نگاهی به کتاب «کوره راه لانه‌های عنکبوت»/ حمیدرضا امیدی سرور

جنگی که هیچ کس را بی نصیب نگذاشت!

نگاهی به کتاب «کوره راه لانه‌های عنکبوت» اثر ایتالو کالوینو؛ ترجمه‌ی آهنگ حقانی

حمیدرضا امیدی سرور

اولین اثر هر نویسنده به طور غریبی بازتاب دهنده‌ی فراز و فرود زندگی خود اوست، گاه به شکلی مستقیم و آشکار و گاه غیر مستقیم و پنهان زیر لایه‌هایی که آن را به سطوح زیر اثر هدایت کرده‌اند. نخستین اثر ایتالو کالوینو که با نام «کوره راه لانه‌های عنکبوت» با ترجمه آهنگ حقانی و به همت نشر قطره به بازار آمده است، در دسته نخست قرار می‌گیرد، اگرچه به ظاهر برای علاقمندان آثار کالوینو که با روایت‌های خیال انگیز و آمیخته به فانتزی او در سه‌گانه «نیاکان ما» شیفته آثارش شده‌اند، خواندن چنین کتابی کمی عجیب به نظر برسد. اما همین رمان غیر منتظره بیش از هر اثر دیگری بازتاب دهنده نخستین دوره زندگی کالوینوست. جوانی پر شور و جستجوگر که از خدمت اجباری برای فاشیست‌ها به عضویت در حزب کمونیست رسیده، جنگ را با گوشت و پوست خود درک کرده و برخلاف بسیاری زنده از آن بیرون آمده است. با چنین احوالی نوشتن رمانی چون «کوره راه لانه‌های عنکبوت» که در زمره ادبیات متعهد جای می‌گیرد نه تنها عجیب نیست که بسیار ملموس و پذیرفتنی است. کالوینو این رمان را صدای خود نمی‌دانست، چرا که در زمانی نوشته شده بود که او هنوز صاحب صدای خاص و مستقل خویش نشده بود. بنابراین بازتاب‌دهنده صدای زمانه خود بود، گواه صادق دورانی که کالوینو در آن بالیده بود. روزگاری که سایه شوم جنگِ جهانی چنان بر زندگی سنگینی می‌کرد که هیچ ‌کس را بی‌نصیب نمی‌گذاشت، بنابراین او نیز تمام آنچه را که در درونش می‌جوشید و از آن لبریز بود در این اثر به خواننده ارائه کرده است.

کالوینو این رمان را در سال ۱۹۴۶ تنها در بیست روز نوشت، رمانی که به مایه‌های نئورئالیستی محبوب در آن روزگار پهلو می‌زند و بازتاب دهنده تجربیات نویسنده‌ای است که به گروه مقاومت پیوسته و آنچه در مبارزات پارتیزانی شاهد بوده را در قالبی روایی و داستانی به صورت رمانی خواندنی و جذاب در می‌آورد.

شش هزار نسخه از این رمان به هنگام انتشار در سال ۱۹۴۷ بفروش رفت که برای نویسنده‌ای در ابتدای راه در آن اوضاع و احوال موفقیتی در خور محسوب می‌شد. کالوینو درباره جایگاه این رمان در کارنامه خود نوشته: «تا زمانی که اولین رمانت را ننوشته‌ای این امکان را داری که شروع به نوشتن کنی، اما در کلِ زندگی فقط یک بار می‌توانی شروع به نوشتن کنی. اولین کتابت وقتی هنوز برای این‌ که تعریف بشوی خیلی زود است، تو را تعریف می‌کند. و پس از آن این تعریف تا آخر عمر با تو می‌ماند و تلاش می‌کنی مسجلش کنی یا گسترشش دهی یا بهبودش بخشی و یا حتی تکذیبش کنی، اما هرگز از دستش خلاصی نداری…» کالوینو نیز با وجود پذیرش تغییراتی که در سبک نوشتن و طرز فکرش به وجود آمده بود، از این رمان رهایی نداشت. بعدها دو بار در آن بازنگری کرد. یادداشتی مفصل نیز درباره آن نوشت که به عنوان مقدمه کتاب در ترجمه حاضر منتشر شده و با توجه به اهمیتی که در شناخت کالوینو و زندگی‌اش در دوران جوانی دارد، بسیار جذاب و خواندنی است، به خصوص اینکه کالوینو یادداشت خود را با رویکردی انتقادی نوشته است!

 داستان رمان در دوران جنگ و روزگار اوج گرفتن مبارزات پارتیزانی می‌گذرد. گردانندگان نهضت‌های مقاومت می‌کوشند با سازماندهی کردن گروه‌هایی کوچک از مردم عادی این شیوه از مبارزه را گسترش دهند. شخصیت اصلی رمان «پین»، نوجوانی سرکش و ماجراجوست. پین که با خواهری بزرگتر از خود زندگی می‌کند، پس از سرقت اسلحه افسری آلمانی، ناگزیر گریخته و به گروهی از پارتیزان‌ها می‌پیوندد و زندگی‌اش شکلی تازه و بسیار متفاوت به خود می‌گیرد. 

از این منظر رمان را می‌توان به شکلی کنایی ماجرای پرت شدن یک نوجوان به دنیای بزرگترها دانست. نوجوانی که برای اثبات خود دست به عملی می‌زند که از تبعاتش بی‌اطلاع است. بنابراین ناخواسته از دنیای نوجوانانه خود قدم به دنیای آدم بزرگ‌ها می‌گذارد، دنیایی که از فهم روابط و مناسبات حاکم بر آن و خشونتی که در آن درونی شده ناتوان است؛ این خشونت نه فقط در اتفاقات و یا روابط میان آدم‌هاست که حتی در دیالوگ‌های عریان و رکیکی که میان آنها رد و بدل می‌شود نیز نمود یافته است. به این ترتیب در ادامه «کوره راه لانه‌های عنکبوت» بدل می‌شود به تنهایی پین در دنیا بزرگترها و تلاش او برای کاستن از این فاصله و تنهایی در همراهی با وقایعی که درک درستی از دلایل وقوع آن ندارد. این رمان اگرچه از زاویه دید دانای کل روایت می‌شود، اما در واقع روایت‌گر  احساسات پسری نوجوان نسبت به دنیایی است بی رحم که به واسطه جنگ، خشونتی غیر انسانی بر آن حاکم شده است.

«کوره راه لانه‌های عنکبوت» شاید از جمله آثار بسیار معروف و ستوده شده کالوینو نباشد، با این حال اثری خواندنی و تاثیرگذار است که برخی صاحب نظران آن را جزو آثار مهم شاخص کارنامه این نویسنده بزرگ جای داده و در فهرست‌های هزارتایی بهترین رمان‌های تاریخ نیز از آن نام برده‌اند.

به نقل از الف کتاب

***

«کوره راه لانه‌های عنکبوت»

نویسنده: ایتالو کالوینو

ترجمه: آهنگ حقانی

ناشر: قطره، چاپ اول، ۱۳۹۵

۲۱۴ صفحه، ۱۶۰۰۰ تومان