درباره كار تازه فرهادی و سینمای چندین و چند ملیتی رایج در كن امسال

 وصال روحانی: یكی از رخدادهای جالب جشنواره امسال كن فرانسه تجربه‌های تازه‌ای بود كه از طریق بازی در فیلم جدید اصغر فرهادی سینماگر ایرانی نصیب بازیگران متفاوت این فیلم و به ویژه برنیس بژو و طاهر رحیم شد.

هیچیك از این دو، ایرانی نیستند. بژو همان بازیگر زن فرانسوی است كه با بازی در آرتیست كار صامت و چند اسكاری سال 2011 میشل هازاناوی شیوس و كاندیدا شدن برای اسكار برترین بازیگر زن سال ناگهان مشهور و از هر سو مورد توجه واقع شد و رحیم همانی است كه در سال 2009 در «پیامبر» فیلم ژاك اودیارد فرانسوی جلب نظر كرد و او در آن فیلم كه یك كار درام به تصویر كشیده شده در یك زندان بود، رل جوانی را بازی می‌كرد كه مراحل و مراتب تبدیل شدن به مردی بزرگسال را پشت میله‌های زندان تجربه می‌كرد.

دنیاهایی تازه

فیلم‌های فوق و پخش آنها در كن («آرتیست» نخل طلای این جشنواره در سال 2011 را هم برد) این دو هنرپیشه را معروف كرده بود ولی آن چه دوره 2013 فستیوال و به واقع فیلم جدید اصغر فرهادی به آنها اضافه كرد، جا افتادن در دنیاهایی تازه و فضایی چند فرهنگی بر اثر شركت در فیلم «گذشته» است، برای هر دوی آنان بعد از شهرتی كه فیلم‌های فوق نصیب‌شان كرد، بسیار آسان بود كه تمام و كمال جذب هالیوود شوند و در فیلم‌های ولو معمولی آنها شركت جویند و كاسبی كنند و در دغدغه كیفیت آثار خود نیز نباشند. با این حال هم بژو و هم رحیم تصمیم گرفته‌اند هیچیك از جوانب كار خود را  از دست ندهند و فیلم‌های فرهنگی‌تر اروپا را از دست ندهند و اگر یك كار خوب از سوی استودیوهای بزرگ آمریكایی به آنان پیشنهاد شد آن را هم از دست ندهند. بازی در فیلم «گذشته»ی فرهادی در تعریف اول می‌گنجد زیرا این فیلم تفاوت فرهنگ و مشكلات زندگی در یك اروپای سرشار از فرهنگ‌های متضاد و رویدادهای زندگی یك ایرانی مهاجر در پاریس را نشان می‌دهد. زندگی مشتركی كه با طلاق و جدایی سوق داده می‌شود و ادامه‌ای بر تجربه‌اندوزی هر چه بیشتر بژو و طاهر رحیم از طریق بازی در فیلم‌هایی است كه نمی‌خواهند سطحی باشند.

در حد یك معجزه

بژو در كن امسال گفته است: «فیلم ارتیست برای من چیزی در حد یك معجزه بود و زندگی‌ام را به كلی عوض كرد. طبیعی است كه موفقیت فراوان آن فیلم بسیاری از سینماگران را به سمت من كشید و پیشنهادات متعددی كه بعد از آن فیلم به من شده، محصول توفیق همان فیلم است.»

اما تفاوت‌ها و فرق‌ها بین «ارتیست» كه بژو این چنین از آن یاد می‌كند و «گذشته» كه جدیدترین ساخته اصغر فرهادی است، نمی‌تواند بیش از این باشد. اولی نشانه سرخوشی سینما در روزگاری است كه فیلم‌های صامت جای خود را به سینمای ناطق دادند و دومی كاری دراماتیك و متعلق به روابط اجتماعی انسان‌ها در دنیای مدرن و در نهایت یك قصه شهری است و بیشتر از مشكلات می‌گوید تا از آنچه فانتزی‌وار و رویاگونه در دنیای نمایش می‌گذرد و در آن حقیقت چندانی نیست. بژو در «گذشته» ایفاگر رل ماری، زن فرانسوی با دو فرزند است كه همسر ایرانی‌اش (با بازی علی مصفا) مدتی است او را ترك كرده و اینك با مرد شرقی دیگری به نام سمیر كه او نیز مشكلات و پیچیدگی‌های فامیلی متعددی دارد، آشنا شده است. همسر سابق ایرانی او بعد از چهار سال به پاریس بازگشته تا كار طلاق از وی را قطعی و تمام كند و با این كه تمام كاراكترها ظاهراً مصمم‌اند به سمت جلو حركت كنند و آینده‌ای تازه را برای خود پی‌ریزند، گذشته و آنچه پیشتر روی داده، پیوسته آنها را به سوی خود می‌كشد و آزار می‌دهد.

رنج گذشته

بژو می‌گوید بعد از تست تصویر اولیه‌ای كه فرهادی از او گرفت، یك ماهی از او بی‌خبر بود و در نتیجه فكر می‌كرد كه این كارگردان فاتح اسكار برترین فیلم خارجی (غیر آمریكایی) سال 2011 ( با فیلم «جدایی نادر از سیمین») او را برای فیلمش انتخاب نكرده است. بژو می‌افزاید: بعداً فهمیدم فرهادی درباره این كه توانایی من در رل‌هایی دراماتیك از آن دست كه خودش می‌خواهد به چه میزان می‌رسد دچار تردید است. او هرچه از من دیده بود، مثل ارتیست كارهایی شاد و دارای اخلاق و خوی مثبت و در بردارنده كاراكترهایی بود كه زندگی‌شان پیچیدگی خاصی ندارد و دراماتیك نیست و این با آنچه او می‌خواست در فیلم «گذشته» بگوید بسیار فرق داشت. او می‌خواست مطمئن شود كه بخش دیگری در وجود من هست كه می‌تواند عمیق‌تر و فكورتر و تلخ‌تر باشد و لابد به اطمینان‌هایی در این خصوص رسید كه سرانجام این رل را به من داد.

تمرین دوماهه و سپس …

هم برنیس بژو و هم طاهر رحیم می‌گویند از كار كردن با فرهادی راضی‌اند و آن را تجربه‌ای موفق و تازه می‌دانند. به تصمیم كارگردانی كه پیشتر فیلم «درباره الی» او نیز بخشی از جوایز اصلی جشنواره برلین 2010 را درو كرده بود، ابتدا به بازیگران دو ماه وقت داده شد كه با تمرینات كافی در نقش‌های خود فرو بروند و كاملاً در محیط حل شوند و پس از آن فیلمبرداری و گرفتن صحنه‌ها به مدت چهار ماه صورت پذیرفت. با احتساب وجود یك كارگردان ایرانی و حضور بازیگران اغلب فرانسوی در «گذشته» این فیلم یكی از محصولات پرشمار چند فرهنگی و فراملیتی در جشنواره كن امسال بود و شمار این گونه آثار در شصت و ششمین دوره این فستیوال كه از 25 اردیبهشت براه افتاد و 5 خرداد زمان پایان آن بود، كم نبوده است. به عنوان مثال می‌توان به «جیسی پی» اشاره كرد كه در آن متیو امالریك فرانسوی و بنیچیو دل‌توروی پورتوریكویی نقش‌های اصلی را ایفا كرده‌اند یا به كار تازه گی‌یوم كانت فیلمساز فرانسوی كه در آن هنرپیشه‌های متعددی شامل كلایو اوون و بیلی كرادوپ آمریكایی و ماریون كوتیلار فرانسوی به بازی پرداخته‌اند و این فیلم را «ارتباط‌های خونی» نامیده‌اند. برنیس بژو از این تفاهم‌ها و همكاری‌های فرهنگی ناراضی نیست. وی می‌گوید: در سینمای آمریكا در سال‌های اخیر كریستوف والتز اتریشی، ماریون كوتیلار فرانسوی و پنه‌لوپه كروز اسپانیایی جلب نظر كرده‌اند و ما هم در سینمای فرانسه بازیگران موفق ایتالیایی و اسپانیایی كم نداشته‌ایم. این پروسه بدی نیست و برعكس ما به حضور بیگانگان در سینمای خودمان عادت كرده و پلی میان فرهنگ‌های خود زده‌ایم. آثار و محصولات این تقابل و توافق فرهنگی آن قدرها هم بد نیست.

پروژه‌های بعدی

هم بژو و هم طاهر رحیم بعد از موفقیت‌های بزرگ اولیه‌شان در كن، همان طور كه خود این بازیگر زن فرانسوی هم اشاره كرده، كسب و كار پررونق‌تری پیدا كرده‌اند. بژو اخیراً بازی در فیلم مبتنی بر سرقت و ماجراجویی‌ «آخرین الماس» را به پایان رسانده و بعد از آن باید در پروژه بعدی میشل هازاناوی شیوس كه یك فیلم جنگی متمركز بر ایالت خودمختاری طلب چچن روسیه است، شركت كند. از كارهای تازه طاهر رحیم باید به «عقاب» فیلمی پیرامون وقایع امپراتوری روم و Grand central اشاره كرد كه دومی یك رمانس شكل گرفته در یك پایگاه فعالیت‌های اتمی است و در یكی از بخش‌های جنبی در كن امسال به نمایش در آمد. در قدم بعدی طاهر رحیم باید در یك فیلم پلیسی و جنایی فرانسوی به نام «خبر چین» شركت كند و بجز آن در فیلمی پیرامون دهه 1920 نیز بازی خواهد كرد كه آن را فاتح آكین یك فیلمساز آلمانی – تركیه‌ای كارگردانی خواهد كرد و این نیز از نمونه‌های جدید فیلمسازی‌های چند فرهنگی است.

مگر با مایكل مان كار كنید

به رغم این شهرت‌ها و اعتبارهای حاصل آمده در سال‌های اخیر، طاهر رحیم مثل برنیس بژو و حتی بیشتر از او معتقد است كه هالیوود مقصد مناسب و كاملی برای سینماگران غیر آمریكایی نیست و آنها كه زبان انگلیسی، زبان اصلی‌شان نیست همیشه آنجا مشكل خواهند داشت و فیلم‌های اروپایی برای آنان مناسب‌تر و به صلاح‌تر است. رحیم می‌گوید: شاید اگر گذارتان به آدم‌های عمیق‌تری مثل مایكل مان بیافتد، كار فرهنگی و در عین حال پرماجرای خوبی در هالیوود بسازید و حضورتان در آنجا مثمر ثمر باشد اما حقیقت امر این است كه تعداد این گونه موارد در سینمای روز اندك است. نمی‌توان برخی عادت‌ها و فرهنگ‌ها را از وجود خود زدود و این همان نكته‌ای است كه زندگی و نوع كار و میزان توفیق‌تان را شكل می‌دهد.

منبع: Newyorker

بانی فیلم / مد و مه / خرداد 1392