سال بلو: همینگوی را نویسنده بزرگی نمی دانم!

نوشتن و ادبیات در

گفتگو با سال بلو

فرشته داوران

 

سال بلو در میان علاقمندان ادبیات داستانی در ایران چهره ای کاملا آشناست، مخصوصا با کتاب « دم را دریاب» که قریب به نیم قرن از اولین ترجمه (محمود کیانوش) آن به زبان فارسی که توسط «انتشارات نیل» چاپ شد، می گذرد. خوشبختانه در طول دو دهه گذشته مترجمان مختلفی به سراغ آثار او رفته اند و در مجموع می توان گفت که عمده آثار مهم این نویسنده به فارسی برگردانده شده است و اغلب این ترجمه ها نیز از کیفیت در خور اعتنایی برخوردار بوده اند. گفت‎و‎گویی که از نظر شما می گذرد توسط گوردون لویدها رپر، انجام شده و در آن سال بلو از نوشتن، ادبیات و زندگی سخن می گوید. گفتگویی که واحد نکات جذابی برای علاقمندان ادبیات داستانی است. فرشته داوران ار ترجمه این گفتگو را داشته که جا دارد درود سپاس خود را نثار این مترجم شاخص ایرانی که هنوز لذت خواندن  ترجمه او از  «دیزی میلر» اثر «هنری جیمز» در خاطرها مانده است.

***

بعضی از منتقدین احساس کرده‌اند که آثار شما در حوزه سنت ناتورالیسم آمریکایی جا می‌گیرد. شاید چون چیزی‎هایی راجع به درایزر گفته‎اید. می‌خواستم بپرسم که آیا شما خود را متعلق به سنت ادبی خاصی می‌دانید؟

خب، من فکر می‌کنم که پیدایش و تکامل رئالیسم در قرن نوزدهم هنوز هم حادثه اصلی ادبیات مدرن است. درایزر که البته رئالیست بود عناصری از نبوغ داشت. درایزر شلخته، خسته کننده، و از بعضی جهات متفکر ضعیفی بود؛ ولی غنای بسیار در نوعی از احساس داشت که بسیاری از نویسندگان امروز مردودش دانسته‎اند؛ نوعی احساس که هر انسانی به‎طور حسی آن‎را اولیه و اساسی می‌شناسد. درایرز بیشتر از هر نویسنده قرن بیستم آمریکایی به احساسات اساسی دسترسی دارد. برای خیلی‌ها ناراحت‎کننده است که چرا احساسات او فرم ادبی پیشرفته تری نیافته‎اند. درست است؛ هنر او ممکن است زیادی «طبیعی» باشد. گاهی درایزر ادراکات خود را با انبوهی از لغات منتقل می‌کند؛ بیان تقریبی لفظی. درایزر دچار لغزش می‌شود؛ ولی عمدتا در جهت حقیقت. نتیجه‎اش این‎ست که ما به طریقی بیواسطه، تحت تأثیر شخصیت‎هایش قرار می‌گیریم؛ همان‎طور که تحت تأثیر زندگی قرار می‌گیریم و بعد می‌گویی که این رمان‌ها تکه‎هایی از زندگی هستند و بنابراین رمان نیستند. ولی از خواندنشان گریزی نداریم. درایزر بدون ریزه کاری‌های بسیار عمیق احساسی را منتقل می‌کند که معمولا با بالزاک و شکسپیر مرتبط می‌دانیم.

 

بنابراین رئالیسم بیشتر از آن‌که نوعی تکنیک باشد، نوع خاصی از حساسیت است؟

تخصص رئالیسم در تجربه‌های ظاهرا بیواسطه است. چیزیکه درایزر را برمی‎انگیخت این بود که می‌توان احساس بی‎واسطه را در رمان آورد. او این عقیده را ساده دلانه به کار بست بدون این‌که زحمت تسلط یافتن بر هنر را به خود بدهد. درک نکته فوق به این لحاظ مشکل است که درایزر ژشت‌های «هنری» زیادی به خود می‌گرفت که از مدهای هنری و حتی مجلات شبه روشنفکری یاد گرفته بود. ولی درایزر در واقع یک هنرمند طبیعی و بدوی است. من برای سادگی هنر او احترام زیادی قائلم و معتقدم که ارزش آن بیشتر از خیلی چیزی‎های دیگری است که به‎عنوان هنر متعالی در رمان آمریکایی مورد تحسین قرار گرفته است.

 

به غیر از درایزر، به کدام نویسنده آمریکایی دیگر علاقه خاصی دارید؟

بلو: من همینگوی و فالکنر و فیتز جرالد را می‌پسندم. همینگوی را مردی می‌دانم که به‎عنوان هنرمند، یکنوع زندگی برجسته‌ای را برگزید؛ نوعی شیوه زندگی که از اهمیت برخوردار بود. زبان همینگوی برای نسل خود، نوعی شیوه زندگی خلق کرده بود که هنوز هم بعضی آقایان پیر قابل ترحم به آن چسبیده‎اند. من همینگوی را رمان‎نویس بزرگی نمی‌دانم. رمان‌های فیتز جرالد را بیشتر دوست دارم، ولی اکثرا فکر می‌کنم که فیتز جرالد نمی‌توانست بین معصومیت و پیمودن نردبان ترقی تمیزی قائل شود. مقصودم گتسبی بزرگ است.

 

جدا از حیطه ادبیات آمریکایی، شما گفته‎اید که آثار نویسندگان روسی قرن نوزدهم را با علاقه زیاد مطالعه می‌کنید. آیا چیزی خاصی در آن‎ها هست که شما را جلب می‌کند؟

روس‌ها یک جذابیت بی واسطه فرهمندانه ماکس وبریسم دارند. ارزش‎های‎شان این اجازه را به آن‎ها می‌دهد که احساسات خود را آزادانه راجع به طبیعت و انسان‌ها ابزار کنند. ما نوعی برخورد محدودکننده‎تر و دست و پا گیرتر نسبت به احاسات را به ارث برده‎ایم. ما باید راه خود را با دور زدن گرد محدودیت‌های خشکه مقدس مآبانه و پرهیزکارانه بیابیم. ما رو رساتی روسی را کم داریم. راه ما باریک‎تر است.

 

به کدامیک از نویسندگان دیگر علاقه خاص دارید؟

علاقه خاصی به جویس و علاقه خاصی به لارنس دارم. آثار بعضی از شعرا را بارها می‌خوانم. نمی‌دانم که آن‎ها در کجای طرح تئوریک فن قرار می‌گیرند، فقط میدانم که آن‎ها دلبستگی دارم. ییتس یکی از این شعراست و هارت کرین یکی دیگر؛ هاردی و والتر دولامر. نمی‌دانم وجه مشترک این‎ها چیست. شاید هیچ. فقط می‌دانم که مکررا به سوی این آدم‌ها کشیده می‌شوم.

 

گفته‌اند که آدم نمی‌تواند لارنس و جویس هر دو را دوست داشته باشد و باید بین این‎ها یک کدام را انتخاب کند. شما چنین احساسی ندارید؟

نه. چون من تئوری‌های جنسی لارنس را خیلی جدی نمی‌گیرم. من هنرش را جدی می‌گیرم نه نظراتش را. ولی خود او بارهای به ما هشدار داد که به هنرمند اعتماد نکنیم. می‌گفت که به خود اثر هنری اعتماد کنید. بنابراین این لارنسی که افعی تاجدار را نوشت، چندان به درد من نمی‌خورد ولی لارنسی که دختر گمشده را نوشت، بسیار ستایش می‌کنم.

 

وقتی کارتان را شروع کردید آدم متفاوتی با حالا بودید می‌توانید بگویید چطور تغییر کردید؟

فکر می‌کنم زمانی که آن کتاب‌های اولیه را نوشتم محجوب بودم. جسارت بزرگی می‌دانستم که خود را به دنیا (منظورم به نوعی دنیای انگلوسارکسون‌های سفیدپوست پرتستان است) به‎عنوان نویسنده و هنرمند معرفی کنم. می‌بایست موانع بسیاری را پشت سر می‌گذاشتم، قابلیت‌های خود را نشان می‌دادم و احترامات فائقه را به مقررات سبکی ابراز می‌داشتم. خلاصه از رها کردن خود ترس داشتم.

وقتی شروع به نوشتن آگی مارچ کردم. بسیاری از محدودیت‌ها را کنار زدم؛ شاید زیادی محدودیت‌ها را کنار زدم و تند رفتم، ولی هیجان کشف داشتم. تازه آزادی خود را افزایش داده بودم و مثل هر پلبین آزاد شده‌ای فورا از آن سواستفاده کردم.

به‎خاطر نمی‌آورم که چند بار هرتزوگ را نوشتم، ولی دست آخر زمینه قابل قبولش را یافتم. موافقتی با این عقیده جاری ندارم که اگر کتاب پرفروشی بنویسید، یک اصل مهم را زیر پار گذاشته‎اید و یا روح خود را فروخته‎اید. می‌دانم که فکر فرهنیخته این باور را دارد؛ و اگرچه چندان اهمیتی به فکر فرهیخته نمی‌دهم وجدان خود را کاوریده‎ام سعی کردهم ببینم که آیا ناخواسته مرتکب اشتباهی شده ام؟ ولی گناهی کشف نکردم. فکر می‌کنم که کتابی مثل هرتزوگ که قاعدتا می‌بایست ناشناخته می‌ماند و جمعا هشت هزار نسخه فروش می‌داشت، چنین پذیرشی را به خاطر همدردی با خودآگاه آدم‌های زیادی به دست آورد. از نامه‎هایی که دریافت کردم فهمیدم که کتاب وضعیت مشترکی را توصیف می‌کند. یهودیان از هرتزوگ خوش‎شان آمد؛ کسانی که اطلاق گرفته‎اند، کسانی که با خود حرف می‌زنند، فارغ التحصیلان دانشگاه، خوانندگان کتب جیبی، معلم سرخودها و کسانی که هنوز امیدوراند مدتی زندگی کنند و غیره، کتاب را پسندیدند.

وقتی که می‌نویسید چقدر آگاهانه به خواننده فکر می‌کنید؟ آیا خوانندگان ‎ایده آلی را در نظر دارید و برای آن‎ها می‌نویسید؟

من به آدم دیگری فکر می‌کنم که حرفهایم را درک می‌کند. روی این حساب می‌کنم. نه به درک تمام و کمال که دکارتی است؛ بلکه به درک نسبی که یهودی است. روی تلافی احساسات و خواسته‌ها که انسانی ست، هم حساب می‌کنم. ولی هیچ خواننده‎ایده آلی در ذهنم ندارم. بگذارید یک چیز دیگر هم بگویم. ظاهرا من آن خودارضایی کورکورانه آدم غریبی را دارم که نمی‌تواند تصورش را هم بکند که غرابتش کاملا درک نمی‌شود.

درباره اهمیت مکان وقوع داستان درشت رئالیستی چه نظری دارید؟

رئالیسم همیشه این خاصیت هنر را تهدید کرده است. یعنی زیادی رئالیست بودم، وجود فضای هنرمندانه را به خظر می‌اندازد.

تمایل رئالیسم این است که با اهمیت انسانی چیزی‎ها به معارضه برخیزد. هرچه رئالیست تر باشید، بیشتر زمینه‌های هنر خود را مورد تهدید قرار می‌دهید. رئالیسم همیشه شرایط زندگی عادی را پذیرفته و در عین حال ردش کرده است. رئالیسم قبول کرده است که به نحوی غیرعادی راجع به زندگی عادی بنویسد. مثل فلوبر موضوع ممکن است که معمولی، پیش پا افتاده و یا حقیر باشد. همه این‎ها را هنر باید جبران کند من واقعا محیط شیکاگو را همانطور که عرضه می‌کنم، می‌بینم. محیط، خود شیوه اش را عرضه می‌کند، من فقط بسطش می‌دهم.

شما راجع به خصوصیت پریشان کننده زندگی مدرن اشاره‌ای کرده‎اید. آیا این خصوصیت در شهر شدیدتر است؟

حجم قضاوتی که برعهده انسان است بستگی به قدرت دریافت مشاهده کننده دارد و اگر شخص قدرت دریافت زیادی داشته باشد تعداد عقایدی که باید ابراز کند وحشتناک است. هر لحظه پیش می‌آید که از ما بپرسند راجع به فلان و راجعه به بهمان، چه فکر می‌کنید؟ راجع به ویتنام، راجعه به برنامه‎ریزی شهر، راجعه به شاهراه ها، راجع به جمع آوری زباله، راجعه به دموکراسی، راجعه به افلاطون، هنر پاپ و… چه فکر می‌کنید؟ فکر نمی‌کنم در شرایط مدرن هرگز اینقدر آرامش وجود داشته باشد که اجازه به‎خاطر آوردن چیزی را بدهد. احساس می‌کنم که هنر به نوعی به تحقق سکون در میان هرج و مرج ارتباط دارد. سکونی که مختصه عبادت و نیز کانون طوفان است. فکر می‌کنم که هنر به نوعی به برقراری جمعیت خاطر در میان پریشانی، ارتباط می‌یابد. نویسنده باید از منطقه بسیار گل آلود پر سر و صدایی بگذرد تا بتواند به نتیجه نابی برسد و بیشتر با جزئیات زندگی سر و کار دارد.

 

آیا چیز به‎خصوصی راجع به نوع پریشانی که رمان‎نویس امروز با آن سر و کار دارد، به نظرتان می‌رسد؟ آیا تفاوت تنها در این است که جزئیات بیشتر شده‌اند و یا این‌که به لحاظ کیفیت با آن‌چه در گذشته بود، تفاوت‎هایی حاصل شده است.

شاهکار سر در گمی مدرن، اولیس جویس است. در این رمان ذهن عاجز از مقاومت در برابر تجربه است. تجربه در تمام انواع خود، در خوشی و وحشت، مثل اقیانوسی که بر اسفنجی گذر کند، از ذهن بلوم می‌گذرد. اسفنج نمی‌تواند مقاومت کند و ناچار از پذیرفتن هر چیزی است که آب بیاورد. در عین حال هر موجود ذره‎بینی‌ای را هم که از میانش بگذرد، ملاحظه می‌کند. مقصود من این است: ذهن چقدر از این راه باید تحمل کند ؟ تا جه‎اندازه‌ای تمام این اقیانوس و ذرات انسانش را باید دریافت نماید ؟ گاهی به نظر می‌رسد که حجم تجارب، قدرت ذهن را خنثی کرده است.

ولی البته این وقتی ست که نویسنده همانقدر حالت انفعالی به خود بگیرد که جویس گرفته است. اذهان قویتر و با هدف‎تر می‎توانند خواهان نظم باشدند، نظم را تحمیل کنند، انتخاب و بی‎اعتنایی کنند، ولی باز هم این خطر هست که زیر بار فشار جزئیات تجزیه شوند. یک «هنرمند فاوستی» علاقه‌ای به تسلیم شدن در برابر انبوه جزئیات را ندارد.

ولی بسیاری از نویسندگان شکاک، یاغی و یا فقط عصبی در اطراف ما هستند که پس از بیست سی سال زندگی در این کائنات، زندگی را ردیا محکوم می‌کنند چراکه نتوانسته است با معیارهای آنان به‎عنوان روشنفکران فیلسوف منش جور در بیاید. به نظر من می‌رسد که این نویسندگان نمی‌توانند این قدر درباره جهان بدانند که با اطمینان نفی اش کنند. معما بسیار پیچیده تر می‌شود.

 

آیا شما با ساختن رمان بر پایه مفاهیم فلسفی علاقه دارید؟

نه من مخالفتی با آن ندارم. با قراردادن رمان بر پایه مفاهمی فلسفی و یا هر چیز دیگری که کارایی داشته باشد هم مخالفتی ندارم. ولی بیایید به یکی از عقاید حاکم قرن ما که مورد قبول بسیاری از هنرمندان قرار گرفته است، نگاهی بکنیم. به این عقیده که بشر به نقطه پایان رسیده اس. ما این فرضیه پایانی را در آثار نویسندگانی مثل جویس، سلین و توماس مان می‌بینیم. در رمان دکتر فاوست سیاست و هنر در نابود کردن تمدن متحد شده‎اند. این‌جا با عقیده‌ای روبرو هستیم که بعضی از بزرگترین رمان‎نویس‌های قرن بیستم داشته‎اند. ارزش این عقدیده چه‎اندازه است؟ اتفاقات وحشتناکی رخ داده‌اند ولی آیا این تعبیر فاجعه‎آمیز درست از آب در آمده اس؟ نقاط پایان کاملا به پایان نرساندند. تمدن هنوز اینجاست. پیش‎بینی‌ها درست از آب در نیامده‎اند. رمان‎نویس‌ها اشتباه می‌کنند اگر یک تعبیر از تاریخ را پایه خلاقیت هنری خود قرار دهند و «حرف آخر» را بزنند. بهتر است که نویسنده به مفهوم خود از زندگی اعتماد کند. کمتر جاه‎طلبانه است و بیشتر احتمال راست گفتن دارد.

****

نقد رمان دم را درياب اثر سال بلو

نمايندگان انحطاط امريكايي

 امير احمدي آريان
 

    ادوارد سعيد جايي گفته است سال بلو با رمان «سياره آقاي ساملرز» مرگ ادبي خود را اعلام كرد، و اگر از رمان درخشان «استعداد هامبالت» او بگذريم كه پس از «سياره آقاي ساملرز» منتشر شد، تا حد زيادي حق با سعيد است. پس از«استعداد هامبالت» ديگر رماني در كارنامه بلو نمي بينيم كه تاثير حيرت انگيز «ماجراهاي اوگي مارچ» و «هرتزوگ» را در ادبيات قرن بيستم امريكا داشته باشد و آثار دهه هشتاد و نود بلو بسيار با رمان هاي درخشان دوران اوجش فاصله دارند. در «سياره آقاي ساملرز» كه سال 1970 منتشر شد، سال بلو با خلق جهاني تمثيلي از امريكاي دهه 60، به تمام جنبش هاي انقلابي آن دوره امريكا، از هيپي ها گرفته تا كمونيست ها، حمله مي كند و نوعي رويكرد محافظه كارانه را برمي گزيند كه هيچ ربطي به نويسنده «هرتزوگ» و «ماجراهاي اوگي مارچ» ندارد. هر چقدر در اين دو رمان بلو نويسنده يي شجاع و منتقد و تاثيرگذار است، در «سياره آقاي ساملرز» محافظه كار و عصبي و غافل از تجربه هاي دهه شصت امريكا به نظر مي رسد.
    
    دليل اين امر شايد ريسك سال بلو براي تجربه كردن پس از فتح قله هاي شهرت است: تجربه يي كه بلو در «سياره آقاي ساملرز» به سويش خيز برمي دارد. بلو خطر جدا شدن از رويه اصلي رمان نويسي اش را به جان مي خرد و در سال 1970 رماني مي نويسد كه از هر نظر براي او شكستي محسوب مي شود. در «سياره آقاي ساملرز» بلو به دنبال تجربه يي جديد مي رود: تجربه نوشتن رماني سياسي براي ارائه روايتي متفاوت از دهه پرآشوب شصت، و نقد و حمله به جنبش هاي انقلابي گوناگوني كه ناگهان در امريكا ظاهر شدند. بلو در اين كتاب از جايگاه مردي ميانسال و جاافتاده روايت مي كند: كسي كه تجربه هاي جنون آميز دوران جواني را پشت سر گذاشته و به جوانان آن عصر نگاهي از بالاو تا حدي تحقيرآميز دارد. سال بلو در اين ريسك موفق نبود و نتيجه ريسك او عملاً رماني محافظه كارانه و مرتجع از آب درآمد. بلو نويسنده يي است كه موفق ترين آثارش را مبتني بر فرد نوشته است و بي جهت نيست كه در نام بسياري از كتاب هايش اسامي خاص ديده مي شود. از همان اولين رمانش، «مرد معلق»، بلو نشان داده كه نبوغ و استادي شگفت انگيزي در نقب زدن به پيچيدگي هاي روح انسان و حكايت فروپاشي فرد در مواجهه با محيط دارد، و از اين نظر حتي مي توان گفت به همراه جوزف كنراد، موفق ترين نويسنده يي است كه پس از داستايوفسكي ظهور كرده است. بلو با تسلطي شگفت انگيز، نقطه يي از زندگي فرد را كه سرآغاز زوال اوست برمي گزيند و با ريتمي مناسب و استادي مثال زدني در پيش بردن روايت كه مشخصه داستان نويسي اوست، تا آخرين مراحل زوال شخصيت را دنبال مي كند. بهترين نمونه چنين روايتي رمان بسيار ستايش شده هرتزوگ است: رماني كه بلو به خاطرش برنده جايزه نوبل شد و بي ترديد يكي از بهترين و تكان دهنده ترين رمان هاي قرن بيستم امريكاست.
    
    رمان «دم را درياب» را بايد به نوعي پدر هرتزوگ دانست، و اهميت اين كتاب كوچك در مجموعه آثار سال بلو، بيشتر از اين جهت است كه نقطه شروع بسياري از شاهكارهاي بلو را در اين كتاب مي توان يافت. تامي ويلهلم نمونه يي است از شخصيتي كه مكرراً در كارهاي بلو تكرار مي شود: مردي ساده لوح، يك قرباني تمام عيار روح امريكايي، كسي كه صادقانه براي بهتر شدن زندگي و كسب درآمد بيشتر و بهبود وضع اطرافيان، به خصوص همسر و فرزندانش تلاش مي كند، و به دليل همين ساده لوحي به جايي نمي رسد. امريكا جاي آدم هاي ساده لوح نيست، هزاران گرگ گرسنه و كلاهبردار حرفه يي در هر گوشه شهر كمين كرده اند تا اين آدم ها را به دام بيندازند و زندگي شان را نابود كنند. تامي ويلهلم، مثل مازس هرتزوگ، آدم خوبي است كه زير چرخ دنده هاي زندگي شهري امريكايي له مي شود، ساده تر از آن است كه به پيچيدگي هولناك وضعيت جامعه پي ببرد، و آنقدر زمين مي خورد و ناكام مي ماند تا به مرز جنون مي رسد. نقطه قوت سال بلو در روايت استادانه همين زوال تدريجي تا مرز فروپاشي است. سال بلو رمان را كاملاً تحت تسلط خود دارد، همه چيز را هماهنگ و منظم پيش مي برد و هرگز از داستان خود فريب نمي خورد، هيچ جا هيجان زده و هراسان نمي شود و از اين نظر، آثار فلوبر را به ياد مي آورد.
    
    سال بلو دو نماينده از خيل نيروهاي روح ويرانگر امريكايي را در برابر ويلهلم قرار مي دهد، دو نمونه از افرادي كه نماد موفقيت در جامعه يي پيچيده و پر از دروغ و فريب اند، از نمايندگان فرهنگي كه راز موفقيت در آن زندگي به شيوه يي درست ضدشيوه تامي ويلهلم است. پدر او، دكتر آدلر، پزشكي است كه در زندگي جز طعم موفقيت چيز ديگري را تجربه نكرده است. او در هتلي كه به بازنشستگان اختصاص يافته زندگي مي كند، ثروت كلاني دارد و از تمام مواهب دوران پيري كه براي يك پيرمرد ثروتمند فراهم است، از غذاي خوب گرفته تا ماساژ در سونا، بهره مي برد. دكتر آدلر وسيله يي است براي سركوفت زدن جامعه به ويلهلم، براي دست انداختن و تحقير مرد ساده لوحي كه بعد از چهل سال زندگي هنوز نتوانسته نخستين امكانات رفاهي را براي خود فراهم كند، زن و فرزندانش او را ترك كرده اند، و تنها و بي هدف براي ادامه زندگي تقلامي كند. از سوي ديگر، دكتر تامكين ديگر نماينده روح امريكايي است، او گويي سخنگوي فرهنگ دروغ و فريب است، انگار در تمام رمان سعي مي كند به ويلهلم ياد بدهد كه چطور در اين «جنگل اسفالت» خود را نجات دهد، مثلاً به او راه و رسم خريد و فروش در بورس را مي آموزد و با هزار و يك جور دروغ و تظاهر، در نهايت موفق مي شود پول تام ويلهلم را بالابكشد.
    
    به اين ترتيب، الگوي كلي رمان هاي بزرگ سال بلو، به خصوص هرتزوگ، را در اين كتاب كوچك مي توان به خوبي ديد: مردي ساده لوح، مستاصل و خسته كه در تمام طول زندگي جز شكست چيزي تجربه نكرده، مذبوحانه با پيچيدگي ها و فريب هاي امريكاي عصر خود دست و پنجه نرم مي كند و هميشه شكست مي خورد، و اين شكست هاي پي درپي آنقدر ادامه مي يابد تا او را به مرز جنون برساند. در هرتزوگ و «استعداد هامبالت» نيز الگو همين است. سال بلو نمايندگاني از روح منحط امريكايي را به جان شخصيت اصلي بي دست و پا و ضعيفش مي اندازد، اجازه مي دهد اين نمايندگان آنقدر او را زجر دهند تا به كل از هم بپاشد، و همه اينها تحت تسلط خارق العاده نويسنده بر شخصيت ها و روايت رمان رخ مي دهد. بين آثار اوليه سال بلو، «دم را درياب» مسلماً مهم ترين كتاب اوست، رماني است كه نطفه تمام نقاط قوت و ويژگي هاي منحصر به فرد داستان هاي بلو در آن بسته شده است.
    
  رمان دم را درياب در سال 86 با ترجمه بابك تبرايي و از طرف نشر چشمه به بازار عرضه شد.
     

 اعتماد ،ش 1634