این مقاله را به اشتراک بگذارید
اعجاز داستان کوتاه
حمیدرضا امیدی سرور
از سقراط روایت شده که: زندگی تجربه نشده، ارزش زیستن ندارد. خواندن داستان در ساده‌ترین برداشتی که می‌توان از آن داشت، بهره‌مند شدن و مشارکت در تجربه دیگران است؛ تجربیاتی که اگرچه به صورت غیرمستقیم بدست آمده‌اند اما به دلیل شکل ارائه در مدیوم داستان از غنا و تاثیرگذاری بسیاری برخوردارند.
درمیان اشکال گوناگون داستانگویی، داستان کوتاه یکی از پرطرفدارترینهاست؛ بخصوص در جهان امروز که مشغله‌های مختلف زندگی از فرصت مطالعه مردم کاسته و کوتاه بودن داستان با این زمان‌های اندک بیشتر در تناسب است.
داستان کوتاه از بدو تولد تاکنون فراز و فرودهای بسیاری را پشت سر گذاشته و سبک‌های مختلفی داشته است. از داستان‌های کوتاه ماجرا محوری که می‌توان سر میز صبحانه ماجرایشان را از ابتدا تا انتها تعریف کرد، یا داستان‌های شخصیت محوری که اتفاق‌ها درون آدمها رخ می‌دهند و نمی‌توان آنها را به شکل معمول برای دیگران تعریف کرد و….
احمد گلشیری در مجموعه ارزشمند بهترین داستان‌های جهان که به همت نشر علمی و فرهنگی و به شکلی نفیس منتشر شده، مجموعه‌ای از برجسته‌ترین داستان‌های کوتاه تاریخ ادبیات جهان را در سبک‌های مختلف گردهم آورده و با ترجمه‌ای مقبول در اختیار مخاطبان علاقمند قرار داده است.
اهمیت و ارزش این مجموعه بیش از هر چیز مدیون شناخت و احاطه‌ای است که احمد گلشیری بر حوزه داستان کوتاه داشته است. شناختی که در عمل، تبدیل به حسن سلیقه برای انتخاب بهترین داستان‌های هر نویسنده شده است. داستان‌هایی که از یک سو به بهترین شکل بازتاب دهنده ویژگی‌های آثار نویسندگان خود هستند و از دیگر سو شاخصه‌های سبکی رایج در دوران خود را نمایندگی می‌کنند. تجربه سال‌ها ترجمه ادبیات جهان، به ویژه تمرکز روی داستان‌های کوتاه نویسندگان بزرگ که در کارنامه وزین احمد گلشیری قابل مشاهده است؛ دست بدست هم داده تا این مجموعه پنج جلدی را به یکی از بهترین آنتولوژی‌های داستان کوتاه در ادبیات جهان بدل کند.
کتاب با مقدمه‌ای مفصل و خواندنی آغاز می‌شود که در آن احمد گلشیری به شکلی موجز با اشاره به قدمت داستانگویی در طول تاریخ بشر و اهمیت آن، به سراغ ارائه تعریف و همچنین ارائه تاریخچه‌ای کوتاه از سیر تطور و دگرگونی آن در چند سده اخیر رفته است. او در باب قدمت و اهمیت داستان و داستانگویی در زندگی انسان‌ها نوشته است: «بررسی فرهنگ‌های پیش از دوران کتابت نشان می‌دهد که همه‌ی آنها از سنت داستانگویی شفاهی برخوردار بودند، بنابراین داستان از زمان پیدایش انسان وجود داشته است. به یقین قدمت داستانگویی پیرامون آتش قبایل اولیه به هزاران سال پیش می‌رسد. از یک نظر می‌توان گفت داستان همزاد آدمی است. نمونه‌های آن‌چه ما داستان کوتاه می‌خوانیم، در پاپیروس‌های مصر کهن از ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد دیده می‌شود. به این ترتیب اسطوره‌ها، افسانه‌ها و مثل‌هایی که از فرهنگ‌های کهن به جا مانده، شباهت چشم‌گیری با داستان کوتاه امروز – از نظر شکل و هم از نظر روایت – دارد؛ بیشتر آن‌چه از ادبیات شفاهی دوران گذشته در جنگ‌ها یا نوشته‌های گوناگون به ما رسیده، با مجموعه‌ی داستان‌های امروز شباهت دارد.»
این مقدمه مدخلی بسیار عالی برای کتاب است. گلشیری در این مقدمه کوشیده طرحی جامع اما خلاصه شده از سیر تغییر و تحول داستان کوتاه در دو سده نوزدهم و بیستم میلادی و همچنین سبک‌های مهمی در این رهگذر شکل گرفته‌اند با تقسیم‌بندی و ارائه ویژگی‌های مهم این سبک‌ها ارائه کند. رمانتیسم و منشا داستان کوتاه ، رئالیسم و جهت‌های تازه در داستان کوتاه؛ ناتورالیسم؛ پیدایش مدرنیسم و پست مدرنیسم در داستان کوتاه و… از عناوین بخش‌های مختلف در این مقدمه هستند. در خلال این دستهبندی و توضیحات ارائه شده می توان دریافت که در سنت‌های داستان‌نویسی مناطق مختلف دنیا همانند، اروپا، آمریکای لاتین، آمریکای شمالی و… این سبک‌ها در کدام دوره زمانی متداول بوده‌اند. پایان بخش این مقدمه نوشته کوتاهی است که در آن به چگونگی پیدایش داستان کوتاه در ایران و نخستین نمونه‌های مشابه آن همچون روایت‌های هزار و یک شب، یا داستان گونه‌های عبید زاکانی و دیگران… پرداخته شده است.
پس از این مقدمه گلشیری با رویکردی جریان شناختی با تفکیک نویسندگان به پنج دسته کلی، دست چینی از بهترین آثار این نویسندگان را به مخاطبان عرضه کرده است. عنوان این پنج دسته بدین قرار است:
جلد اول: استادان کهن داستان (قرن نوزدهم و بیستم)؛ شامل ۱۵ داستان به قلم نویسندگانی همچون لئو تولستوی، ادگار آلن پو، گوستاو فلوبر، داستایفسکی، آنتوان چخوف، او هنری، استیفن کرین و…
جلد دوم: دوران طلایی / بخش اول (قرن نوزدهم و بیستم)؛ شامل 17 داستان نوشته بزرگانی مانند از سامرست موآم، جک لندن، ایساک بابل، گراهام گرین، فرانک اوکانر، یوکیو میشیما، نجیب محفوظ، شرلی جکسون و…
جلد سوم: دوران طلایی / بخش دوم (قرن نوزدهم و بیستم)؛ شامل 32 داستان اثر چهره هایی همچون از الکساندر سولژنتسین، خورخه آماندو، خوزه دونوسو، کارسون مک کالرز، ولفگانت بوشرت، برنارد مالامد و…
جلد چهارم: مدرنیست‌ها / سنت ستیزان (قرن بیستم)؛ شامل 25 داستان کوتاه از آلبر کامو، فرانتس کافکا، ویرجینیا ولف، ارنست همینگوی، دی اچ لارنس، جان اشتاین بک، ژان پل سارتر و…
جلد پنجم: پسامدرنیست‌ها (قرن بیستم)؛ شامل ۲۴ داستان به قلم گابریل گارسیا مارکز، ایتالو کالوینو، هاروکی موراکامی، آلیس پارکر، کارلوس فوئنتس، تونی موریسون، خولیو کورتاسار، سال بلو، ولادمیر ناباکوف و…
در این اثر پنج جلدی در مجموع صدو ده داستان کوتاه، از حدود صد نویسنده بزرگ تاریخ ادبیات جهان که در کارنامه آنها داستان‌های کوتاه برجسته یافت می شده، گرد هم آمده است. برخی از این نویسندگان اگرچه به رمان‌نویسی شهره بوده‌اند، اما داستان‌های کوتاه در خور اعتنایی نیز در کارنامه آنها دیده می شود، همچون داستایفسکی و تولستوی و کارلوس فوئنتس؛ برخی نیز در هر دو حوزه پابه پای هم شاهکار آفریده اند همانند هانریش بل، ارنست همینگوی و ویلیام فاکنر و نهایتا هستند نویسندگانی همانند ریموند کارور که تنها به نوشتن داستان کوتاه شهره بوده اند. در میان این داستان نویسان از ملیت های مختلف می توان مشاهده کرد، از نویسندگان امریکای شمالی و آمریکای جنوبی، تا اروپایی و آسیایی. فی المثل در آسیا علاوه بر نویسندگان بزرگ ژاپنی که شهرت جهانی یافته‌اند، نویسندگان عرب و حتی فارسی زبان را نیز می‌توان دید. بزرگ علوی ( با داستان گیله مرد) و محمد علی جمالزاده (با داستان کباب غاز) از جمله نویسندگان فارسی زبانی هستند که در این کتاب از هریک داستانی انتخاب و در جلد دوم (دوران طلایی) منتشر شده است. با توجه به اینکه از میان داستان نویسان ایرانی کم نیستند کسانی که داستان‌هایی کوتاه در تراز نویسندگان بزرگ جهانی نوشته‌اند، جاداشت که داستان‌های دیگری نیز به این مجموعه راه یابد و یا حتی نویسنده جلدی مجزا را به بهترین داستان‌های ایرانی اختصاص دهد به هر حال، کتاب در شکل حاضر در زمینه انتخاب آثاری درخشان از نویسندگان بزرگ و تاثیرگذار ادبیات جهان، بسیار موفق عمل کرده است. احمد گلشیری با توجه به اهمیتی که برخی از این نویسندگان داشته‌اند، به جای یک داستان، چند اثر کوتاه آنها را به فارسی برگردانده و در کتاب آورده است.
از ویژگی‌های قابل اعتنای کتاب، یادداشت‌هایی است که احمد گلشیری برای معرفی هر نویسنده نوشته و پیش از متن داستان قرارگرفته است. در این یادداشت‌ها به شکلی موجز و دقیق علاوه بر بیوگرافی کوتاه هر نویسنده، به مهمترین آثار او، ویژگی‌های کلی این آثار و سبک هر نویسنده در نوشتن نیز اشاره شده است. با در اختیار گرفتن چنین رویکردی، احمد گلشیری با ساختاری در خور اعتنا و به صورت دستهبندی شده مجموعه‌ای منحصر به فرد از بهترین آثار نویسندگان برجسته داستان‌های کوتاه را در این پنج جلد به مخاطبان علاقمند عرضه کند. چنانکه بی‌اغراق می توان گفت «بهترین داستان‌های جهان»، در نوع خود بهترین مجموعه‌ای است که از دست‌چین بهترین داستان‌های کوتاهِ شاخص‌ترین نویسندگان ادبیات داستانی جهان در قرن نوزدهم و بیستم گرد آمده است، مجموعه‌ای که با حسن انتخاب، دستهبندی درست، ترجمه مقبول و افزودن اطلاعات کافی برای شناخت اولیه هر نویسنده و مهمترین ویژگی‌های آثارش همراه شده است. همه این ویژگی‌ها دست به دست هم داده و مجموعه حاضر را به بهترین اثر در میان نمونه‌های مشابه بدل ساخته است ، کتابی که داستان‌های گرد آمده در آن مخاطب را با اعجاز این گونه از داستان گویی آشنا می‌سازد.
به نقل از الف کتاب
***
«بهترین داستان‌های جهان»
ترجمه و انتخاب: احمد گلشیری
ناشر: علمی و فرهنگی
چاپ دوم، ۱۳۹۵
دوره پنج جلدی ۱۱۰۰۰۰ تومان