اشتراک گذاری
ناگفت‌وگويي با ماني حقيقي درباره فيلم «اژدها وارد مي‌شود»
اژدها به تاريخ حمله مي‌كند
پيام رضايي
اينها را يك‌سال و نيم پيش ماني حقيقي درباره «آرايش غليظ»، ساخته حميد نعمت‌الله نوشت. كدام حرف‌ها؟ در شماره ۵۶ مجله ۲۴ بخوانيد! آنجا تا توانست از «آرايش غليظ» تعريف و تمجيد كرد: «وقتي از سينما آمدم بيرون، گفتم نعمت‌الله در فضاي مورد علاقه من فيلم ساخته است. آرايش غليظ را بايد من مي‌ساختم. بايد بروم فيلمي بسازم ۱۰ برابر بهتر از آرايش غليظ! اين‌طوري بود. براي همين هم از نعمت‌الله تشكر كردم! آرايش غليظ را كه ديدم گفتم صبر كن ببينم! اين فيلم من است! (مي‌خندد)».
١- ماني حقيقي در سال ۱۳۷۴ كتابي به نام «سرگشتگي نشانه‌ها (نمونه‌هايي از نقد پسامدرن)» منتشر كرد كه با اقبال عمومي مواجه شد. او كه فرزند خانواده‌اي سينمايي بود و فلسفه خوانده بود، بالاخره سراغ فيلمسازي رفت. «اژدها وارد مي‌شود» آخرين ساخته حقيقي است كه در جشنواره سي و چهارم در بخش مسابقه حضور دارد. اسم فيلم يادآور يكي از مجموعه فيلم‌هاي«بروس‌لي» رزمي‌كار شهير آسياي شرق است… و اين نخستين سرگشتگي نشانه‌هاي اين فيلم است. جالب آنكه «اژدها وارد مي‌شود» در جشنواره فيلم برلين هم حضور دارد.
٢- حقيقي مي‌گويد نمي‌خواهد درباره فيلمش حرف بزند. «اژدها وارد مي‌شود» خودش حرف مي‌زند. هيچكس هم نيست كه راست و دروغش را از او بپرسد، وقتي كارگردانش سكوت مي‌كند! حقيقي در آخرين ساخته‌اش هر كاري دلش خواسته كرده و تا توانسته به چشم‌هايي گيرا از صداقت و خيره به تماشاگران فيلم كار خودش را كرده است. آخرين ساخته ماني حقيقي كارناوالي از صداقت در مضمون و مجموعه‌اي از اعترافات سنگين است. اعتراف آدم‌هاي فيلم و شايد بيش از همه اعتراف كارگردانش. اينكه حقيقي دقيقا به چه چيز اعتراف كرده، قرار است سرگرمي مخاطب را بسازد.
٣- سال‌ها پيش و در پي زلزله‌هاي سهمگيني كه در قشم رخ مي‌داد، طي رانش وحشتناك زمين بخش‌هايي از ساحل اين جزيره زيبا با بخش كوهستاني جزيره جابه‌جا شد. طي اين جابه‌جايي يكي از لنج‌ها از ساحل به دره ستارگان منتقل شد. لنجي كه هنوز هم هست و بومي‌ها به دليل اعتقادات‌شان پا به آن نمي‌گذارند. با اين‌همه حقيقي وارد آن شده و فيلم ساخته است زلزله‌اي كه بوده يا نبوده و لنجي كه بوده يا نبوده…
نكته انحرافي!
در سال ۴۷ نمايشنامه‌اي از عباس نعلبنديان و به كارگرداني آربي آوانسيان به صحنه رفت كه در همان سال پرويز كيمياوي آن را فيلمبرداري كرد. اما فيلم به طرز مرموزي در همان سال گم شد و تا به امروز هم اين فيلم به عنوان تنها سند واقعي از آثار نعلبنديان و يكي از اسرار جامعه تئاتري در هاله‌اي از ابهام است. ۴۸ سال بعد ماني حقيقي صحنه‌اي از اين اجرا را در فيلمش به كار برده است. او بعد از طي كردن مسيري البته نه چندان پيچيده به فيلمي ناياب از اين تئاتر دست يافته است.
ادامه…
٤- «اژدها وارد مي‌شود» محصول يك پژوهش مفصل است. پژوهش‌هاي علمي و تاريخي مبناي ساخت فيلم هستند. از زلزله‌شناسي و زمين‌شناسي تا جزيياتي ديگر كه براي فيلم لازم بود، اما اين همه جزييات مورد نياز براي فيلم نبود، ويژگي‌هاي خاص منطقه و نكاتي از اين دست هم بايد قبل از شروع فيلمبرداري به دست مي‌آمد.
٥- ماني حقيقي پس از سال‌ها تحقيق و تفحص درباره نشانه‌هاي سرگشته سرانجام توانسته آنها را در «اژدها وارد مي‌شود» رستگار كند. نشانه‌هاي فيلم فقط به خودشان ارجاع مي‌دهند، شايد هم ارجاع نمي‌دهند. پس نبايد به دنبال مابه‌ازاي بيروني آن رفت.
٦- نمي‌توان از بازي‌هاي درخشان فيلم چشم‌پوشي كرد. بازيگران اين فيلم همه تلاش‌شان را مي‌كنند تا به حقيقت واقعه وفادار باشند و در اين ميان بايد به شكلي شايسته بازي ليلي گلستان را ستود كه سال‌ها دوري از سينما را در خانواده‌اي سينمايي با بازي در يك فيلم جبران كرده است. بازي سعيد حجاريان و صادق زيبا كلام هم جالب توجه است. اين دو هم وفادار به حقيقت واقعه هستند… البته حقيقتي كه وجود نداشت.
٧- «اژدها وارد مي‌شود» كلاه زيبايي است كه به سر ما گذاشته مي‌شود و از آن لذت مي‌بريم. حقيقي در اين فيلم به همان چيزي نزديك مي‌شود كه در مقدمه سرگشتي نشانه‌ها نوشت: «پيدا نيست كه مخالفت يا موافقت با انديشه پسامدرن در كشورهايي كه تحول‌شان بر خطي موازي و بدون تقاطع با تحول مدرنيته انجام شده، به چه معنا مي‌تواند باشد. ارايه اين انديشه در اين كشورها، تنها به كار ارضاي گونه‌اي كنجكاوي فرهنگي مي‌آيد. اما اين‌گونه ارضاي فرهنگي، جدا از پيامدهاي ممكنش در آينده، به چنان لذت پرمخاطره‌اي در زمان حال مي‌انجامد كه به راستي توجيه‌كننده خوبي يا بدي هر يك از آن پيامدهاست!»
٨- در اين فيلم همه حضور دارند، آنهايي هم كه نيستند آثارشان هست. از خانواده كارگردانش گرفته تا شاعران و ديگران. تو گويي اين فيلم يك گوي پر از آب است كه نام‌ها و نشانه‌ها و آدم‌ها در آن شناورند. كارگردان از هر چيز و هر كس تكه‌اي كنده است. مخاطبان جدي سينما كه روي آدم‌ها و نام‌ها و آثار تعصبي كلاسيك دارند، شايد اين فيلم برآشفته‌شان كند. «اژدها وارد مي‌شود» اگرچه «زليگ» وودي آلن را به ياد مي‌آورد اما كمر روايت فيلم زير بار اين همه نام و نشانه و شخصيت خم مي‌شود. در ساحتي استعاري اژدها به تاريخ حمله كرده است!
١٠- «اژدها وارد مي‌شود» عليه حافظه است و با كمي تسامح عليه هر تاريخ جدي است. اما ادعاي فيلم بيش از آن چيزي است كه عرضه مي‌كند. اين كولاژ كه در بخش‌هايي (به ويژه دره ستارگان) چشم‌نواز نيز هست، مقهور تفرعني است كه در هر كات فيلم، به شكلي رقصان عرض پرده سينما را طي مي‌كند. تماشاگر بيش از فيلم كارگردان جذابش را مي‌بيند. ابراهيم گلستان، خشت و آينه، ليلي گلستان، مهدي اخوان ثالث، كامران صفامنش، ملكوت بهرام صادقي و غيره، مرزهايي هستند كه ايجاد مي‌شوند تا فيلمساز با عبور و عدول از آنها اديپ‌وار‌زاده شود.
١١- «اژدها…» يك سرگرمي است. دست‌كم ادعاي اين را دارد. اما در نهايت روشنفكري‌اش را به رخ مي‌كشد. فيلم پر از ارجاع به تاريخ روشنفكري است. اين امر تا آن حد جدي است كه داستان اصلي فيلم از دل يكي از خاص‌ترين فيلم‌هاي تاريخ سينماي ايران و يكي از خاص‌ترين روشنفكرانش بيرون مي‌آيد. اين‌گونه است كه در «اژدها وارد مي‌شود» همه براي ماني حقيقي پدري مي‌كنند تا او پسر شود. پسري سركش كه اصرار دارد به حافظه خانواده (تاريخ هنر و روشنفكري) حمله كند تا تاريخ خودش را بسازد. تاريخي كه ساخته نمي‌شود مگر درون همين خانواده عظيم. اين هم از آن طنزهاي بزرگ روزگار است.
١٢- «اژدها وارد مي‌شود» كلاه گشادي بر سر سينماي ايران است. در تندباد آثار اجتماعي تلخ و كمدي‌هاي سطحي، فيلمي براي خود است كه بركنار از اين تعهدات آشكار مانيفست‌گونه راه خودش را مي‌رود. ماني حقيقي در اين فيلم به همه مشكوك است!
«اژدها…» مثل همين نوشته است. گاهي جدي، گاهي شوخي. در نام‌ها و نشانه‌ها جدي و واقعي است. در كاري كه با آنها مي‌كند يك‌سره در كار تردستي است.
اعتماد
****
مانی حقیقی در نشست خبری «اژدها وارد می شود»:
از نمادگرایی بیزارم/منتقدین تنبل و سینماگران ترسو دنبال نمادگرایی‌اند
کارگردان «اژدها وارد می‌شود» گفت: من از سمبولیسم بیزارم و فیلم‌های من هیچگاه استعاری نبوده اند. اما مشکل اینجاست که بقیه از سمبولیک بودن کارهای من کاملا مطمئن بوده اند و بدون شک در این باره صحبت می‌کنند و هیچ نظر دیگری را قبول نمی‌کنند.
نشست خبری فیلم «اژدها وارد می‌شود» با حضور مانی حقیقی، امیر جدیدی، کیانا تجمل، همایون قلی زاده و با حضور حسین معززی نیا منتقد سینما در کاخ جشنواره فیلم فجر برگزار شد.
در ابتدای نشست خبری، مانی حقیقی درباره وضعیت برگزاری نشست‌های خبری گفت: از همه اصحاب رسانه که در این نشست حضور دارند تشکر می‌کنم،چرا که ما فقط یک شب تا ساعت سه بامداد اینجا بودیم و واقعا برایمان سخت بود،حالا شما که هر شب دارید این وضعیت را تجربه می‌کنید واقعا خسته نباشید!
مانی حقیقی درباره نمادین بودن این فیلم گفت: من اساسا چیزی که از آن بیزارم سمبولیسم است و فیلم‌های من هیچگاه استعاری نبوده اند. اما مشکل اینجاست که بقیه از سمبولیک بودن کارهای من کاملا مطمئن بوده اند و بدون شک در این باره صحبت می‌کنند و هیچ نظر دیگری را هم قبول نمی کنند! به نظر من این یک تنبلی ذهنی در منتقدین است که دایره امکانات معنای یک فیلم را به تخیل ذهن خودشان محدود می‌کنند و یک ایراد بزرگ در منتقدان است.
حقیقی ادامه داد: در واقع اگر این فیلم خیالی بود، می‌توانست نمادین باشد اما این فیلم بر اساس داستان واقعی است. اما اگر این فیلم را با دقت نگاه کنید و تا انتهای تیتراژ پایانی آن را ببینید به پاسخ سوالات تان خواهید رسید.
کارگردان فیلم سینمایی «اژدها وارد می شود» نمادین بودن فیلم را نشان از ترس هنرمند دانست و افزود: هنرمندی که اینگونه که شما میگویید فیلم میسازد ترسو است. چرا که می‌خواهد حرف‌های مد نظر خود را در لایه‌های استعاره پنهان کند و من از هیچ کس و هیچ چیز نمی ترسم و از براز نظر در حوزه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی و… واهمه ندارم. می‌خواهم بگویم اساسا ترس جایی در ابراز نظرات هنرمندان ایرانی ندارد. و این اشتباه است که برویم دنبال معانی پنهانی بگردیم و بهیچ وجه اینطور نیست که بخواهم اینچنین نمادگرایی کنم. اتفاقا احمقانه ترین متنی که در تمام سالهای فعالیتم خوانده ام همین متنی است که اخیرا منتشر شده و این فیلم را نمادین و نیش به حکومت دانسته.
کارگردان فیلم سینمایی «اژدها وارد می‌شود» تصریح کرد: اصلا دلم نمی خواهد درباره میزان واقعی بودن فیلم صحبت کنم چون با این کار فیلم را برای مخاطب می‌بندم. اساسا معتقدم جهان بینی وجود ندارد و به قول مارگارت تاچر جامعه وجود ندارد! اصلاً انتساب یک جمله به یک جریان غلط است چرا که با این کار یک جمله را به تک تک افراد آن جریان منتسب می‌کنی و این در علم واقعیت اصلا به وقوع نمی پیوندد و بلکه محال است. برای من خیلی مهم است که خودم را تکرار نکنم و هر بار با یک فیلم جدید و از یک منظر جدید به مسائل بپرازم. من دوست دارم قابل پیش بینی نباشم همه با اکران فیلم «50 کیلو آلبالو» به این نتیجه خواهند رسید. به نظر من وصف فیلمساز مولف در ایران به شدت نادرست تعریف شده است و این معنا را می‌دهد که یک کارگردان یک فیلم را به اشکال مختلف بسازد! با این نگاه من اصرار دارم که فیلمساز مولف نباشم.
حسین معززی نیا منتقد سینما هم از آن دسته منتقدینی بود که نسبت به نحوه برگزاری نشست‌ها واکنش نشان داد و گفت: به نظر من بهتر است که در نشست‌های خبری جشنواره مانند همه جشنواره‌های روز دنیا عوامل با رسانه‌ها صحبت کنند و منتقدی در این نشست حاضر نباشد. چرا که قاعدتا منتقد باید بعدا نظر بدهد. اما بهرحال این فیلم را با یک فاصله زیادی بهترین فیلم جشنواره امسال می‌دانم.
معززی نیا ادامه داد: تنها گونه بیان قابل قبول سینمای ایران در دهه‌های اخیر نوع خاصی از رئالیسم است. و حالا اگر کسی از این قالب بیرون می‌آید، اصلا گونه فانتزی در سینما را قبول نمی کنیم و سریعا شروع می‌کنیم آن را سمبولیک تحلیل کنیم. این یک مسله احمقانه است که یک کارگردان بخواهد همه چیز را در فیلمنامه خود نمادین جاسازی کند. این یک بیان ضعیف و بی حاصل است و تصورم این است که اژدها وارد می‌شود اینگونه نیست. اهمیت فیلم در این است که خارج از روال معمولی و محتاطانه سینمای ایران، یک تجربه کاملا منحصر به فرد است. فیلم واقعا برایم غیر منتظره بود که این قدر با لحن درست و قصه گو و منظم و با ریتم درست و ترکیب عجیب لحن مستند ببینم وغیر منتظره بودن فیلم مهم ترین ویژگی آن است.
در ادامه این نشست احسان گودرزی بازیگر این فیلم میزان واقعیت در فیلم را بی اهمیت دانسته و گفت: در سینمایی که خالی از خیال شده وقتی که یک متن خیال انگیز جلویت می‌گذارند چه لزومی دارد که بخواهیم با پیگیری میران واقعیت بودن آن را خراب کنیم؟ میتوان با این فیلم لذذت برد،فارغ از این که چقدر واقعی یا غیرواقعی است. به نظر من فیلمنامه این کار واقعا جدید بود و ساختار شکنی و تغییر بزرگی در سینما ایران دارد.
مانی حقیقی در پاسخ به دلیل عدم حضور عوامل فیلمش روی فرش قرمز تصریح کرد:من بر خلاف اقای حاتمی کیا هیچ مشکلی با فرش قرمز ندارم و اتفاقا برایم بسیار درست و دل انگیز و صحیح است. و در جشنواره‌های مختلفی که می‌روم هم روی آن حاضر می‌شویم. علت غیبت ما در مراسم فرش قرمز جشنواره فجر این بود که اجرای این مراسم به بدترین نحو ممکن انجام می‌شود و اجرای آن بسیار غلط است. در واقع ماجرای فرش فرمز این است که از وقتی فیلمساز راه می‌رسد او را وارد فضای نمایش فیلمش می‌کنند. اما اینجا به خاطر ساختمان برج میلاد اساسا چنین چیزی امکان ندارد و تو به جای اینکه در برابر کاخ جشنواره حاضر بشوی، ماشینت را در دورترین نقطه ممکن پارک می‌کنی، وارد کاخ می‌شوی و بعد دوباره از کاخ خارج می‌شوی که روی فرش قرمز دوباره وارد بشوی! این اتفاق غلط واقعا خنده دار است. به نظرم برگزاری اینگونه فرش قرمز کمدی، مسخره و شبیه به سیرک است! این جمله با تشویق برخی حضار همراه بود.
حقیقی درباره کاندیدا شدنش در 4 رشته برای سیمرغ جشنواره امسال گفت: اصلا از این انتخاب‌ها ناراحت نیستم و از اینکه در بخشی کاندیدا نیستم هیچ گلایه ای ندارم. به نظر من این قاعده یک جشنواره است که به نظرات هیئت داوران آن تکمین کنی و به آن احترام بگذاری. و اگر در یک جشنواره شرکت می‌کنیم اعتراض به انتخاب‌های آن عجیب و نادرست است.
کارگردان «اژدها وارد می‌شود» درباره بودجه ساخت فیلمش نیز گفت: بودجه این فیلم متعارف بود. البته پرخرج ترین فیلمی بود که من ساخته ام اما به خاطر فانتزی بودنش لزوما خیلی گران نبود. اتفاقا من از این بدم می‌آید که کسی این پز را بدهد که ما یک قران از بنیاد فارابی نگرفتیم. خب بنیاد فارابی برای این تاسیس است که تو از آن بگیری! اگر هم ما از آن کمکی نگرفتیم برای این بود که نیازی به آن نداشتیم.
گفتنی است فیلم سینمایی «اژدها وارد می‌شود» به کارگردانی مانی حقیقی نیمه شب گذشته در سالن اصلی برج میلاد به نمایش در آمد. / تسنیم