داستانی که نمایشنامه شد

‘

نگاهی به روباه‌های کوچک اثر لیلیان هلمن

حمید رضا امیدی سرور

روباه های کوچک اثر لیلین هلمن (نویسنده امریکایی) تازه ترین عنوان از مجموعه ارزشمند «جامانده‌ها» از نشر قطره است که با نظارت نغمه ثمینی ترجمه و منتشر می‌شود. این مجموعه به انتشار آثار مهم در تاریخ ادبیات نمایشی، از یونان باستان تا دوران معاصر (قبل از ۱۹۵۰) اختصاص دارد، آثاری که به دلایل مختلف جامانده و تاکنون در ایران فرصت نشر پیدا نکرده اند. 

لیلین هلمن از مهمترین نمایشنامه نویسان آمریکایی قرن بیستم محسوب می‌شود، اوایل قرن (۱۹۰۵) به دنیا آمد و تقریبا در اواخر آن (۱۹۸۴) با زندگی وداع کرد. زندگی هلمن به اندازه خودِ آثارش جالب بود، هم به خاطر دوران پرفراز و نشیبی که شاهد آن بود و گرفتاری‌اش در مکارتیزم که لکه سیاهی برای آمریکای مدعی دموکراسی در میانه قرن بیستم بود (شرح مفصل این جریان را در کتاب زمانه شیاد نوشته است)؛ و هم به دلیل زندگی مشترک او با دشیل همت که در سبک خود نویسنده‌ای دوران ساز و ممتاز بود. اگر چه همت به دلیل بی علاقگی‌اش به تئاتر مدام هلمن را تشویق می کرد که به جای نمایشنامه داستان بنویسد، اما در تقدیر او اینگونه رقم خورده بود که با یکی از موفق‌ترین نمایشنامه نویسان روزگار خود زندگی کند. برخی از نمایشنامه های هلمن در دوران خود قریب به هفتصد اجرا داشته اند. البته هلمن به خصوص در ایام جوانی آثار داستانی هم نوشته است اما شهرت و اعتبار او امروزه بیش از هر چیز مدیون نمایشنامه‌هایی است که از او برجای مانده است.

دوران جوانی هلمن در دهه های نخست قرن بیستم و همزمان با بحران های اقتصادی دهه سی گذشت، بازار داغ فعالیت های سندیکایی را دید و همانند بسیاری از نویسندگان و روشنفکران آن دوره رگه هایی از چپ‌گرایی در آثارش داشت. نویسندگانی که در آثارشان نشان می‌دادند آمریکای غرق در سرمایه داری و برخور از ارزشهایی تا این اندازه مادی را دوست ندارند؛ بنابراین به اشکال مختلف مستقیم و غیر مستقیم آن را به چالش می‌کشیدند.

با اینکه هلمن برخلاف دشیل همت، هیچگاه عضو حزب کمونیست نشد اما همانند بسیاری به کمیته فعالیت های ضد آمریکایی فراخوانده شد؛ با این حال دادگاه های مک کارتیزم نتوانستند او را محکوم کنند هرچند که دشیل همت به دلیل عضویت در حزب کمونیست و لو ندادن اسامی دیگران (عدم همکاری با کمیته)، به شش ماه زندان محکوم شد.

با این احوال بعید نیست که در میان سنت های نمایشی آمریکای آن روزگار لیلین هلمن به سنت رئالیسم ایبسنی گرایش داشته باشد. رئالیسمی که گاه هلمن رنگ بوی سوسیالیستی نیز بدان می داد و همین نکته نیز شامه گردانندگان کمیته مک‌کارتیزم را تیز کرده بود. با اینحال او هیچگاه آثارش را با اهداف و گرایشات سیاسی که آلوده با شعار باشند ننوشت.

روباه‌های کوچک نمایشنامه‌ای سه پرده‌ای ست با ده شخصیت که در اوایل قرن بیستم می‌گذرد. محل آن یک شهر جنوبی کوچک و خانه ای اعیانی است. هلمن در این نمایشنامه که در سال ۱۹۳۹ به اجرا گذاشته شد، با نگاهی واقعگرایانه، نگاهی انتقادی به خرده بورژوازی دارد. این نمایشنامه همانند دیگر آثار هلمن از درون سنتی در نمایشنامه نویسی بیرون آمده که در آن استحکام داستان بیشترین اهمیت را دارد و از سنت های روایی و اسلوب طرح و توطئه‌ی ارسطویی پیروی می کند. به عبارت دیگر از منظر روایی به نمایش‌های کلاسیک نزدیک تر است تا شیوه های مدرن روایی در ادبیات نمایشی. از همین رو بود که هالیوود نیز به این نوع آثار روی خوش نشان می داد تا دستمایه ساخت فیلم سینمایی شوند.

لیلین هلمن در روباه‌های کوچک بیش از توجه به موقعیت های نمایشی و یا ترتیب دادن بازی نمایشی، دلبسته تعریف کردن یک داستان کامل برخوردار از چهارچوبی محکم براساس سنت های روایی کلاسیک ادبیات نمایشی است. همین نکته که باعث شده است اثر حاضر به یکی از متون آموزش نمایشنامه‌نویسی کلاسیک در آمریکا بدل شود؛ از دیگر سو موجب کم توجهی علاقمندان ادبیات نمایشی مدرن به روباه‌های کوچک شده است، چنانکه آن را اثری متوسط ارزیابی می کنند. با این اوصاف به نظر می رسد توصیه دشیل همت به هلمن چندان هم به دلیل بی علاقگی اش به نمایشنامه نوسی نبوده است و احتمالا به هلمن می گفته تو که روی سن تئاتر  به این خوبی داستان تعریف می کنی، چرا آن را در قالب داستان نمی‌نویسی؟

به هر روی هلمن خود روباه‌های کوچک را برای هالیوود تبدیل به فیلمنامه کرد که توسط ویلیام وایلر جلوی دوربین رفت و هلمن را کاندیدای اسکار بهترین فیلمنامه آن سال کرد.

در انتهای کتاب حاضر به سنت معمول در مجموعه جامانده های نشر قطره  مقاله‌ای درباره این نمایشنامه با عنوان «بورژواهای کوچک» نوشته محمد رضایی راد منتشر شده است که تحلیلی خواندنی از روباه های کوچک، شاخصه ها و سنتی که از آن بیرون آمده به مخاطب ارائه می کند.

****

نقل از الف کتاب

روباه های کوچک

نویسنده: لیلین هلمن

ترجمه: آزاده شهمیری

 ناشر: قطره ، چاپ  اول ۱۳۹۴

 ۱۵۶ صفحه، ۱۰۰۰۰تومان

‘