در حاشیه و متن مراسم نکوداشت چهلمین چاپ «دالان بهشت» اثر نازی صفوی

عصر دیروز مراسمی بود در گرامی‎داشت کتاب «دالان بهشت» نوشته نازی صفوی که در نشر ققنوس برگزار ‎شد، علت برگزاری این مراسم هم انتشار چاپ چهلم این کتاب بود در ۱۱هزار نسخه. البته غرض من در این نوشته صرفا گزارش چند و چون این مراسم نیست که احتمالا خبرگزاری‎ها شرح مفصل و بهتر آن را منتشر خواهند کرد. در این مختصر تنها می‎کوشم به چند نکته در متن و حاشیه‎ی این مراسم اشاره بکنم، با شرح و بدون شرح!

۱

نشر ققنوس یکی از چند انتشاراتی خوب ایرانی‎ست به لحاظ کمی و کیفی کارنامه قابل دفاعی دارد.

کتابهای نشرققنوس هم از نظر نرم افزاری و هم از نظر سخت افزاری سرو شکل قابل قبولی برخوردار است. این کتابها از نظر چاپ، طراحی جلد و جنس کاغذ و صحافی آنها از جمله کتابهایی هستند که ازاستاندارد بالایی برخوردارند.

ققنوس از جمله ناشرانی‎ست که در زمینه ادبیات داستانی (داخلی و خارجی) به طور نسبی فعال بوده و آثار خوبی هم منتشر کرده.

این مراسم در قیاس با نمونه‎های مشابه هم خوب برگزار شد و هم تعداد حاضران بیشتر از انتظار –لااقل انتظار نگارنده- بود.

۲

مجری مراسم یوسف علیخانی بود که با توجه به فعالیت‎های علیخانی در احیای ادبیات عامه‎پسند این انتخاب خیلی عجیب به نظر نمی‎رسد. البته یوسف به واسطه این رویکرد تازه در سلیقه‎ی ادبی‎اش، کم مورد قضاوت‎های ناصواب قرار نگرفته، به خصوص در حوزه نشر که برخی خیال می‎کنند او صرفا به انتشار آثار عامه‎پسند مشغول است.مثلا در حوزه نشر فکر می‎کنید چند درصد از کتابهای نشر آموت در حوزه‎ی ادبیات عامه پسند قرار می‎گیرد؟ حدود سه تا چهار درصد که به زعم من حتی اگر ده تا پانزده درصد هم باشد به لحاظ حرفه ای نمی‎تواند اعتبار یک ناشر را مخدوش کند.

۳

در این جلسه چهره‎های نام آشنای زیادی حضور داشتند، از نویسندگان مرتبط با نشر ققنوس بگیر، تا برحی دوستان این ناشر و البته طرفداران پروپاقرص ادبیات عامه پسند تا برخی مخالفین جدی این گونه آثار تا کسانی که مثل حقیر موضعی میانه نسبت به ادبیات عامه ‎پسند دارند و برخی خبرنگاران و همچنین خوانندگان و طرفداران دالان بهشت؛ عده‎ای هم نیامدند – اینکه می‎گویم نیامدند به این خاطر است که نشر ققنوس با بسیاری از فعالان و چهره‎های ادبیات داستانی تماس گرفته و آنها را به مراسم دعوت کرده بود- چون اصولا شرکت در جلساتی که مربوط به این دست آثار باشد کسر شأن می‎دانند. البته عده‎ای هم نیامدند چون کار داشتند و یا کاری برای‎شان پیش آمده بود. اما سیاهه حاضران تا انجا که من می‎شناختم یا یادم مانده: یوسف علیخانی، نازی صفوی، کاوه گوهرین، فرخنده آقایی، بلقیس سلیمانی، علی‎رضا سیف‎الدینی، بهنام ناصح، شهلا زرلکی، محمد حسینی، لادن نیکنام، محمد علی علومی، میثم نبی، عنایت الله سلیمی، اردشیر زاهدی مطلق، اسد الله امرایی، بلقیس سلیمانی، علی عبداللهی و…

۴

در این مراسم از حاشیه تا متن کتاب بحث‎های گوناگونی مطرح شد، بلقیس سلیمانی درباره ادبیات عامه پسند و چند و چونش با اشاره با کتاب نازی صفوی حرف زد (البته بنا به حدس نگارنده چون من اواخر صحبت ایشان رسیدم)؛ یوسف علیخانی هم به عنوان مجری جلسه هر آنچه دل تنگش می‎خواست درباره نازی صفوی، کتابش و البته ادبیات عامه پسند که کشف جدید اوست در این چند ساله گفت؛ بعضی حرفهایش تازه بود برخی هم نه، در درستی برخی  هم شکی وجود نداشت و برخی دیگر هم اگر اما دارد و نمی توان در بست پذیرفت که البته تا اندازه‎ای ناشی از تعارفات مرسوم در این جلسات به نظر می رسید. روی هم رفته یوسف بیشتر از همه حرف زد و اجرای خوبی هم داشت. کاوه گوهرین هم یادداشتی از پیش آماده کرده بود که قرائت کرد درباره تاریخ ادبیات عامه پسند از ابتدا تا امروز (به شکلی بسیار موجرو فشرده)، اسدالله امرایی خاطره تعریف کرد، البته نه درباره کتاب بلکه درباره دوستی‎اش با ناشر که هرچه فکر کردم ربط آن به کتاب چیست چیزی دستگیرم نشد، اما امرایی مترجم خوبی‎ست، حرفه‎ای کار می‎کند، پرکارهم هست، اما ترجمه‎هایش اغلب از کیفیتی مقبول برخوردارند! خود نازی صفوی هم کمی درباره این کتاب و انگیزه‎اش درباره نوشتن حرف زد، اینکه در هنگام انتشار «بامداد خمار» می‎دیده کتابفروشی‎ها نوشته‎اند: «بامداد خمار رسید!» و بعد به خودش گفته اگر روزی کتابی نوشتم باید اینگونه باشد و البته همین‎گونه‎ هم شد و… مدیر نشر ققنوس در مورد خاطراتش از هنگام چاپ دالان بهشت گفت، اینکه دو دختر جوان و نه خود نویسنده این کتاب را برای او آورده اند، دو دفتر دویست برگ به صورت دستنویس و گفته‎اند نویسنده قصد چاپ آن را ندارد! و البته هرکه کتاب را دست گرفته کنجکاو شده تا انتها بخواند، حتی ویراستاری که برای امتحان ویراستاری بخشی از کتاب را ویرایش کرده و با اینکه جواب رد از ناشر شنیده بیشتر فکرش دنبال خواندن ادامه ماجرا بوده. ظاهرا مدیر نشر ققنوس در ابتدا تنها پیش بینی می‎کرده که این کتاب موفق شود چهار پنج باری تجدید چاپ شود.

محمد حسینی هم گفت وقتی به ققنوس پیوسته که این کتاب را زیر چاپ بوده، اما اگر در هنگام مسئولیت او هم می رسیده چاپش می‎کرده و البته گفت که کتاب را دوبار خوانده و از کارهای خوب در این رده از کتابهاست.

محمد علی علومی هم گفت این  تیراژ و تعداد خواننده آرزوی هر نویسنده‎ای ست، و در ادامه هم حرفهای دیگری زد که چون صدای میکروفن خوب نبود دقیقا نفهمیدم منظور او چیست، البته این را یادم هست که او صادق هدایت و محمد علی جمالزاده را نماینده دو نوع نگاه در ادبیات ایران دانست که اگر درست فهمیده باشم و نظر او این بودهباشد، این مسأله جای نقد دارد. سلیمی و زاهدی مطلق هم به عنوان کسانی که هم در زمینه نقد و بررسی و هم کسانی که با چهره‎های ادبیات عامه پسند گفتگو کرده اند و هم مشوق دیگران در این زمینه بودند اشاراتی به کتاب داشتند، چند نفری ازدوستان هم تعارفاتی که معمول این گونه جلسات است بیان کردند، زری نعیمی (نویسنده ادبیات کودک و البته منتقد ادبی) انتقاداتی تند نسبت به یوسف علیخانی مطرح کرد، هم به حاطر این که بیشتر خودش حرف زده و هم اینکه در صحبت ها و گفتگوهای کتابش ادبیات عامه پسند را در تقابل با ادبیات جدی قرار داده، او البته معتقد بود که باید میان این دو گونه آشتی برقرار کرد تا هم نویسندگان عامه پسند آثار نویسندگان جدی را بخوانند و چیزهایی درباره چند و چون داستان‎نویسی بیاموزند و هم نویسندگان جدی آثار عامه پسند را بخوانند، البته نگفت که نویسندگان روشنفکر (به لفظ ایشان که منظورشان همان نویسندگان آثار غیر عامه پسند بود) از این نویسندگان چه چیزی می‎توانند بیاموزند، نمی دانم شاید راه رسم جذب مخاطب را و یا کارهایی راکه برای عامه پسند نشدن آثارشان نباید بکنند! سیف‎الدینی هم به عنوان یکی از مخالفان ادبیات عامه‎پسند در این باره گفت که ادبیات جدی و عامه پسند دو حوزه جدا هستند، و بعد از نقد موجزی درباره کم و کیف کلی این آثار، اضافه کرد که علاقه‎ای به خواندن این آثار ندارد و اگر اینجا آمده به احترام دعوت کنندگان است.

۵

دختر مدیر نشر ققنوس هم که بانی این مراسم بود از حضار تشکر کرد و از آنها دعوت کرد که در آخر مراسم از خودشان پذیرایی کنند. البته به شکلی گذرا گلایه‎ای هم کرد که این مراسم در واقع جشنی بوده به مناسبت چاپ چهلم کتاب و قرار نبوده آن را نقد کنند. البته با وجود زحمات ایشان در برپایی این مراسم و حوش‎رویی اشان در بخورد با میهمانان نمی‎توان این نکته را ناگفته گذاشت که حتی به به فرض برگزاری مراسم با این نیت نمی‎توان انتظار داشت همه بیایند و به‎به و چه چه کنند و بروند!

اگر منصف باشیم در این مراسم هم کم تعارف تکه پاره نشد که البته با توجه به محتوای مراسم اشکالی هم نداشت اما دوتا انتقاد در میان این همه تعریف و تقدیر به جایی برنمی خورد. جالب این که بعد از مراسم وقتی با نازی صفوی صحبت مب کردم خودش عقیده داشت شاید سالها پیش اگر با چنین نظراتی روبروی می‎شد خیلی ناراحت می شد اما امروز این‎گونه نیست وسعی می‎کند از منظری دیگر به اتقادها توجه کند که این مسأله نشانه ظرفیت و پختگی شخصیتی اشان درگذر این سالها دارد.

نازی صفوی برخلاف برخی از نویسندگان عامه‎پسند که متاسفانه به گزاف با چند چاپ پی درپی  کتابشان جو گیر می‎شوند و ادعاهای عجیب غریبی می‎کنند تفاوت‎هایی اساسی دارد و باوجو این موفقیت نه ادعایی دارد و نه جوگیر شده، در رفتارش متانت و البته فروتنی بود که من خوشم آمد، ایشان آدم کم حرفی هم بودند.

۶

البته یادم رفت به حرف های خودم در این جلسه اشاره کنم. یوسف از من به عنوان کسی که درباره ادبیات عامه پسند کارهایی انجام داده و لابد انتظار می رفت در دفاع از آن هم چیزی بگویم یاد کرد؛ اما ازآنجا که در این جلسه در فواید ادبیات عامه پسند زیاد گفته شده بود، ترجیح دادم برخلاف انتظار از مظرات آن بگویم! بنابر این به این نکته اشاره کردم که تا چند سال پیش فضای رسانه‎ای و مطبوعات در دست ادبیات جدی بود و نویسندگان عامه پسند اغلب در خلوت خود بودند و بدانها توجهی نمی‎شد، جوری که ما می‎گفتیم چرا کسی به آنها توجهی نمی‎کند، چرا کارشان را بررسی نمی‎کنیم با آنها حرف نمی‎زنیم و… اما امروز این توجه زیاد شده و روبه فزونی هم دارد جوری که من می تریم برسیم به جایی که در فضای رسانه ای ادبیات جدی برود به حاشیه و ادبیات عامه پسند حجم غالب را در اختیار داشته باشد. بعد هم اشاره کردم به اینکه ادبیات جدی خود ادبیات را رشد می‎دهد و ادبیات عامه‎پسند صنعت نشر را، برای خواننده‎ای که ظرفیت و جستجوگری لازم را داشته باشد ادبیات عامه پسند می تواند پلی‎باشد برای رسیدن به ادبیات جدی و البته اگر طرف ظرفیت و علاقه‎اش را نداشته باشد، می‎تواند توقف‎گاهی باشد که به دور باطل خواندن این آثار تا ابد‎الابد ختم شود. به شخصه بسیاری از این اثار را در سالهای قبل خوانده‎ام به‎ویژه آثار عامه‎پسندهای قدیمی را اما این آثار امروز برایم جذابیتی ندارند و ترجیح می‎دهم خاطره خوب خواندن آنها در ذهنم باقی بماند چون هربار کتاب عامه‎پسندی را در این دوره بازخوانی کرده‎ام، جذابیت قدیمی و ذهنیتم درباره آن برایم ریخته است.

درباره دالان بهشت هم گفتم من ان کتاب را نخوانده ام اما نسخه صوتی آن را در طول یک هفته  در ماشینم در حین رفتن به این‎طرف و آن طرف گوش کرده‎ام. پاره‎ای از بخش های کتاب مرا اذیت می‎کرد، مثلا اظهار نظر های مستقیم نویسنده در لابلای روایت داستان و یا تکرار بی‎رویه اسم یکی از شخصیت‎ها که باعث شده بود تا مدت ها نسبت به آن آلرژی داشته باشم و اگر نسخه «ورد» کتاب موجود بود می‎شد آمار گرفت که چه تعداد از کلمات کتاب را تکرار این اسم تشکیل داده است.

با یوسف علیخانی هم عقیده‎ام که شخصیت خانم جون (مادر بزرگ راوی) بد درنیامده چون نویسنده به شکلی ناخو آگاه در دیالوگ‎های این شخصیت از ضرب المثل‎ها و باورهای هامیانه و واژه‎هایی که به عنوان زبانزد در فرهنگ واژه‎های عامیانه شناخته می‎شوند، استفاده کرده بود که در شخصیت‎پردازی موفق آن در قیاس با دیگر شخصیت ها نقش مثبت داشت. البته در مورد من برخلاف علیخانی مرگ این شخصیت در میانه داستان تاثیر گذار و منقلب کننده نبود. در آخر هم گفتم نباید از کنار این نکته گذشت که در دو سه بخش کتاب با وجود اینکه در حین رفت و آمد های روزانه به مقصد رسیده بودم و باید طبق معمول ضبط سوت ماشین را خاموش می‎کردم، به دلیل کنجکاوی برای اتفاقات بعدی نشستم و به ادامه ماجرا گوش کردم!

۷

در یک جمع بندی کلی مراسم خوبی بود و باوجود همه مشکلاتی که بعد مسافت، عبور از محدوده طرح ترافیک بی‎رحمانه زوج فرد و… داشت، از شرکت در آن راضی هستم. در سالهای اخیر شاهد اتفاقات فرخنده‎ای در حوزه نشر بوده‎ایم، علاوه بر رویکرد به ادبیات داستانی از سوی ناشران می‎توان به برگزاری جلسات نقد و بررسی، مراسم رونمایی کتابها و سرانجام برگزاری مراسم نکوداشت برای کتابها -مثل جلسه مورد بحث- اشاره کرد. چراکه جلساتی از این دست می‎تواند نشانگر رونق بازار کتاب و رویکرد حرفه ای ناشر به آن باشد.

در پایان امیدوارم که روزی برسد که چنین جلساتی را در نکوداشت ادبیات جدی هم شاهد باشیم و این‎طور نباشد که ناشر به دخل و خرج کتاب و همین که سرمایه اش را برگرداند، قانع باشد…

دوستان می‎بخشند اگر در این مطلب شتابزدگی دیده می‎شود، چاره چیست، وقت تنگ است و گرفتاری بسیار…

انتشار در مد و مه ۴ مرداد ۱۳۹۰