این مقاله را به اشتراک بگذارید
اسناد جدید: تاچر به شاه ویزا نداد
سفیر سابق انگلیس حامل چه پیامی برای شاه ایران بود؟
سعید کمالی دهقان و اون باوکات/ ترجمه: شیدا قماشچی
آرشیو ملی بریتانیا به تازگی اسنادی منتشر کرده که نشان می‌دهند مارگارت تاچر، نخست‌وزیر وقت بریتانیا درخواست پناهندگی شاه پس از وقوع انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ را نپذیرفت.
اسناد منتشر شده در سال ۲۰۰۹ مشخص کردند که بریتانیا یک مأمور سری به باهاما اعزام کرده تا به شاه که در آن زمان همراه با خانواده‌اش در جزایر پارادایس در تبعید به سر می‌برد، پیامی برساند. در این پیام آمده بود که بریتانیا آمادگی پذیرش شاه را ندارد زیرا نگران انتقام‌جویی مردم خشمگین علیه دیپلمات‌های انگلیس در ایران است.
این اسناد جدید، شامل اطلاعیه‌های مخفیانه از خانهٔ شماره ۱۰ خیابان داونینگ استریت – اقامتگاه نخست‌وزیر – نشان می‌دهد که نخست‌وزیر به حدی نگران امنیت دیپلمات‌های انگلیسی در ایران بود که شخصاً به یک وکیل دعاوی سرشناس نامه داد و از او خواست تا وکالت شاه را نپذیرد.
طبق این اسناد سر دنیس رایت سفیر سابق انگلیس در ایران، با یک نام ساختگی به باهاما سفر کرد تا توجه رسانه‌ها را برنیانگیزد. او در یک تلگرام محرمانه به دفتر تاچر نوشت: «تمامی ملتزمین دربار شاه در ایران به تعداد اندکی محافظ و پیشخدمت تقلیل یافته‌اند و یک پرستار کودک اروپایی نیز آن‌ها را همراهی می‌کند. خدمهٔ منزل سیاهپوست هستند.»
با گذشت ۳۷ سال از انقلاب اسلامی ایران بسیاری از جزئیات آن روزهای پرآشوب ناگفته مانده‌اند ولی اسنادی که در سال‌های اخیر توسط انگلیس و آمریکا منتشر شده‌اند نشان می‌دهند که چگونه پس از پیروزی آیت‌الله خمینی، غرب به سرعت از حمایت از محمدرضا شاه پهلوی دست کشید.
در ماه ژوئن، بی‌بی‌سی فارسی اسنادی منتشر و ادعا کرد که آیت‌الله خمینی چند هفته پیش از انقلاب با دولت کارتر در تماس بوده است. انتشار این اسناد با جنجال فراوان در ایران همراه بود. آیت‌الله خمینی در ۱ فوریه سال ۱۹۷۹، یعنی دو هفته پس از فرار شاه، به تهران بازگشت. شاه باقی عمرش را در تبعید سپری کرد، ابتدا به مصر و سپس به مراکش رفت، سپس به تعداد زیادی کشور دیگر از جمله آمریکا، مکزیک و پاناما سفر کرد. او در جولای سال ۱۹۸۰ در قاهره به دلیل سرطان جان خود را از دست داد.
اسناد جدید نشان می‌دهند که شاه به دلیل تحصیل فرزندانش مایل بود تا در انگلیس بماند. انگلیس پیش‌تر به صورت محرمانه به شاه کمک کرده بود تا از مراکش به باهاما برود ولی با این وجود تاچر با درخواست اقامت شاه در انگلیس به شدت مخالفت کرد.
در یکی از نامه‌های دفتر نخست‌وزیری تاچر به وزارت امور خارجه، که به تازگی انتشار یافته، نوشته شده: «نخست‌وزیر عمیقاً متأسف است که دولتش نمی‌تواند به حاکمی که دوست و حامی انگلیس بود اجازهٔ اقامت اعطا کند. اما نخست‌وزیر کاملاً آگاه است که باید از هر آنچه که جان دیپلمات‌های سفارت انگلیس در ایران را به مخاطره بیاندازد به طور جدی خودداری کرد.»
دنیس رایت در پایتخت باهاما، ناسائو، با شاه دیدار کرد و سپس ارزیابی‌اش را به اطلاع دولت انگلیس رساند: «ماموران امنیتی آمریکایی در اطراف خانهٔ شاه به وفور دیده می‌شوند. این خانه به وضوح برای شاه و اعضای خانواده‌اش کوچک است… به نظر من فضای خانه غم‌زده بود و شاه تمایل داشت در محلی اقامت کند که بهترین شرایط تحصیل برای فرزندانش فراهم باشد.»
لرد کارینگتون، وزیر امور خارجه، بسیار نگران بود که خبر مأموریت محرمانه رایت نزد رسانه‌ها افشا شود. او در نامه‌ای به نخست‌وزیر نوشت: «اگر رسانه‌ها از سفر رایت اطلاع بیابند باید به همه چیز اقرار کنیم و برای مثال بگوییم که او به عنوان نماینده انگلیس به باهاما رفت تا راجع به درخواست سفر شاه به انگلیس صحبت کند.»
وزارت امور خارجه اعلام کرد که رایت برای اعلام موضع دولت بریتانیا به دیدار شاه رفته است تا «تبعات سفر شاه به انگلیس را توضیح دهد». به گفتهٔ رایت «خبرنگاران به باهاما هجوم برده بودند». شاه از این پیام خوشنود نشد و نزد سفیر گلایه کرد که درک نمی‌کند که علت حمایت انگلیس از یک رژیم «بی‌اهمیت» چیست.
تاچر شخصاً به لرد شوکراس، یک وکیل دعاوی بسیار مشهور، نامه‌ای نوشت و وفاداری او به شاه را تحسین کرد ولی اضافه کرد که به عقیدهٔ او در صورت تشکیل دادگاه بین‌المللی، شوکراس نباید وکالت شاه را بپذیرد.
در نامه‌ای که به دستخط تاچر نوشته شده، اینگونه آمده است: «به عقیده من، اگر چنین کاری را بپذیرید، عواقب نامطلوبی در رابطهٔ میان دو کشور خواهد داشت و حتی ممکن است امنیت کارکنان سفارتمان در تهران نیز به خطر بیفتد. این عواقب برای روابط ما و شهروندانمان در تهران بسیار جدی خواهد بود. متاسفم که باید تا این حد احتیاط به خرج دهم ولی با در نظر گرفتن روحیهٔ بدبین و هیجان‌زدهٔ ایرانی‌ها، ترجیح می‌دهم که از مخاطرات غیرضروری بپرهیزم.»
نخست‌وزیر بریتانیا ادامه داد که شاه «یک دوست خوب برای کشور ما بود ولی من نگران امنیت هموطنانمان هستم که هنوز در ایران هستند.»
گاردین / تاریخ ایرانی