این مقاله را به اشتراک بگذارید
عنکبوت نفرین شده
حمیدرضا امیدی سرور
در بلبشوی باز نشر آثار صادق هدایت، آنچه کار جهانگیر هدایت را به ویژه در همکاری با نشر چشمه، از دیگر نمونه ها ممتاز می سازد؛ سلیقه و فکری است که در پشت آن دیده می شود. بنابراین برخلاف اغلب نمونه های مشابه ما با جمع آوری صرف و کتابسازی روبه رو نیستیم و هر یک از این کتاب ها با توجه به موضوعی که دستمایه آنها قرار گرفته حرفی برای گفتن و یا چیزی تازه برای عرضه کردن دارند.
همه‌ی آثار صادق هدایت به وفور در بازار یافت می شود، چه نمونه های غیر مجاز و کنار خیابانی و چه تجدید چاپ های بی سلیقه و بعضا جرح و تعدیل شده و در نهایت نسخه های پی دی اف در فضای مجازی. با توجه به این شرایط اگر قرار است کاری دیده شده و قابل اعتنا محسوب شود باید تفاوتی اساسی با نمونه های دیگر داشته باشد؛ و این همان چیزی است که جهانگیر هدایت در گردآوری و اننتشار مجدد آثار صادق هدایت بدان توجه دارد.
گذشته از تمرکز و اشراف او روی آثار برجای مانده از عموی نامدارش، نسبت فامیلی میان آنها نیز برای او این امکان را فراهم آورده که به اسناد و مدارکی دسترسی داشته باشد که اغلب منحصر به فردند و از این جهت کار او را نیز قابل توجه می سازند.
کتاب «آثار نایاب صادق هدایت» که اخیرا به کوشش جهانگیر هدایت به بازار آمده، در نوع خود اثری متفاوت با دیگر آثاری است که تحت عنوان آثار صادق هدایت منتشر شده اند. چنانکه از نام این اثر پیداست کتاب حاضر قرار است دربرگیرنده آثاری از صادق هدایت باشند که کمتر در دسترس خوانندگان و علاقمندان او بوده است. نتیجه کار نیز کم و بیش همین گونه است.
جهانگیر هدایت برای این منظور به سراغ آثار منتشر شده، اما مهجور هدایت رفته است (همانند داستان سایه مغول که از کتاب انیران گرفته شده است)؛ همچنین از نوشته های غیر داستانی هدایت که در پاره ای از نشریات پراکنده بوده اند (نظیر ملا نصرالدین در بخارا) و یا پاره ای از آثار او که در کتاب نوشته های پراکنده‌اش آمده اند نیز استفاده کرده است و نهایتا در اثر حاضر شاهد انتشار آثاری هستیم که برای نخستین بار در قالب کتاب در کنار دیگر آثار صادق هدایت منتشر می شوند.
بنابراین آنچه در این کتاب شاهد هستیم مجموعه‌ای از آثار هدایت است که بین سالهای ۱۳۱۰ تا ۱۳۲۵ در نشریات مختلف منتشر شده و به دلایل مختلف تا کنون کمتر دیده و خوانده شده اند. یکی از مهمترین دلایل، شاید استفاده از نام مستعاری بوده که برای پاره ای از این آثار بکاربرده شده است، نام هایی همانند: منشی حضور، ق. مسکین‌جامه، پ.مازیار،ا.م، علینقی پژوهش‌پرور، محمدرحیم گردان سپهر و یا ص.هـ و…
جالب ترین بخش کتاب اشاره به آثاری است که هدایت یا قصد نوشتن آن را داشته و یا پس از نوشتن، از انتشار آن صرف نظر کرده و در نهایت از بین برده است. تعدادی از این آثار توسط نزدیکان و دوستان هدایت خوانده شده اند و در خاطرات و نوشته های شان از آنها یاد کرده اند. بنابراین جهانگیر هدایت برای اینکه یادی از این آثار از دست رفته نیز کرده باشد به نقل همان بخش ها که در ذهن خوانندگان این آثار باقی مانده و درجایی روایت کرده اند، پرداخته است. نمونه این آثار نوول زلزله (یا معامله در سمنان) است که هدایت در آخرین سال زندگی خود در فرانسه برای مصطفی فرزانه خوانده بوده و او در کتاب آشنایی با هدایت خلاصه ای از آن را که در خاطر داشته روایت کرده است. داستان لات در برزخ و یا عنکبوت نفرین شده نیز از این قرار است. عنکبوت نفرین شده حکایت عنکبوتی بوده که نمی توانسته تار بتند و به نوعی شرح حال خود هدایت در سالهای آخر عمر بوده است.
با توجه به آنچه گفته شد، کتاب آثار نایاب صادق هدایت اثری است جذاب برای علاقمندان آثار او چرا که وجه دیگری از نوشته های صادق هدایت را در معرض دید مخاطبان قرار می دهد. آثاری که اگرچه اغلب کوتاه و پراکنده اند اما وسعت و تنوع نوشته های هدایت از داستان و جمع آوری فولکلور گرفته تا مقالات ادبی، نقد سینمایی، ترجمه داستان و…. را نشان می دهند و از دیگر سو نمونه هایی از جنبه انتقادی و طنز خاص هدایت نیز در این آثار می توان یافت.
داستان کوتاه «سایه مغول»؛ بازمانده داستان های: «زلزله»، «چاقوکش» و «عنکبوت نفرین شده»، «روی جاده های نمناک»؛ مقاله‌های «معلم اخلاق»، «سعدی آخرالزمان» و «ملانصرالدین در بخارا»؛داستان علمی-تخیلی «سرگذشت ماه» و مقاله انتقادی و طنز «چگونه شاعر و نویسنده شدم؟» و ترجمه داستان شرط بندی اثر آنتوان چخوف بخشی از مطالب این کتاب است.
به نقل از الف کتاب
*****
«آثار نایاب صادق هدایت»
به کوشش: جهانگیر هدایت
ناشر:چشمه، چاپ اول ۱۳۹۵
۱۲۱ صفحه، ۱۱۰۰۰ تومان