رمان‌نویسی هیچ دستوری ندارد

‘

نگاهی به «اندیشه‌های نو در رمان‌نویسی» اثر  باربارا شوپ و مارگارت لاودنمن

کتابی در سر، کتابی در دست

رمان‌نویسی هیچ دستوری ندارد و به‌طورکلی ادبیات به قاعده و قانونی تن نمی‌دهد. کتاب «اندیشه‌های نو در رمان‌نویسی» کتابی که اخیرا در حوزه رمان‌نویسی و به‌شکل راهنما درآمده است نیز با تأکید بر این نکته، خود را از خودآموزهای داستان‌نویسی جدا می‌کند. «وقتی که حرف‌های نویسندگان را درباره فرایند نگارش کتاب‌هایشان بخوانی، خواهی دید که هر رمانی نیازها و محدودیت‌ها و امکانات خاص خود را دارد، باید با آن زندگی کرد و وقت صرفش کرد تا فهمید چگونه می‌تواند بر صفحه کاغذ جان بگیرد.» در مقدمه آمده است که هدف از خلق این کتاب آن است تا منبعی فراهم آورد برای خلق رمان.

کتاب بعد از مقدمه، در هشت فصل ایده‌هایی در باب موضوعات مرتبط به رمان مطرح می‌کند: عناصر داستان، داستان، شخصیت، جهان، زمان، ساماندهی و بازنگری و بعد نوبت به گفت‌وگوها می‌رسد و فرایند آفرینشگری را با نویسندگان امروز به بحث می‌گذارد. دُروتی آلیسن، ریچارد باوش، ‌لاری براون، مایکل شیبان، ها ژین و دیگران. در فصل نخستین کتاب؛ «کتابی در سر، کتابی در دست» سوزان فرومبرگ می‌نویسد: «در نوشتن، تخیل است که حدیث نفس می‌کند. آمیختنِ نویسنده با موضوع، بخشی از نوشتن است. در نتیجه هر رمانی که بنویسیم نفس‌گونه خواهد بود،‌ زیرا از تجربه‌های زندگی شخصی‌مان مایه می‌گیرد. گاه رمان حدیث نفسی بی‌میانجی است و صورت و هسته اصلی، ماجرا یا ماجراهای واقعی است. حدیث نفس می‌تواند با میانجی باشد و پیشامدی واقعی به خلق داستانی یکسره متفاوت بینجامد.» او به ریشه‌داشتن بسیاری از مایه‌های داستان در تجربیات نویسنده اشاره می‌کند و ماده داستانی هر نویسنده را یگانه و مختص به خود او می‌داند و معتقد است ماده داستانی هر نویسنده بر پایه چیزی بنا می‌شود که جهان‌بینی او را ساخته است؛ ایستا نیست و با رشد و دگرگون‌‌شدن نویسنده رشد می‌کند و دگرگون می‌شود. «رمانی که در سرت شکل می‌گیرد و بر صفحه کاغذ نقش می‌بندد، بازتاب جنبه‌هایی از زندگی توست که به هر دلیلی به بخش آگاه ذهنت وارد شده‌اند.» لحن خطابیِ برخی ‌مقالات کتاب ازجمله همین مقاله آغازین از نگرش کلی حاکم بر آن خبر می‌دهد. اینجا نویسندگان، نویسندگان دیگر را خطاب می‌کنند که بناست با خواندن این کتاب از تجربیات آنها بهره بگیرند و ایده‌های بیشتری برای خلق رمان‌هاشان بیابند. یکی از ایده‌ها که در همین مقاله بر آن تأکید گذاشته شده، بهره‌گیری درست و بجا از تجربیات خودِ نویسنده است که با میانجیِ ماده داستانی و جهان‌بینی نویسنده باید جامه «ادبیات» بپوشد. فرومبرگ هم‌چنین به تجربیاتی اشاره می‌کند که سالیانِ‌سال در پستوی ذهن و خاطر نویسنده پنهان شده و در هنگامِ نوشتن ناخواسته پدیدار می‌شود

. او در این مقاله سعی دارد راهکارهایی ارائه دهد تا نویسنده بر ترس خود فائق آید، ازاین‌رو نویسنده را تشویق می‌کند تا صحنه‌های مختلف رمان را تا جایی که در ذهنش نقش بسته بنویسد و منتظر نماند تا همه‌چیز در ذهنش جا بگیرند و بعد روی کاغذ بیایند: «آنچه این صحنه‌ها را به‌هم می‌پیوندد،‌ هنگام نوشتن رمان و تنها با نوشتن آشکار خواهد شد. اندیشیدن و خیال‌پروری درباره صحنه‌ها و نقش هر یک، به معنی آغاز نگارش رمان نیست. رمان با نوشتن آغاز می‌شود.» ازاین‌روست که او بین کتابی که در سر است با کتابی در دست که نوشته شده است، فرق می‌گذارد. از نکات جالب‌توجه دیگر در این کتاب این است که در پیشانی هر فصل جمله‌ای از نویسنده‌ای معروف آمده که ایده آن فصل را به‌صورت فشرده در خود دارد. برای نمونه فصلِ «عناصر داستان» به‌رغم آن‌که عنوانش با مباحث تئوریک یا کارگاهی کلیشه‌ای هم‌خوان‌تر است، سرآخر با این ایده آندره ژید سازگار است: «تنها آنچه از جنون مایه گرفته و با عقل نوشته شده زیباست.» به‌نظر می‌رسد عصاره کتاب نیز در همین جمله آمده است.

بخشی از کتاب:

اندیشه‌های نو در رمان‌نویسی، کتابی راهنماست و تو را در نوشتن رمانی که خیال داری بنویسی یاری می‌کند. خوب است بدانیم که این کتاب، خودآموز داستان‌نویسی نیست. وقتی که حرف‌های نویسندگان را درباره‌ی فرایند نگارش کتاب‌های‌شان بخوانی، خواهی دید که رمان‌نویسی هیچ دستوری ندارد. هر رمانی نیازها و محدودیت‌ها و امکانات خاص خود را دارد، باید با آن زندگی کرد و وقت صرفش کرد تا فهمید چگونه می‌تواند بر صفحه‌ی کاغذ جان بگیرد.
هدف از نوشتن این کتاب فراهم‌ساختن منبعی بوده است که بتواند در خلق رمان یاریت دهد و اطلاعات و راهنمایی‌های لازم را در اختیارت بگذارد. این کتاب مثل آموزگاری در کنار توست تا از فرایند پیچیده‌ی آفرینش رمان و رابطه‌ی رمان‌نویس با رمان آگاه شوی و از نحوه‌ی گسترش زندگی روزانه در تحقق واقعیتی دیگرگونه، یا بگوییم کتابی که در سر می‌پرورانی، تصوری اجمالی پیدا کنی.

‘