از نگاه خوانندگان مد و مه: صادق چوبک و تنگسیر

یادداشتی درباره "تنگسیر" اثر صادق چوبک

"تنگسیر" نوشته صادق چوبک داستان مردی دلیر، ساده و زحمتکش به نام محمد است که تحت تاثیر نامردمی ها و حق خوری های اطرافیانش دست به شورش و طغیان می زند و خود را از ننگ بی غیرت بودن (که به دلیل پذیرش ظلم در شرف وقوع است) مبرا می کند. مهمترین ویژگی ساختاری "تنگسیر" هیجان و تعلیق های پر جذبه ی موجود در بافت داستان است که البته برای محتوای قابل تامل و پراهمیت آن حکم تزئینی ماهرانه را دارد. 

در ابتدای کتاب، چوبک به بیان و شکافتن شخصیت محمد و البته خلق بستری به منظور بیان ماجرایی دراماتیک می پردازد و در ادامه با زوم کردن روی واقعه ی شورش ورزای یکی از اهالی ده ضمن ایجاد پتانسیل کافی در مخاطب برای تحمل و درک محتوای انسان دوستانه اثر، حال و هوایی سمبلیک به رمان تزریق می کند. پس از مهار گاو طغیانگر با انفجار تدریجی بمب ذخیره شده در تار و پود محمد، به سبب ظلم و نامردی یک عده، مواجه می شویم که قلب و ساقه اصلی داستان محسوب می شود. محمد پس از اتخاذ تصمیم مهم و آزاد منشانه خود علاوه بر نجات جامعه از زیر ساطور نامرئی عده ای زورگو و دغل کار و هم چنین علاوه بر رسیدن به آزادی و آرامش درونی (که در اواخر داستان شاهدش هستیم) فرهنگ مبارزه و جنگیدن برای حق خود و بیرون آمدن از زیر سایه ظلم را در ریشه های جامعه نهادینه می کند.این اقدام و سرانجامش هم چنین ثابت می کند که هر غیر ممکنی را می توان ممکن ساخت. هم چنین می توان نتیجه گرفت که تمامی اهالی یک جامعه مانند هم نیستند؛ یک عده مانند کریم حاج حمزه و شیخ ابوتراب، ناجوانمرد و سیاه و عده ای مانند محمد و آساتور، دلیر و خوش غیرت!

چوبک هم چنین با خلق این رمان پر انرژی تا حدودی قهرمان سازی می کند. آن هم در شرایطی که جامعه در زمان انتشار اثر بیش از هر چیز به یک قهرمان و مبارز که از شدت ظلم قیام و انقلاب کند نیاز داشت و این در جایگاه خود بسیار حائز اهمیت و تحسین برانگیز است. "تنگسیر" داستان رفتن ها و جنگیدن هاست و هر ماندنی در زیر پرچم ظلم را نکوهش می کند. علاوه بر این ها در لا به لای محتوای ملموس کتاب، اشاره هایی مذهبی و سیاسی نیز به چشم می خورد که در نوع خود زیرکانه طراحی شده است. در مورد محتوای غنی داستان می توان به مسائلی چون ستایش غیرت و جوانمردی، ظلم ستیزی، ترسیم مزه شیرین انتقام و گرفتن حق، اهمیت بالای غیرتمندی و نفی ظلم در مقابل جان و زن فرزند، ستایش رهایی و … نیز اشاره کرد.

مسئله دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که علت قیام و شورش محمد داستان چوبک، مال و ثروت نیست. بلکه همانطور که در گوشه و کنار داستان ذکر می شود، علت قیام محمد نفی ظلم و حق خوری و بیرون کشیدن خود از صف مظلومان و ساکن ها و ترسو ها و بی غیرت های جامعه است و در این خصوص پیام برجسته و واضحی به چشم می خورد و آن هم اینکه تحت هیچ شرایطی نباید زیر بار ظلم و زور رفت.

اما این رمان علی رغم تمام مزایا و نقطه قوت هایش نقص هایی نیز دارد. مهم ترین نقص آن، این است که چوبک به اندازه کافی حرارت اتفاق را (همان ظلمی که در حق محمد شد که در واقع هیزم آتش واقعه است) بالا نمی برد و مخاطب آن طور که باید با محمد هم ذات پنداری نمی کند و او را مستحق انفجار نمی داند، در نتیجه از تاثیر گذاری این انفجار کاسته می شود. ضعف دیگر اثر در اغراق ها و درشت نمایی های آن است که گاهی به شدت توی ذوق می زند(مانند فصل شنا کردن محمد!) هر چند این حفره را می توان با این توجیه که لازمه آفرینش قهرمان، اغراق است، تا حدودی پوشاند. 

در مجموع "تنگسیر" رمانی قابل تامل، خواندنی و تاثیرگذار است که روند انفجار مردی غیرتمند را با مهارت و فضاسازی دقیق نویسنده و با چاشنی عشق ساده و دوست داشتنی شهرو و محمد بیان می کند و با وجود ضعف هایی محدود و قابل اغماض، اثر تحریک کننده خود را روی مخاطب می گذارد.  

…………………………………………………….

دوستان و علاقمندان مد و مه می توانند نوشته های خود را برای ما ارسال کنید