این مقاله را به اشتراک بگذارید
قتل در محفل ارواح
مانی ارجمند
در نظر سنجی‌ها، عنوان محبوب‌ترین نویسنده داستان‌های پلیسی و جنایی اغلب به آگاتا کریستی رسیده است، برای روشن شدن میزان اقبال او در میان مخاطبان، همین بس که اشاره کنیم در بریتانیا بعد از کتاب مقدس و آثار شکسپیر، کتاب‌هایش بیشترین خواننده را داشته است. اقتباس نمایشی از رمان تله موش او در طول نیم قرن، هر ساله روی صحنه بوده و تنها در لندن ۲۰۰۰ بار اجرا داشته است. توفیق او در دیگر کشورها نیز دست کمی از آن ندارد. آگاتا کریستی نویسنده‌ای پرکار بود، خیلی زود به شهرت جهانی رسید. آثارش به همه زبان‌های زنده جهان ترجمه شده است و در همه این سال‌ها مدام در حال تجدید چاپ بوده‌اند. نوشته‌هایش بارها در سینما و تلویزیون مورد اقتباس قرار گرفته و همین اقتباسهای مکرر به مقدار زیادی بر دامنه شهرت او افزوده است.
معروفیت او در ایران نیز تا آنجا بود که علاوه بر ترجمه‌های چندین و چندباره آثارش، برخی نویسندگان برای فروش رفتن آثارشان، رمان‌هایی را به اسم نوشته‌هایی آگاتا کریستی منتشر و به مخاطبان غالب می‌کردند. ماجرای روبرو شدن آگاتا کریستی با یکی از این آثار در دومین و آخرین سفرش به ایران معروف است. او که در این سفر از سوی حکومت وقت ایران مورد تقدیر قرار گرفت، هنگام امضای ترجمه یکی از آثارش متوجه این حقیقت می‌شود. وقتی خلاصه داستان را برای او تعریف می‌کنند، به کنایه می‌گوید وقتی نویسندگان ایرانی به این خوبی می‌نویسند، چرا آن را به نام خودشان منتشر نمی کنند!
اقتباسهای موفق سینمایی و بخصوص تلویزیونی که از آثار آگاتا کریستی انجام شده، در ایران بازتاب وسیعی در میان طیفی از عامه مردم که میانه‌ای با کتابخوانی ندارند داشته است، تا آنجا که بسیاری بدون خواندن آثار او به خوبی با حال و هوای آثار او و همچنین کارآگاه‌های معروف و محبوب آثارش مثل هرکول، پوارو و خانم مارپل آشنایی دارند. همین اقتباس‌ها به شهرت و اقبال بیشتر آثار او نیز انجامیده است. چنانکه در سه دهه گذشته به مراتب بیش از گذشته آثار او به فارسی ترجمه و منتشر شده‌اند. این رویکرد گسترده با وجود اینکه از محبوبیت این آثار حکایت دارد اما از هر نظر به نفع این آثار نبوده است. انتشار و توزیع ترجمه‌هایی با کیفیت‌های نازل مهمترین ضربه‌ای بوده که به مقبولیت آثار آگاتا کریستی در میان مخاطبان حرفه‌ای‌تر وارد ساخته است.
مجموعه کتاب‌های کارآگاه که به همت نشر هرمس از اواخر دهه هفتاد بدین سو به طور مداوم منتشر شده است، با توجه به چنین شرایطی و ضرورت ارائه مجموعه کاملی از مهمترین آثار آگاتا کریستی با ترجمه‌ای درخور کیفیت واقعی این آثار شکل گرفته است؛ مجموعه‌ای که توانسته تا حد زیادی علاقمندان آثار آگاتا کریستی را در ایران از سردرگمی رها کند تا بجای ترجمه‌هایی با کیفیت پایین و یا ترجمه‌های یک اثر با نام‌های مختلف و یا انتشار کتاب‌هایی که اصلا اثر آگاتا کریستی نبوده اند(!)؛ مجموعه‌ای در حال کامل شدن از این آثار با ترجمه مقبول و کتاب پردازی مقبول با یونیفرم مشابه را به بازار عرضه کند.
رمان‌های «راز سیتافورد» و «موج سواری» که هر دو با ترجمه روان مجتبی عبدالله‌نژاد به فارسی برگردانده شده۲اند در همین مجموعه از سوی نشر هرمس وارد بازار کتاب شده‌اند. در مجموعه کارآگاه، آثار آگاتا کریستی به سه دسته تقسیم شده‌اند، آثاری که شخصیت اصلی آنها هرکول پواروست، آثاری که خانم مارپل نقش کارآگاه را برعهده دارد و دسته سوم آثاری که این دو شمایل معروف ادبیات پلیسی جنایی در آنها حضور ندارند. ناشر برای راحتی کار مخاطبان در جلد پشتی کتاب با قراردادن طرح‌هایی از شمایل این شخصیت ها کتاب‌ها را از هم تفکیک کرده است.
رمان راز سیتافورد به دسته‌ی سوم از آثار آگاتا کریستی اختصاص دارد. حضور نداشتن پوارو و خانم مارپل در این رمان چیزی از ارزش‌های آن کم نمی‌کند، چه بسا زمینه‌ای را فراهم می‌کند تا خواننده با کاری برخوردار از شخصیت‌هایی متفاوت روبه‌رو شود. راز سیتافورد نخستین بار در سال ۱۹۳۱ منتشر شد، کریستی در این زمان در اوج شهرت و محبوبیت قرار داشت. دو کارآگاه معروف او پیش از این زمان معرفی شده و در پاره آثارش حضور داشتند، بنابراین عدم استفاده از آنها دقیقا به ضرورت داستان بوده است.
سیتافورد نام محلی است که ماجرای اصلی رمان در آنجا رخ می‌دهد و بازرس نارکوت نیز نام کاراگاهی است که در این رمان حضور پیدا کرده تا با گره‌گشایی از ماجرا دست مجرم را رو کند. با ابن تفاوت که او سروان اداره پلیس است، نه یک کارآگاه خصوصی اتو کشیده همانند هرکول پوارو. صرف نظر از این تفاوت رمان حاضر در سبک و سیاق دیگر آثار آگاتا کریستی جای می گیرد اثری با جزئیات بسیار که به دقت و با رعایت منطق علی و معلولی به یکدیگر مرتبط شده‌اند.
رمان با یک میهمانی آغاز می‌شود، شخصیت‌ها در خانه یک مادر و دختر گرد هم آمده‌اند که هوس احضار روح به سرشان می‌زند. این فصل که از پرداختی پرکشش و فوق العاده برخوردار است با چنان انرژی‌ای رمان را آغاز می‌کند که مخاطب تا زمان راز گشایی جنایتی که در این میهمانی رخ داده کتاب را رها نمی‌کند.
رمان موج سواری در سال ۱۹۴۸ برای نخستین بار منتشر شد و در دسته ای از آثار آگاتا کریستی قرار می‌گیرد که هرکول پوارو قهرمان ماجراست. در موج سواری نیز یک جلسه احضار روح وجود دارد که اگرچه شرح و بسط چندانی پیدا نکرده اما به عنوان موقعیتی کلیدی که چرخشی در داستان به وجود آورده و پای هرکول پوارو را به یک ماجرای جنایی باز می‌کند دارای اهمیت است.
داستان رمان ماجرای مردی ثروتمند است که در آفریقا با بیوه‌ی مردی که در جنگل گم شده (و همه او را مرده فرض می کنند) ازدواج کرده است. مرد ثروتمند که پیش از ازدواجش ثروتش را به نزدیکانش بخشیده بوده، قبل از آنکه فرصت تنظیم وصیت نامه جدید داشته باشد، در بمباران دشمن می میرد به همین خاطر ثروتش به همسر تازه‌اش می‌رسد که برادری طماع دارد.
یکی از وارثان قبلی مرد ثروتمند (خویشاوندانش) در یک جلسه احضار ارواح در می‌یابد که همسر قبلی این زن زنده است و به همین خاطر برای رازگشایی از ماجرا به سراغ هرکول پوارو می‌رود و…
عنوان اصلی رمان «استفاده در هنگام مَد» است که مترجم موج سواری را برای آن برگزیده است. اما در واقع این عنوان برگرفته از نمایشنامه ژولویس سزار شکسپیر است که در صحنه‌ای از آن گفته می‌شود که جزر و مدی در زندگی و کار مردم وجود دارد که اگر در هنگام مد از آن استفاده کنند به سعادت رهنمون می شوند؛ اما غفلت و از دست دادن هنگام مد موجب سرگردانی و بدبختی آنها می‌شود. (نقل به مضمون)
شکسپیر یکی از شخصیت های مورد علاقه آگاتا کریستی بود که از آثار او به شیوه خود الهام می‌گرفت. در اینجا نیز مفهومی از نمایشنامه جولیوس سزار را در داستانش مورد استفاده قرار داده و در نامگذاری رمان نیز بدان ارجاع داده است.
آثار آگاتا کریستی اگرچه به عنوان آثاری سرگرم کننده شناخته می‌شوند، اما علاوه بر ساختار حساب شده و پیرنگ قوی آنها به لحاظ محتوایی نیز معمولا آثاری در خور اعتنا هستند، چنانکه در موج سواری نیز می‌توان نشانه‌هایی از آن را دید، بخصوص در شخصیت پردازی و تاکیدی که روی روابط و مناسبات میان اشخاص وجود دارد که می تواند مورد استفاده مخاطب قرار گیرد.
به نقل از الف کتاب
****
«راز سیتافورد» و «موج‌سواری»
نویسنده: آگاتا کریستی
ترجمه: مجتبی عبدالله‌نژاد
ناشر: هرمس، چاپ سوم ۱۳۹۶
۲۸۸ و ۳۱۴ صفحه؛ ۱۴۰۰۰ و ۱۷۰۰۰تومان