تازه‌های نشر مانیا هنر

مجمع دیوانگان و فرشته صلح

عبدالحسین صنعتی‌زاده‌کرمانی را از پیشگامان رمان علمی- تخیلی و رمان آرمان‌شهری در ادبیات معاصر ایران دانسته‌اند. او از جمله نویسندگانی است که در همان زمان حیاتش مورد توجه شرق‌شناسان زیادی و از جمله ادوارد براون قرار گرفت. ادوارد براون در «تاریخ ادبیات ایران» به اختصار به جلد نخست رمان «دام‌گستران یا انتقام‌خواهان مزدک» پرداخته است. صنعتی‌زاده هم به‌واسطه پدرش و هم به‌واسطه آثارش با انقلاب مشروطه پیوند خورده است. پدر او، حاج‌علی‌اکبر صنعتی، از فعالان مشهور جنبش مشروطیت در کرمان بوده است.

به‌تازگی دو کتاب از صنعتی‌زاده توسط نشر مانیا هنر به‌ چاپ رسیده که یکی از آنها کتاب مشهور «مجمع دیوانگان» است. کتابی که بسیاری آن را اولین رمان آرمانشهری تاریخ ادبیات فارسی نامیده‌اند و در دو جلد منتشر شده بود. این کتاب را می‌توان ادامه ادبیات مشروطه و محصول و پروراننده «مفهوم آینده در جنبش مشروطیت» دانست. جلد اول این کتاب در فروردین ١٣٠٣ توسط کتابخانه مظفریه در شرکت مطبعه قناعت به قیمت دو قران منتشر شده بود. این جلد از کتاب، به‌جز تهران در همان سال ١٣٠٣ در بمبئی نیز به چاپ رسید. جلد دوم «مجمع دیوانگان» نیز در فروردین ١٣٠۴ منتشر شد. صنعتی‌زاده در مقدمه کوتاهی که برای جلد دوم اثرش نوشته بود آورده: «پس از آن‌که در حمل سال قبل، ١٣٠٣ شمسی، جلد اول رساله مجمع دیوانگان انتشار یافت، عده زیادی از دوستان و یاران اهل دل پیوسته جلد دوم آن را می‌خواستند. ولی مع‌التاسف کسالت مزاجی که عارض شده بود از ادای وظیفه و برآوردن خواهش یارانم باز داشت. تا آن‌که در میزان هزاروسیصدوچهل‌وسه هجری در کرمان جناب اجل عالی آقای دکتر دادسن انگلیسی، که مدتی است ترک شهر و دیار خود گفته و به ریاست مریض‌خانه مرسلین انگلیسی در کرمان فقیرنوازی نموده و متحمل زحمات زیادی شده‌اند و شاید از برکت وجود ایشان چندین هزار نفر از فقرا و بیچارگان کرمانی از هلاکت نجات یافته‌اند، مرض را تشخیص داده و امر به جراحی دادند و پس از پنج روز به کلی رفع کسالت شده و گویی زندگانی جدیدی از نو خداوند عطا فرمود. سپس اولین وظیفه‌ای که انجامش لازم بود برآوردن خواهش یاران و تشکر از وجود این شخص محترم بود که خدایش عمر طولانی و سعادت ابدی دهاد و بالاخره از همان روز بهبودی در مریض‌خانه که بیشتر از هفت روز نبود این رساله ناقابل را نوشته و اینک در این عید نوروز به هم‌وطنان تقدیم می‌نماید.» نشر مانیا هنر هر دو جلد «مجمع دیوانگان» را در یک کتاب و با ویرایش مهدی گنجوی و مهرناز منصوری به‌چاپ رسانده است. این ویرایش مبتنی‌بر نسخه کتابخانه ملی از چاپ اول جلد اول و نیز یک فتوکپی از چاپ اول جلد دوم بوده است. «مجمع دیوانگان» این‌طور آغاز می‌شود: «در یکی از روزهای اواخر حوت روزنامه‌فروشی گذرش به خیابان دارالمجانین افتاده، فریاد می‌زد: روزنامه! تقویم سال نو! فریاد روزنامه‌فروش به محوطه دارالمجانین رسیده، دیوانه‌ای را به صرافت خریداری تقویم سال نو انداخت. سپس چند نفر از دیوانگان را با خود همراه و مساعد نموده، نزدیک دیوار آمده یکی قلاب زده دیگری به بالای دیوار رفت. به آرامی روزنامه‌فروش را صدا زد و گفت: یک عدد تقویم سال نو با روزنامه‌های امروز به ازای دو کاسه مس می‌خرم. روزنامه‌فروش چون این معامله را مقرون به صرفه بدید روزنامه‌ها و تقویم را به ریسمانی که از بالا به پایین انداخته بودند بسته و برفت و دیوانگان آن… در گوشه‌ای پنهان نمودند…»

همچنین همزمان با چاپ جدید «مجمع دیوانگان»، «فرشته صلح یا فتانه اصفهانی» صنعتی‌زاده نیز با ویرایش مهدی گنجوی و مهرناز منصوری در نشر مانیا هنر به چاپ رسیده است. مهدی گنجوی در یادداشت ابتدایی کتاب، «فرشته صلح…» را در کنار دو اثر دیگر صنعتی‌زاده یعنی «مجمع دیوانگان» و «رستم در قرن بیست‌ودوم»، کوشش صنعتی‌زاده برای پی‌جویی راه‌حل مصائب زمان حال در آینده‌ای آرمانی دانسته است. صنعتی‌زاده در رمان «فرشته صلح…»، اندیشه آینده‌نگر خود را این‌بار برای یافتن راه‌حلی برای «آرمان صلح پایدار» به کار بسته تا در «اثری که در راستای ادبیات مشروطه بین خطابه و قصه در رفت‌وآمد است انواع گفتمان‌هایی که جنگ را به هر شکل توجیه می‌کنند یادآور شده و از چشم بیندازد.» در این اثر، صنعتی‌زاده در جست‌وجوی این صلح پایدار، دختری دانشمند را به منادی صلح جهانی خود تبدیل می‌کند و «در پیشنهاداتی رادیکال چه از منظر سیاسی و چه اقتصادی، به کنار گذاشتن مرزهای ملی، عبور از احساسات ملی‌گرایانه، تشکیل سپاه جهانی و تبدیل کردن پول به یک اعتبار خرید مدت‌دار می‌اندیشد. این کتاب را می‌توان یکی از برجسته‌ترین کوشش‌های صلح‌طلبانه ادبیات مدرن فارسی در کوران جنگ جهانی دوم و مدتی پس از اشغال ایران در شهریور ١٣٢٠ دانست.» «فرشته صلح…» اولین‌بار در شهریور سال ١٣٢١ خورشیدی به سعی و اهتمام کتابخانه «ابن‌سینا» در چاپخانه «خودکار» ایران به چاپ رسید. در بخش ابتدایی کتاب، صنعتی‌زاده این رمان را که هم‌زمان با جنگ جهانی دوم و با سودای طرح‌ریزی و تخیل یک صلح پایدار نوشته است به انجمن نوبل تقدیم می‌کند.

صنعتی‌زاده در بخشی از دیباچه کتاب نوشته است: «دوستی و محبت و علاقمندی آدمیزاد از این جهت به اهل خانه و فامیلش از دیگران بیشتر است که آن‌ها از سایرین به او نزدیک‌‌ترند و همچنین همسایه‌ها و اهل محله و همشهریان و میهن خود را ازاین‌رو بر سایر بنی نوع خود برتری و ترجیح می‌دهد که تماس آن‌ها با او زیادتر و آمیزششان بیشتر می‌‌باشد و میهن‌دوستی و مرز و بوم پرستیش به این واسطه است که از نعمت‌های اراضی و جنگل‌ها و صحرا و بیابانش استفاده برده، گوشت و پوست و استخوانش از آن آب و خاک پرورش و نشو و نما یافته. در آتیه نزدیکی اختراعات و کشفیات تازه‌ کار بزرگی انجام خواهد داد، دیوارها و حصارهای آهنین و حد و حدودهایی که به مرور ایام برای جدایی اهل عالم ساخته و پرداخته‌اند از میان می‌رود و نوع بشر بیشتر از پیش‌تر به هم نزدیک خواهند شد.»

به نقل از شرق