اشتراک گذاری
قدم زدن در امتداد يك جاده مارپيچ
گفت و گو با جاشوا فريس و ريگان آرتور نويسنده و ويراستار رمان «بی نام »
ماهان تيرماهي
«بي نام»، كتابي بسيار متفاوت و با فضايي تيره است كه در كنارش مي توان وضوح لحن، التزام هدف، شخصيت هاي جذاب و حتي رگه هايي از شوخ طبعي را هم ديد. «بي نام» در حقيقت به يك بيماري اشاره دارد و «تيم فارنزورث» كه وكيل است به آن مبتلاست- و فقط خودش اين نوع بيماري را دارد: در زمان هاي خاصي، نمي تواند از راه رفتن دست بكشد، بنا به هر دليلي. رمان فريس به نوعي تاثيراتي را كه اين بيماري بر كار وكالت تيم، خانواده، زندگي و جنون او گذاشته و در پايان كار، آرامش دردناك و غريبي را كه در ذهن و جسم و اعماق وجود او حاكم مي شود، نشان مي دهد.
فريس: برخلاف اتفاقات تيره و تاري كه رخ داد، اين داستان درباره مردي است كه نه تنها از جريان زندگي عاطفي خود بلكه از روند زندگي كه او را احاطه كرده آگاه مي شود. اين درس سختي است براي يادگيري و اين بيماري بي نام، او را مجبور كرده كه اين درس سخت را ياد بگيرد. اما من فكر مي كنم كه اين يك جور تاوان بداقبالي اوست
جاشوا! اين كتاب چطور شروع مي شود؟ چطور با اين بيماري در طول كار پيش رفتي؟
فريس: نمي دانم. در واقع نمي توانم لحظه اي را كه اين ايده به ذهنم آمد دوباره بازسازي كنم برايت. كاش مي توانستم. مي دانم كه ايده اي در ذهنم بود كه پرداختن آن به چند ماه و چند سال زمان نياز داشت. در واقع ايده، ايده جالبي برايم بود. نخستين چيزي را كه مربوط به آن ايده بود به خاطر ندارم، سر ميز ناهار با يكي از دوستانم بودم كه نكته به نكته شروع كردم به تعريف كردن داستان. در واقع چيزي كه برايش توضيح مي دادم اصلاشبيه وقايع اين كتاب نبود، اما با اينكه فقط مضمون را در ذهن داشتم كاملامي توانستم جزيياتش را توضيح بدهم.
مراحل ويرايش كار براي شما دو نفر چطور بود؟
فريس: نخستين چيزي كه به ياد دارم اين است كه سال ۲۰۰۷ بود… منظورم اين است كه درباره چاپ كتاب دومي صحبت نكرده بوديم و هيچ مذاكره و صحبت خاصي هم در اين باره صورت نگرفته بود. ريگان و من با هواپيكا به لوس آنجلس رفتيم و من صفحاتي از دست نوشته هاي كتاب را به او نشان دادم. چيزي كه به او نشان دادم با چيزي كه الان درآمده كاملافرق داشت. اما در آن موقع، هيچ دليلي در كار نبود به جز مهرباني و دلسوزي ريگان براي چاپ اين كتاب.
بعد، بعضي اوقات صفحاتي از كار را برايش مي فرستادم و او مرا خيلي تشويق مي كرد و درباره كار نظر مي داد و زماني كه كار كتاب تمام شد، يك گفت وگوي خيلي مفصل داشتيم درباره اينكه آيا حجم كار زياد است يا نه، يا كجا لازم است برخي نكات را با ظرافت و كمي زيركي نوشت. اما خب، گفت وگوي ما طوري بود كه انگار دو سال بود همديگر را مي شناختيم.
آرتور: فكر مي كنم جولي باربر، منشي جاشوا يك سري نظرات ويرايشي داد، فكر كنم حرف هايي براي گفتن داشت، اين طور نيست؟
فريس: او كلاآدم صاحب نظري است (مي خندد)
آرتور: و جاشوا البته يك ويراستار ماهر هم در انگليس دارد، به نام ماري مونت. او هم نظرات ويرايشي را به وي گفت. در واقع يك تيم در اين باره نظر دادند.
خب اينكه مي گوييد كتاب با نسخه اوليه اش خيلي فرق كرد، باز اين شما هستيد كه هنوز روي آن كار مي كنيد و حرف آخر را مي زنيد.
فريس: بله، فكر مي كنم يك سري اشتباهات زماني در كار داشتم. در مكان اشتباهي كار را شروع كردم و بعد از چاه درآمدم افتادم به چاله. اما با فاصله مناسب و كافي كه از مطالب داشتم، همه چيز با فضا خودش را وفق مي داد و بعد فهميدم كه بايد اين كار را در نقطه متفاوتي در زمان آغاز كنم. از آن نقطه، كم و بيش مي شد ساعت ها را تشخيص داد. در واقع تا حدودي معما را حل كرده بودم. نمي خواهم اين جا داد بزنم بگويم چون معما را حل كردم ديگر بقيه كار برايم آسان شد. نه، اصلاآسان نبود باقي كار، چون هميشه با خودم كلنجار مي رفتم چه كار كنم، اما دقيقا وقتي فهميدم كه از كجا كار را شروع كنم، ديگر خيالم راحت شد.
نظرتان درباره زاويه ديد اين كار در مقايسه با رمان اول تان «آن گاه به پايان رسيديم» چيست؟
فريس: «بي نام» گنجينه زاويه ديد است. اول شخص جمع، اما اساسا زماني كه برايم در قالب نويسنده كتاب خسته كننده شد، احساس كردم كه براي خواننده هم خسته كننده خواهد بود، بنابراين آن را ول كردم و به سوم شخص نوشتم. جاهايي هم اول شخص- بعد در فصل مياني، تبديل شد به سوم شخص و گاهي در جاهاي كمي، در دوم شخص روايت مي شد. در واقع يك جور خيال پردازي نسبت به چيزهاي مختلف است كه درباره زاويه ديد انجام دادم، انگار مثلاشاگردي بودم و آماده انجام تصميمات ماهرانه استادم.
«بي نام» يك نوع نوآوري اساسي زاويه ديد عقلاني است، چراكه بايد كم و بيش در زاويه ديدي نزديك سوم شخص باشد. خب اين مساله دست و پاي آدم را مي بندد، مشكلات زيادي به وجود مي آورد. نكته جالب كتاب، كه شايد كمي هم محدود كننده بوده، اين است كه زاويه ديد عقلاني خيلي رهاننده بود و زاويه ديد سنتي بسيار الزام آور و دست و پاگير.
زاويه ديد در اين كتاب براي من مثل قدم زدن در امتداد يك جاده بود. بخش انتهايي كتاب به نوعي داشت به طور مارپيچ پشت سر «تيم» دنبال مي شد.
فريس: شرايط زندگي تيم تعيين مي كرد كه چه كسي مي تواند حرف بزند و چه كسي نمي تواند. در يك جاي خاصي در كتاب، زماني كه تيم با واقعيت روبه رو مي شود، قواعد كتاب در آن نقطه نمي گذاشت بخواهم بروم سراغ شخصيت هاي ديگر و به آنها بپردازم. نيمه پاياني كتاب با چند استثنا، كم و بيش از ذهن تيم است. فكر مي كنم اين كار لازم بود چرا كه خود كتاب سقوطي عميق و عميق تر به اعماق وجود تيم بود.
ساير شخصيت ها، وقتي نسبت به وضعيت تيم واكنش نشان مي دادند، آنقدر كه تيم دچار تزلزل بود آنها نبودند. تا حد زيادي، آنها در نقطه مقابل او، يك شخصيت عاقل نشان مي دادند. نكته مهم اينكه در نيمه دوم كتاب حضورشان، نقطه مقابل ديوانگي تيم بود. اعماق وجود آنها آنقدر كه در نيمه اول كتاب بدان پرداخته شد در اين جا ديگر مهم نبود، چون مي شد حدس زد كه با زاويه ديد كاملاعيني خود به چه فكر مي كنند. در جاي خاصي از كتاب اتفاقات بسيار بدي براي تيم افتاد و شايد لازم هم نباشد بدانيد، آن هم از زاويه ديد ساير شخصيت ها، و اينكه آنها چه احساسي نسبت به تيم داشتند.
اين اتفاق بر روند جلو رفتن داستان تاثير داشت، چون در كل كار اغلب اوقات با تيم همراه بوديد، بنابراين در نيمه دوم كتاب اين خوانش سريع تر شد.
خوشم مي آيد كه از كلمه «اعماق وجود» استفاده مي كني، چون توصيفات دنياي بيرون، حتي در شروع كار، تقريبا هميشه به طور باورنكردني دلخراش بوده- يا سرد و يخ يا مشتعل و سوزان. يك نوع تحرك دروني و بيروني در كتاب جريان دارد كه انگار شبيه دوگانگي جسم و ذهن است، لااقل براي من اين طور بوده.
فريس: واقعا ماهرانه است، هيچ وقت به آن فكر نكرده بودم، اما برايم جالب است.
يكي از چشمگيرترين صحنه هاي كتاب براي من صحنه زنبورها پشت پنجره و حجم زياد آنها بود. واقعا از اين حيرت كردم كه زنبورها چطور به داخل رمان راه يافتند.
آرتور: همه درباره زنبورها حرف مي زنند.
فريس: بله، زنبورها نكته مهمي اند. آنها موجودات فوق العاده اي هستند. دوست داشتم بيشتر درباره شان بنويسم. دوست داشتم اتاقي مي داشتم، هرچند الان ندارم و توانايي اش را هم داشتم تا زنبورهاي بيشتري پرورش دهم، چرا كه آنها يك نوع غريزه بي نظير هدف يابي دارند. مي توانند مايل ها پرواز كنند- فكر كنم بالاي ده ها مايل- و بعد به كندوي خود بازگردند. اين مايل ها مي تواند در يك مسير صاف و مستقيم نباشد. مي توانند خيلي كج و معوج پرواز كنند. بعد به كندو بر گردند و وقتي غذا پيدا كردند، يك نوع رقص
پرپيچ و خم انجام مي دهند. اين رقص به نوعي ارتباط برقرار كردن با شريك غذايي شان است در جايي كه غذا را پيدا كرده اند. بنابراين چهار دور مي چرخند و بعد يك دور در خلاف حركت عقربه هاي ساعت و بعد چند زنبور ديگر با همان رقص با هم ارتباط برقرار مي كنند كه چطور به غذا برسند.
من زنبورها را دوست دارم، چون آنها دوست دارند بروند بيرون، بروند سفر و دوباره به خانه برگردند. براي رسيدن به خانه با غذا و مايحتاج كه براي ادامه زندگي و غذا دادن به ساير زنبورهاي كندو لازم بوده در واقع يك كد وجود داشته و رمزگشايي شده است. من فهميدم كه اين مي تواند يك استعاره جالب باشد در قالب روش هاي مختلفي كه بتوانيم يكديگر را در يك خانواده دوست بداريم و البته چشمگيربودن رقص زنبورها نيز برايم خيلي مبهم و پيچيده بود. اما اگر زنبور بودم و مي ديدم كه چنين زنبوري در حال رقصيدن است «فكر مي كردم كه خب، بايد به چپ بچرخم، اما نمي دانم» بعد مي رفتم به چپ و بعد حتما گم مي شدم و مي دانم كه مي مردم.
آرتور: پس خوشحالي كه زنبور نيستي.
فريس: خوشحالم كه زنبور نيستم اما بنا به همان دلايلي كه گفتم، برايم خيلي جالب بود كه درباره زنبورها بنويسم. همچنين يك نوع سندروم مرگ زنبوري هم داريم، كه به آن سندروم زوال گروهي مي گويند. آنها دسته جمعي مي ميرند.
شايد علت اينكه تصاوير زنبور در كتاب در ذهن بسياري از مردم مي نشيند، اين است كه انگار همين الان در حال رخ دادن است. بسياري از جزييات كتاب براي من اين گونه بود. هرچيزي كه درباره اش نوشتي انگار داشت همين حالارخ مي داد، اما يك طوري احساس مي كردم انگار بعد از آخر الزمان است.
فريس: ببين هرچيزي كه تيم با آن روبه رو مي شود و تجربه مي كند چيزي نيست كه براي ما ناملموس باشد. مي توانيم زمستان سختي را بگذرانيم و هر روز درباره وضعيت عجيب و غريب طبيعت اطلاعات پيدا كنيم. فكر مي كنم ربطش اين است كه اين اتفاقات قابل درك هستند. مطمئن نيستم كه همه چيز آنطور كه كتاب مي گويد رخ داده باشد، اما احساس متداول ناشي از آن ناخوش احوالي نامشخص به شكل اميدواركننده اي منظور را به تو مي رساند، بدون آنكه چيزي از دست برود، خصوصا وقتي تيم خودش را در غرب پيدا مي كند، در آن زيبايي بكر شهر و آن چشم انداز. براي من عجيب است، در بركلين زندگي كني و كم و بيش شهروند اين شهر باشي، به غرب سفر كني و مايل ها و مايل ها راه بروي و زمين هايي را كه زير كشت بوده يا بكر و دست نخورده مانده اند ببيني. براي من، اين نقطه مقابل تمام زشتي هاي دنياي مادي است كه تيم با آن روبه رو مي شود.
من وضعيتي را كه تيم رويش كار مي كرد دوست داشتم. هرچند آر. اچ همسرش را كشته بود، و مردي كه چاقو را به تيم نشان داد بعد ناپديد شد. قسمت سورئاليستي آن موضوع مدام تا آخر كتاب آدم را آزار مي داد، در شرايطي كه هيچ كس ديگري به جز تيم وجود آن مرد را تاييد نمي كرد. چطور آن شرايط را برايش انتخاب كردي تا با آن كلنجار برود؟
فريس: هميشه براي من يك قياس مشهود بين پزشكي و وكالت وجود دارد، در واقع فصل مشتركي كه فكر مي كنم هردوي آنها با علم دارند. ما به علم در قالب فعاليت شاخص و برجسته اي مي انديشيم كه حل احتمالي مسائل در آن منجر به سلامت و تندرستي افراد مي شود. اما اوضاع از اين نامنظم تر است و پزشكي در واقع هم چنان يك هنر محسوب مي شود كه مي تواند به اندازه كشتار ظالم و بي رحم باشد. بهترين دكترها مي دانند كه اين يك هنر است و علاوه بر علاج و درمان، سعي مي كنند اين جنبه اش را نيز اشاعه كنند.
در وكالت، شما تصميم گيري هاي دوگانه بيشتري داريد، يك كسي يا گناهكار است يا بي گناه. اما وقتي به وقايع مربوط به آن وضعيت مي پردازيد پيچيده تر مي شود. اينكه آر.اچ در كتاب يا گناهكار هست يا نيست در واقع مثل راه رفتن هاي تيم، طيف وسيعي از شك و گمان ها را با خود به همراه دارد. تنها كسي كه مي تواند بر بي گناهي آر.اچ شهادت دهد كسي است كه نمي توان پيدايش كرد. به همين روال فكر مي كنم حداقل در جهان داستان كسي بايد باشد كه بتواند بيماري تيم را تشخيص دهد و آن را درمان كند. اما همان طور كه آر. اچ نمي تواند نجات دهنده خود را پيدا كند، تيم هم نمي تواند يك دكتر يا متخصصي پيدا كند كه كمي از رنج و دردش بكاهد.
آيا آگاهانه مفهوم راوي غيرقابل اعتماد را پيدا كردي و در طول كار از آن استفاده كردي؟
فريس: مگر راوي قابل اعتماد نبود؟
بعضي اوقات اصلا، اما در برخي توهمات تيم و تجربيات فرهنگي اش هيچ وقت اطمينان پيدا نمي كني كه آيا واقعا اين طور بوده يا نه.
فريس: بايد بگويم كه راوي بسيار هم قابل اعتماد است، اما شخصيت داستان نه. اين شخصيت قابل اعتماد نيست و به ندرت شخصيت و راوي از يكديگر غيرقابل تشخيص مي شدند، چرا كه اساسا ما در افكار و انديشه هاي تيم بوديم. اما هر جا، راوي براي لحظه اي با گفتن اين جمله «فلاني يا فلاني بيماري او را تشخيص داد» خود را به ما نشان مي داد و تيم هيچ وقت نمي توانست بفهمد چه چيزي را در مورد او تشخيص دادند، چرا كه در آن شرايط او كاملاناهشيار بود. اين راوي مي تواند چيزهايي بگويد كه تيم متوجه شان نمي شود، مثل «زيبايي در همه جا وجود داشت» و بعد ادامه مي دهد به اسم بردن از تمام چيزهايي كه در آن چشم انداز وجود داشته كه تيم دارد در آن راه مي رود و خودش متوجه آنها نمي شود چون سخت بيمار است.
آرتور: به نظرم يكي از جالب ترين چيزها درباره كتاب در واقع مسيري است كه شما با عدم ثبات و قطعيت سرنوشت تيم روبه رو مي شويد و نيز آنچه در ذهن تيم رخ مي دهد در برابر آنچه در دنياي واقعي اتفاق مي افتد.
فريس: در واقع در آن نقطه فكر مي كنم حق با تو بوده كه اين راوي قابل اعتماد نبود. مسلما راوي نبايد بيايد سربزنگاه و بگويد «نكته اصلي اين است.»
درباره شغلش صحبت كرديم، در مقايسه با رمان اولت «آن گاه به پايان رسيديم» درباره شغل شخصيت داستان چطور فكر كردي و به اين شغل رسيدي؟
فريس: من فكر مي كنم كه آنها بسيار به هم نزديك هستند. عقيده من درباره شغل از يك كتاب به كتاب ديگر تغيير نكرد. من فكر مي كنم كه در بخش زيادي از زندگي، ما روال روزمره مان را دنبال مي كنيم به جاي آنكه گيج شويم يا جبران مافات كنيم. براي اكثر مردم در رمان «آن گاه به پايان رسيديم» از اينكه با رفتارهاي عجيب غريب شغلي شان گيج و حيرت زده شوند راضي و خشنود بودند، تا زماني كه به آنها گفته شد كه شغل شان در خطر است و توجه شان به اين حقيقت جلب شد.
در «بي نام»، اين سهم ها بسيار بيشتر است، چون اين صرفا شغل او نيست كه در خطر است. اين شغل تيم، خانواده اش، آزادي موكلش، و بعد در نهايت سلامت رواني و فيزيكي اوست كه در خطر است. اما تلاش او براي ماندن بر سر شغل نه تنها يك نوع جذابيت شغلي است و ذهن ما را از رفتن به سوي ساير سوال ها منحرف مي كند- مثلاسوال هايي درباره مرگ، درباره اهميت ساير مردم- بلكه اين آخرين پناهگاهي است كه تيم در مقابل بيماري اش دارد.
از آنجايي كه اين مساله نقش كمي در داستان داشت، شغل به شكلي نماديني نسبت به رمان اولم به يك عامل بسيار مهم تر در اين اثر تبديل شد، چراكه شغل به نوعي هستي او بود و بدون آن، در جهان بسيار سردرگم مي نمود. حتي اگر بيماري راه رفتن هم نمي داشت، اگر سر كار نمي رفت، نمي دانم آنوقت چه كسي مي شد.
لحظه اي هست كه تيم به گفت وگوي افراد ناشناسي گوش مي دهد و با خود فكر مي كند: «آيا تا به حال گوش هايش را تيز كرده تا بشنود كه چقدر اين شغل او را تسخير كرده وقتي بيمار نبود، يا درباره بيماري، وقتي نمي توانست كار كند؟» براي من در نيمه دوم كتاب او تازه شروع مي كند كه گوش كردن را ياد بگيرد.
فريس: فكر مي كنم خوانش جالبي از كتاب داشتي. برخلاف اتفاقات تيره و تاري كه رخ داد، اين داستان درباره مردي است كه نه تنها از جريان زندگي عاطفي خود بلكه از روند زندگي كه او را احاطه كرده آگاه مي شود. اين درس سختي است براي يادگيري و اين بيماري بي نام، او را مجبور كرده كه اين درس سخت را ياد بگيرد. اما من فكر مي كنم كه اين يك جور تاوان بداقبالي اوست.
ريگان، به طور كلي در يك كتاب دنبال چه هستي تا چاپش كني؟
آرتور: خب گفتنش كمي سخت است اما بايد بگويم. به طور مشخص لحن، و قصه و هدف آن. نخستين رييسم در حوزه چاپ كتاب اين خط مشي فكري را داشت، بعد هميشه براي ويراستاران جوان كه مي خواست كتاب اول شان را بخرد اين جملات را تكرار مي كرد: «توانا، ماهر، فرهيخته و در نهايت فراموش شدني باشيد. » البته هر كدام بايد راه خودمان را مي رفتيم تا آب ديده شويم. اما درس خوبي بود، اينكه اثري مي تواند خوب باشد حتي اگر چاپ نشود.
چيزي كه من دنبالش هستم در واقع آميخته با كمي شوخي است، حتي اگر چيزهايي كه مي خوانم مثلارمان هاي خنده دار نباشند. من شيفته مردمي هستم كه مي توانند هر چيزي را با علاقه و مسخرگي و در كل به شكل متفاوت تعريف كنند اما به وقتش اگر بخواهند حرفي هم بزنند، حرف با ارزشي مي زنند. / اعتماد