این مقاله را به اشتراک بگذارید
این نام‌ها تاریخ را تغییر دادند
سیری در تاثیر گذارترین مطبوعات عصر مشروطه
نگاهی به تاثیرگذارترین مطبوعات عصر مشروطه مطبوعات ایرانی پیش، در هنگامه و پس از رویدادی که در تاریخ معاصر ایران، انقلاب مشروطه نام گرفته، نقشی بی‌بدیل و تعیین‌کننده را در رویدادهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جامعه ایرانی ایفا کرده است. ارتقای روحیه ملی‌گرایی، ایران دوستی و بیداری عمومی از جمله ثمرات حیات و فعالیت مطبوعات در سپهر عمومی جامعه ایران در زمانه انقلاب مشروطه بود. در زیر به مهم‌ترین مطبوعات عصر مشروطه و زمینه کاری آنها به اختصار اشاره شده است…
صوراسرافیل
میرزاجهانگیرخان شیرازی مدیر روزنامه صوراسرافیل بود. او در سال ۱۲۹۲ هـ . ق در شیراز متولد و در تهران مقتول شد. در ۱۹ دی‌ماه سال ۱۲۸۵ هـ .ش برابر با ۱۹۰۷ میلادی علامه دهخدا، با همکاری مرحوم جهانگیرخان و مرحوم قاسم‌خان روزنامه صوراسرافیل را منتشر کرد. این روزنامه از جراید معروف و مهم صدر مشروطیت بود. جذاب‌ترین قسمت روزنامه یادشده ستون طنز (فکاهی) آن بود که به عنوان «چرند و پرند» به قلم علی‌اکبر دهخدا و با امضای «دخو» نوشته می‌شد.
حبل‌المتین
حبل‌المـتین در دوران قبل و بعد از جنبش مشروطه در کلکته و تهران منتشر می‌شد. مقالات این نشریه نقش مهمی در بیداری افکار مردم و ترویج اندیشه آزادیخواهی و مشروطه‌طلبی به عهده داشت. مدیریت آن به عهده سیدجلال‌الدین کاشانی، متخلص به ادیب و ملقب به مویدالاسلام بود.
ثریا
روزنامه ثریا ابتدا در قاهره مصر به مدیری «میرزاعلی محمدخان کاشانی» به زبان فارسی تاسیس و هفته یی یک بار، روزهای شنبه طبع و یکشنبه توزیع می‌شد. از شماره ۲۷ سال دوم امور ثریا به عهده آقا سید فرج الله تاجر کاشانی مقیم مصر گذاشته شد و همین شخص در آینده نیز ثریا را توقف در تهران، منتشر کرد و تا انقلاب مشروطیت ثریا کم و بیش در تهران و پس از آن در کاشان منتشر شده است.
محاکمات
روزنامه محاکمات در تهران به مدیری مجدالاسلام کرمانی تاسیس و در سال ۱۳۲۵هـ . ق. منتشر شد. این روزنامه در آغاز رسمی نبود اما بعد از مدتی ارگان وزارت عدلیه شد و مخصوص درج محاکمات عدلیه بود و ابتدا هفته یی یک شماره و پس از مدتی یک روز در میان منتشر می‌شد. پس از بمباران مجلس و جدایی آزادیخواهان و تعطیلی جراید، روزنامه محاکمات نیز تعطیل و پس از آن مجددا در سال ۱۳۲۷هـ .ق. منتشر شد.
ندای وطن
روزنامه ندای وطن در تهران به مدیریت مجدالاسلام کرمانی تاسیس و در سال ۱۳۲۴ هـ..ق. منتشر شد. ندای وطن با چاپ سربی در مطبعه‌های مختلف از جمله مطبعه شرقی طبع شده و در ابتدا هفته یی یک بار، روزهای پنجشنبه طبع و جمعه توزیع می‌شد. قبل از تصویب قانون مطبوعات، انتشار روزنامه منوط به اجازه صدراعظم و شخص شاه بوده و از این جهت در شماره اول ندای وطن عین فرمان صدارت عظمی و مظفرالدین شاه در مورد چاپ روزنامه، طبع و توزیع آن درج شده است.
پرورش
روزنامه پرورش در شهر قاهره به زبان فارسی به مدیری «میرزاعلی محمد پرورش» تاسیس و شماره اول آن در ۱۶ صفحه به قطع وزیری چاپ و در تاریخ ۱۰/صفر/ ۱۳۱۸ق مطابق با ۸/ژوئن / ۱۹۰۰م منتشر شد. روی جلد، نام روزنامه پرورش و در زیر آن سال تاسیس به قمری و میلادی و در زیر سال تاسیس این عبارت درج شده است: «این روزنامه آزاد است و هفته یی یک بار، روز جمعه طبع می‌شود.»
آدمیت
روزنامه آدمیت در سال ۱۳۲۵ قمری (۱۹۰۷ میلادی) در تهران به مدیری میرزاعبدالمطلب یزدی انتشار یافت. این روزنامه در چهار صفحه قطع وزیری بزرگ و چاپ سنگی منتشر و مشتمل بر حوادث و وقایع آغاز مشروطیت ایران است.
الجمال
نشریه الجمال نشریه هفتگی است که در سال ۱۳۲۵ هـ.ق (۱۹۰۷م) در تهران به مدیری میرزامحمدحسین اصفهانی تاسیس و با چاپ سربی و در روز دوشنبه ۲۶ محرم الحرام ۱۳۲۵ قمری انتشار یافته است. روزنامه الجمال تا چند شماره منحصرا گفت‌وگوهای منبری سیدجمال الدین را چاپ می‌کرد. قسمت مهم مطالب منبر مربوط به آزادی و عدالت است که سید معمولا در ابتدا یک آیه یا شعری را قرائت می‌کرده و سپس به شرح و تفصیل آن می پرداخته است.
الحدید
انتشار روزنامه الحدید به دو دوره تقسیم می‌شود. دوره اول در سال ۱۳۱۵ قمری در تبریز به مدیریت سیدحسین خان عدالت، مدیر روزنامه عدالت انتشار یافته و جمعا سه شماره بنابه گفته تربیت از آن منتشر و روزنامه تعطیل شده و طرز انتشار آن هفتگی بوده است. دوره دوم در جمادی الاول ۱۳۲۳ قمری به مدیریت محمد شبستری مجددا به دایره انتشار پا گذاشته و دوره دوم آن شروع می‌شود.
جهاد اکبر
روزنامه جهاد اکبر در اصفهان به مدیریت یرزا علی آقا خراسانی و از شماره ۲۶ سال اول به مدیریت نامبرده و سردبیری میرزامحمدعلی علم تاسیس و در سال ۱۳۲۵ قمری منتشر شده است. شماره نخست روزنامه در تاریخ ششم محرم ۱۳۲۵ (۱۹ فوریه ۱۹۰۷) و شماره آخر آن چهارم ربیع الثانی سال ۱۳۲۶ ششم دی ۱۹۰۸) منتشر شده است.
تدین
روزنامه تدین به مدیری و صاحب امتیازی فخرالاسلام در تهران تاسیس و در مادی الاول ۱۳۲۵ هـ. ق. منتشر شد. در بالای عنوان روزنامه «تدین» که به خط نستعلیق درشت نوشته شده، جمله «بسم الله الرحمن الرحیم» و «هوالدیان» درج و در زیر نامه روزنامه تاریخ تاسیس ۱۳۲۵ قمری چاپ شده است. نوع انتشار روزنامه هم هفتگی بود.
تمدن
شماره اول این دوره که مقارن با سال چهارم تاسیس روزنامه است در تاریخ سه شنبه هفتم/ شوال/ ۱۳۲۸هـ. ق منتشر شد و از همین شماره ترجمه کتاب «انقلابات ایران» تالیف ویکتور برابر فرانسوی که «موسوی» آن را ترجمه کرده بود، به عنوان پاورقی در روزنامه چاپ شد و تا شماره ۷ ادامه داشت.
زشت و زیبا
روزنامه مصور و هفتگی زشت و زیبا به مدیریت و تحت نظر فتح‌الممالک در تهران تاسیس و در سال ۱۳۲۵ قمری مطابق با ۱۹۰۷ میلادی با چاپ سنگی انتشار یافته است. شماره اول روزنامه زشت و زیبا در دوم جمادی الاخر ۱۳۲۵ مطابق با سیزدهم جولای ۱۹۰۷ به مدیری فتح الممالک انتشار یافت.
نسیم شمال
نسیم شمال نشریه‌یی اجتماعی، سیاسی و طنزآمیز بود که سید اشرف‌الدین گیلانی در دوران جنبش مشروطه ایران ابتدا در رشت و سپس در تهران منتشر می‌کرد. هر شماره به سرعت به فروش می‌رفت و اشعار آن تبدیل به تصنیف‌های مورد علاقه مردم می‌شد.
آذربایجان
روزنامه فکاهی هفتگی آذربایجان، دارای کاریکاتورهای رنگی از آغاز سال ۱۳۲۵ قمری (۱۹۰۷ میلادی) به مدیریت علیقلی خان معروف به صفراف و مکاتبات روزنامه به اسم حاج میرزاآقا تبریزی در هشت صفحه به قطع وزیری، چاپ سربی در چاپخانه سربی (ناموس) چاپ و شماره اول آن در ششم محرم ۱۳۲۵ قمری منتشر شده است.
قانون
نشریه‌یی بود که میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله نخستین شماره آن را در اول رجب سال ???? هجری قمری در لندن منتشر کرد. این روزنامه به نظام حکومتی قاجار با لحنی تند انتقاداتی وارد می‌کرد. این نظام را استبدادی می‌دانست و معتقد بود باید سیستم حکومتی تغییر کند.
نوبهار، تازه بهار
بهار در ۲۰ سالگی به جمع مشروطه‌خواهان خراسان پیوست و در دوره استبداد صغیر روزنامه «خراسان» و پس از آن در سال ۱۳۲۸ روزنامه «نوبهار» را در مشهد مقدس منتشر کرد. سیاست ضد روسی این نشریات باعث شد که یک سال پس از انتشار توقیف شوند. اما بهار از پای ننشست و روزنامه «تازه بهار» را راه‌اندازی کرد که متاسفانه آن هم دیری نپایید و به چنگال توقیف گرفتار شد.
طوفان
روزنامه طوفان روزنامه یومیه‌یی بود که توسط محمد فرخی یزدی منتشر می‌شد. توفان در طول مدت انتشار بیش از ۱۵ مرتبه توقیف و باز منتشر شده است. گاه نیز به سبب زندانی شدن فرخی انتشار روزنامه دچار وقفه شده است.
ادب
ادیب الممالک فراهانی از سال ۱۳۰۷ ۱۳۱۱ ق. همراه امیر نظام در مناطقی مانند آذربایجان، کردستان و کرمانشاه به سر می‌برد. هنگامی که مدرسه لقمانیه تبریز در سال ۱۳۱۶تتاح شد، نیابت ریاست آنجا را عهده‌دار شد و در همین سال روزنامه ادب را در تبریز منتشر ساخت. در سال ????ه. ق راهی خراسان شد و انتشار روزنامه ادب را تا سال ???? در آنجا پی گرفت.
کاوه
موسس این مجله حسن تقی‌زاده بود. کاوه در تاریخ مطبوعات ایران جایگاه ویژه‌یی دارد. نمی‌توان از روند ایجاد مدرنیته در ایران صحبت کرد و از نشریه کاوه و نویسندگان آن سخنی نگفت.
اختر
اختر نشریه فارسی بود که در اواخر دوران قاجار در استانبول منتشر می‌شد. روزنامه اختر با حمایت سفیر ایران در عثمانی، میرزا محسن خان معین‌الملک (مشیرالدوله بعدی) و با کمک مالی دولت ایران تاسیس شد. اختر نشریه‌یی مترقی بود و نقشی بزرگ در بیداری ایرانیان داخل و خارج کشور داشت.
ملانصرالدین
ملانصرالدین نام نشریه‌یی بود که به سردبیری جلیل محمدقلی‌زاده به زبان ترکی آذربایجانی و گاهی اوقات به زبان روسی منتشر می‌شد. این نشریه که به انتقاد از حکومت‌های ایران و عثمانی و نیز خرافات و عادات مردم قفقاز و کشورهای اسلامی می‌پرداخت نقش مهمی در بیداری مردم و جنبش مشروطه ایران داشت.