چگونه ننويسيم

‘

در پیرامون طراحي و نوشتن داستان‌هاي معمايي

پارسا شهري

«داستان تعليقي و معمايي داستاني است كه تهديد،‌ خشونت فيزيكي و خطر در آن وجود دارد يا في‌النفسه خطر و جديت در آن هست… زيبايي ژانر داستان معمايي در اين است كه نويسنده بتواند افكار عميقي را روي كاغذ بياورد و اگر دلش بخواهد در بخش‌هايي از داستان از هيچ كنشي استفاده نكند. جنايت و مكافات يك نمونه عالي از اين نوع است. درواقع بسياري از آثار داستايفسكي را مي‌توان داستان معمايي دانست.» پاتريشيا اسميت در كتاب «طراحي و نوشتن داستان‌هاي معمايي» سعي دارد از تجربيات خود در نوشتن بنويسد و بيشتر از همه از شكست‌هايش. او نخست از داستايفسكي ياد مي‌كند كه شاهكار «جنايت و مكافاتِ» او از پس قرن‌ها هنوز محل نقد و نظر است. اينكه معما و جنايت در اين رمان آن را به نمونه‌اي براي ادبيات معمايي نيز بدل كرده

. اسميت البته اين كتاب را با تأكيد بر شكست نويسنده ‌- همان چيزي كه نوشتن را به امري سرزنده بدل مي‌كند- مي‌نويسد و از اين‌رو در درآمدِ كار، كتاب را با كتاب‌هايي از سنخِ‌ «چگونه بنويسيم» جدا مي‌كند. «نمي‌شود شرح داد كه يك كتاب موفق كه خواندني هم باشد چگونه نوشته مي‌شود؛‌ اما چيزي كه نوشتن را به حرفه‌اي هيجان‌انگيز بدل مي‌كند، اين است كه هميشه امكان شكست در اين كار وجود دارد.» مولف كتاب از رويدادهاي روزمره زندگي شروع مي‌كند كه در نظر او مي‌تواند جرقه يك داستان باشد. بعد از تجربيات خود مي‌گويد و مخاطب كتاب را بيش از هر كس نويسندگان تازه‌كار مي‌داند. «بسياري از نويسندگان تازه‌كار فكر مي‌كنند كه نويسندگان تثبيت‌شده، براي موفقيت بايد فرمولي داشته باشند. اين كتاب بيش از هر چيز ديگري اين تصور را ابطال مي‌كند. هيچ رازي براي موفقيت در نوشتن وجود ندارد، مگر چيزي به نام فرديت يا آن‌طور كه گفته مي‌شود: شخصيت.» او اين امر را ناشي از اين واقعيت ساده مي‌داند كه هر فردي با ديگري فرق دارد. كتاب يازده فصل دارد كه هر كدام با عنواني معين مي‌كند مخاطب بناست با چه وجهي از فرايند نوشتن مواجه شود. منشأ يك ايده، بيشتر در مورد استفاده از تجارب، داستان كوتاه معمايي، پرورش،‌ طراحي،‌ دست‌نويس اول، موانع، دست‌نويس دوم، بازنگري‌ها، مورد تاريخي يك رمان: سلول شيشه‌اي و يادداشت‌هاي كلي درباره تعليق و معما، عنوان فصول يازده‌گانه اين كتاب‌اند. پاتريشيا اسميتِ رمان‌نويس آن‌طور كه شاهپور عظيمي مترجم كتاب نيز اشاره مي‌كند، به‌خاطر تريلرهاي روان‌كاوانه‌اش شهرت دارد. نخستين رمان او «بيگانگان در ترن» را فيلمساز بزرگي چون آلفرد هيچكاك روي پرده برد. «آقاي ريپلي بااستعداد» نيز جايزه ادگار آلن‌پو را از آن خود كرد. ويم‌وندرس فيلمساز و رنه كلمان ديگر فيلمسازاني هستند که دو اثر اقتباسي را بر اساس داستاني از اسميت ساخته‌اند. «طراحي و نوشتن داستان‌هاي معمايي» را جدا از ادعاي نويسنده‌اش كه آن را نوعي روايت شكست‌هايش در نوشتن مي‌خواند، در طول‌وتفسير اين روند مي‌توان نوعي بازخواني از آثار پليسي- معمايي دانست. اسميت در وجه سلبي بين كتاب خود با «چگونه بنويسم‌»ها خط مي‌كشد و با نظر به اينكه كتاب بيشتر بر وجوه ناموفق كارِ اسميت تأكيد مي‌كند، يا دست‌كم به طرزي برابر موفقيت‌ها و شكست‌ها را بيان مي‌كند، مي‌توان كتاب «طراحي و نوشتن داستان‌هاي معمايي» را تلاشي براي ارائه نسخه‌اي براي چگونه ننويسيم دانست.
طراحي و نوشتن داستان‌هاي معمايي / پاتريشيا اسميت/ ترجمه شاهپور عظيمي

شرق

‘