به آن، به هر شکل و بدون اجازه صاحب اثر، تخلف و جرم است و کسی حق ندارد آثار نویسندگان را به صورت غیرقانونی تکثیر و توزیع کند. سخنگوی دستگاه فرهنگی کشور با بیان اینکه پیشنهاد مذکور پیرو تشکیل شعب ویژه رسیدگی به تخلفات مربوط به بعضی نهادها و صنوف ازجمله دادسرای رسانه ارایه شده است، گفته است: البته موضوع این پیشنهاد به سال ۹۲ و بازدید مقام معظم رهبری از نمایشگاه کتاب تهران برمی‌گردد که در دیدار اعضای هیات‌مدیره اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران با ایشان، آنها درخواست تشکیل دادگاه کتاب را مطرح کردند که با حضور هیات منصفه، جرایم مربوط به این حوزه مورد رسیدگی قرار گیرد؛ ضمن آنکه جایگاه و اعتبار پدیدآورندگان کتاب هم حفظ شود.
یکی از مسائلی که گاهی از زبان نویسندگان می‌شنویم، این است که بعضی ناشران تیراژ واقعی را به نویسنده نمی‌گویند. نویسندگان مدام این سوءظن را دارند که ناشر دارد آثارشان را بیش از تعدادی که در کتاب نوشته،چاپ می‌کند؛ اما به آنها حرف دیگری می‌زند و آمار متفاوتی ارایه می‌کند. او مدام می‌خواهد که مچ ناشر را بگیرد و ناشر هم از این ماجرا با ادله خودش شانه خالی می‌کند. این موضوع هم یکی دیگر از انواع چاپ‌های زیرزمینی است که بیشترین ضرر را برای مولف دارد، اما دنبال کردن رشته این ماجرا به هیچ‌جایی نمی‌رسد. البته در این میان نویسندگانی بوده‌اند که توانسته‌اند تقلب ناشر را ثابت کنند. یکی از نویسندگان، کتابش از سوی یکی از ناشران قدیمی تجدید چاپ می‌شد، اما ناشر می‌گفت که کتاب را تجدید چاپ نکرده است و چاپ قبلی هنوز در انبار موجود است. در نهایت نویسنده کار را به مراجع قضایی کشاند و توانست این ماجرا را ثابت کند. این نویسنده اما نمی‌خواست که ماجرا رسانه‌ای شود، چرا که می‌گفت ناشر یکی از اقوامش است و بهتر است ماجرا سربسته بماند.
هنوز مشخص نیست که در صورت تشکیل چنین دادسرایی آیا به جرم‌هایی از این دست نیز که مربوط به تکثیرغیرقانونی کتاب است رسیدگی خواهد شد یا نه. دادسرایی که به پیشنهاد نوش‌آبادی باید قضات آموزش‌دیده به امور و تخلفات حوزه کتاب رسیدگی کنند. در هر صورت نوش‌آبادی تاکید کرده است که حمایت از حقوق مادی و معنوی مولفان و ناشران از وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
شاید این دادسرا جلوی ضرر و زیان را بگیرد
حسین سناپور٭
قطعا به عنوان نویسنده با مسائل حقوقی این قضیه آشنا نیستم. اما از آنچه خواندم این‌طور برداشت کردم که تشکیل دادسرای ویژه کتاب برای رسیدگی به جرم تکثیر غیرقانونی کتاب‌هایی است که مجوز نشر دارند، اما به شکل غیرقانونی یا در فضای مجازی تکثیر می‌شوند یا منتشر می‌شوند. تشکیل این دادسرا به معنای رسیدگی به تخلفاتی از این دست است که بتواند یکی از مشکلات نشر را حل کند.
در واقع ارتکاب این جرم‌ها، مادی هستند و تشکیل دادگاهی برای این موضوع برای رسیدگی به جرایمی از این دست است. البته برای رسیدگی به صدمه معنوی که عنوان می‌شود بعضی کتاب‌ها وارد می‌کنند نیاز به دادگاه‌هایی باهیات منصفه فرهنگی دارد. به نظر می‌رسد تشکیل دادسرای کتاب می‌تواند در تسریع رسیدگی به جرم‌های مادی که به ناشران و نویسندگان زده می‌شود کمک‌کننده باشد. به‌خصوص که این سال‌ها با گسترش اینترنت انتشار کتاب‌ها بدون اجازه در فضای مجازی خیلی‌ها را متضرر کرده است شاید این دادسرا بتواند از این لحاظ جلوی ضرر و زیان را بگیرد تا کتاب‌ها بدون اجازه در فضای مجازی یاغیرمجازی منتشر نشوند.
٭ نویسنده
در وهله اول باید فرهنگ‌سازی کنیم
محمود آموزگار٭
اتفاقی که افتاده ضرورت به مراجعه به شعبه تخصصی انتشار مدتی است که مطرح شده است. یکی از دلایل اصلی این موضوع به نظر من بی‌توجهی و بی‌اعتنایی به مفاد قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان مصوب ١٣۴٨ است که هم از سوی اهل قلم و هم از سوی مسوولان و متولیان فرهنگی نادیده گرفته شده است. در این قانون کسی که مبادرت به سرقت ادبی کند به سه تا شش سال زندان محکوم می‌شود. این جرایم قابل گذشت بوده و با رضایت شاکی پرونده بسته می‌شود. در حال حاضر اتفاقی که باعث شده برخورد قضایی به مسائل نشر کتاب اهمیت زیادی پیدا کند چاپ غیرقانونی آثار مجوزدار ناشران توسط عده‌ای سودجو است. کتابی که با اقبال مخاطبان مواجه می‌شود توسط سودجوها به صورت غیرقانونی و با هزینه نازل و کیفیت پایین چاپ و توزیع می‌شوند. در این ارتباط متاسفانه نظارتی بر چاپخانه‌ها وجود ندارد و باتوجه به سخت‌گیری زیاد اداره کتاب در بررسی و انتشار کتاب، این ولنگاری در نشر که بدون حساب و کتاب هر چه می‌خواهند چاپ می‌کنند باعث تعجب است! به دلیل همین عدم نظارت و تعقیب قضایی مجرمان مستلزم صرف وقت و هزینه است، ناشران مبادرت به اقدامی نمی‌کردند، ولی به دلیل گستردگی موضوع، وقتی ناشر در رابطه با کتاب پرفروشش می‌بیند که به خاطر چاپ غیرقانونی اثرش سه‌چهارم بازار را از دست می‌دهد، به فکر اقدام افتاده است. عده‌ای به خاطر این اتفاق دور هم جمع شدند و از کل کشور بازدید کردند تا ردپای مجرمان را پیدا کنند. خوشبختانه اقداماتی جهت تعقیب از سوی مقامات انتظامی شده است اما نکته مهم‌تر این است که در وهله اول باید فرهنگ‌سازی کنیم. به نظرم باید با مدیری که به حقوق مولفان و مصنفان توجهی ندارد و آن را جدی نمی‌گیرد برخورد جدی شود. از سوی دیگر، مردم از خرید کتاب کپی خودداری کنند. این فعالیت بازدارنده نیاز به همکاری و اقدام عاجل نیروی انتظامی دارد و طبیعتا در مرحله آخر یک مرجع قضایی که با توجه به اشراف به حوزه نشر می‌تواند به کمک ناشر متضرر بیاید.
٭ رییس اتحادیه ناشران