Share This Article
رومن گاری و چند هویت داستانی
من ابر انسان نیستم
سمیه نوروزی
رومن گاری نوشتن را با اسم شناسنامه یی اش یعنی رومن كاتسف شروع كرد. سه اثر با این نام از او باقی است. پس از آن نام رومن گاری را گویا بیشتر به خاطر قهرمان رمان خداحافظ گری كوپر، برای خود انتخاب كرد. حدود 30 كتاب اعم از رمان، مجموعه داستان، نمایشنامه و. . . با این نام از خود به جای گذاشت. دو رمان هم با نام های فوسكو سینیبالدی و شاتان بوگا دارد. اما ماندگارترین اسم مستعاری كه برای خود انتخاب كرد، امیل آژار است.
درست در سال های كاری نویسنده یی به نام رومن گاری كه با رمان اولش تربیت اروپایی (1945) جایزه منتقدان و با پنجمین اثرش ریشه های آسمان (1956) جایزه گنكور را از آن خود كرد، نویسنده یی ظاهر شد با سبك و سیاقی متفاوت با گاری به اسم آژار. امیل آژار نیز با دومین رمانش زندگی در پیش رو (1975) جایزه گنكور را به خود اختصاص داد. درست در سالی كه نخستین رمان آژار نازنازی (1974) منتشر شد، رومن گاری كتابی درآورد با عنوان شب آرام خواهد بود: مصاحبه یی داستانی با رومن گاری. . . همزمان با زندگی در پیش روی آژار، گاری یكی از بهترین آثارش را چاپ كرد با عنوان از اینجا به بلیت شما بعد اعتبار ندارد.
در سال 76 آژار اسم مستعار را بیرون داد و گاری یك سال بعدش دو رمان خوب منتشر كرد. در سال 79 نیز گاری یك رمان و یك نمایشنامه و آژار یك رمان منتشر كردند. سال بعد رومن گاری خودكشی كرد و یك سال پس از مرگش كتابی از او منتشر شد به نام: زندگی و مرگ امیل آژار. منتقدین پس از این كتاب و به دنبالش با مطالعه دقیق و تطبیقی و حتی كلمه به كلمه آثار آژار و گاری بود كه توانستند كم و بیش پی به قصد رومن گاری ببرند. یكی از مشخص ترین اهداف این بود كه نویسنده دلش می خواست با انتخاب نامی دیگر و شروع دوباره ادبیات از نگاهی دیگر، مرگ قریب الوقوع را افول دوران طلایی نویسندگی اش را پس بزند: اما این كار را به شیوه رومن گاری انجام بدهد: با ریشخند جامعه ادبی و دست انداختن تشكیلاتی چون جوایز داخلی فرانسه و از سویی دیگر با در تضاد كامل قرار دادن آثار گاری و آژار.
از اینجا به بعد بلیت شما اعتبار ندارد، گاری با وقاحت تمام با تابوی افول زندگی جسمی برخورد می كند و دست آخر این حس را به خواننده می دهد كه باید پرچم را پایین آورد و تسلیم قدرت طبیعت شد. در روشنایی زن، گاری به سرنوشت و اقبال آدم هایی می پردازد كه زنده اند و مشغول زندگی، اما كوركورانه پیش می روند و به اسم قانون، زنده بودن را و عشق را نابود می كنند. به موازات، قهرمان های آژار، سلیمان شاه، مادمازل كورا، مادام رزا، موسیو هامیل و. . . در عین پیری بیش از حد، تسلیم و پیر شدن را پس می زنند و با قدرت تمام به افسردگی و ناامیدی اجازه ابراز وجود نمی دهند. این هزینه دربرابر ناتوانی و مرگ، زمانی ارزش پیدا می كند كه مخاطب با سمبولیسم خاص نویسنده، به دنیای رو به افول رجعت داده می شود.
یكی دیگر از قهرمان های گاری، جنگجویی كهنه كار است كه در حالی كه آخرین ساعت های عمرش را می گذراند، بار دیگر می خواهد بر تمامی گونه های فاشیسم موجود غلبه كند: به ویژه قدرت های دیكتاتوری طبیعت. این گونه است كه آخرین كلمات دلهره سلیمان شاه می شود: «باید عشق ورزید». . . این پیام نهایی رومن گاری است. گاری تا آنجا پیش می رود كه با دست خود زیر سنگینی نام آژار قرار گیرد. موفقیت زندگی در پیش رو آنقدر است كه كتاب همزمان از اینجا به بعد بلیت. . . گاری را زیر سوال می برد. منتقدان گاری را محكوم به كپی برداری از آژار جوان می كنند.
گاری در مصاحبه یی می گوید: «نازنازی را دوست داشتم. اما زندگی در پیش رو را هنوز نخوانده ام. به نظرم نویسنده اش نمی تواند طولانی مدت خودش را از دید عموم پنهان كند.» قابل تصور است برتری آژار كه گاری نقشش را به پل، نوه دایی اش سپرده بود، در مقابل این نویسنده جاافتاده، و مقایسه منتقدان تا چه حد رومن گاری را سرگرم كرده و خندانده. بی خود نبود نوشته خداحافظی گاری: «خیلی خوش گذشت، ممنون و خداحافظ.» او در مصاحبه یی با لو موند در 26 نوامبر 1975 می گوید: «درست است: شاید در رمان برگزیده گنكور احتمال تاثیرپذیری از نوشته های من وجود داشته، هرچند ناچیز. بله. پل نوشته های مرا خوانده، بدیهی ست.
اما بگویید ببینم، چطور ممكن است من وقت داشته باشم هم رمان امیل آژار را نوشته باشم، هم آخرین كارم از این جا به بعد بلیت. . . را به انگلیسی ترجمه كرده باشم، هم یك نمایشنامه را تمام كرده باشم و هم یك سناریو بنویسم؟ قهرمان و ابر انسان نیستم كه بتوانم قلم پل را هم بگیرم و جاش بنویسم. نه، واقعا باید این فكرها را از بین برد و پل را جدی گرفت. نباید بگذاریم پسرك صدمه یی ببیند.» از طرفی آژار در كتاب اسم مستعار می نویسد: «وقتی روزنامه ها نوشتند امیل آژار وجود خارجی ندارد و ساختگی است، راست می گفتند. من با خشونت تمام و با شدت تمام ساخته شده بودم، قسم می خورم. حتی می توانم بگویم به دقت مرا ساخته بودند. . .»
كتاب زندگی و مرگ امیل آژار پر است از گفته هایی كه بر علاقه رومن گاری به ادامه زندگی با قدرت جوانی صحه می گذارد: «از اینكه فقط خودم باشم، خسته شده بودم.» نویسنده تاكید می كند دیگر نمی تواند تصویر رومن گاری را كه دودستی به او چسبیده، تحمل كند چرا كه با وجود شهرتی كه برای خود دست و پا كرده، دیگر قادر نیست با آزادی كامل هرچه دلش می خواهد بنویسد: تولدی دوباره بود. از نو شروع كرده بودم.
یك بار دیگر همه چیز را در اختیارم گذاشته بودند. . . این میل به آزادی در نوشتن، مختص به گاری نیست. نویسنده های بسیاری بودند كه در زمان جنگ یا دیكتاتوری كشورشان مجبور به استفاده از نام مستعار شدند. اما نویسنده یی پیدا می شود كه در زمان صلح و در حالی كه می تواند با نام واقعی خودش جولان دهد، تصمیم می گیرد به استفاده از نام مستعار. فرناندو پسوآ در یكی از كتاب هایش اشاره می كند: «همه ما دو زندگی داریم: زندگی واقعی مان همان است كه در كودكی رویایش را بافته ایم، رویایی كه در جوانی و میانسالی توی ابرها همچنان به پرداختنش ادامه می دهیم: زندگی جعلی مان همینی است كه در روابط مان با دیگران از سر گرفته ایم، رفتاری كاربردی كه به نفع مان است، زندگی ای كه با خوابیدن توی تابوت تمام می شود.»
اما واقعیت آن است كه این زندگی های جعلی به وضوح جریان دارد و چیزی نیست كه از چشم دیگران پنهان باشد. جریانی كه رومن گاری با اشراف به آن تن نمی دهد و با دست هایی كاملاتوانا، از وجود خودش شخصی دیگر خلق می كند و همزمان با وجود رومن گاری، امیل آژار را می آفریند و زندگی اش می كند. تفاوت دیگر گاری با باقی نویسنده های مستعار، میل او به تغییر مداوم این نام مستعار است.
اینكه با دست كم شش نام بشود نوشت و هر كدام همزمان با استفاده از نام های دیگر. او در سال 1974 با سه نام، سه رمان می نویسد. نكته جالب دیگری كه منتقدین به آن اشاره كرده اند، میل به دیگری بودن حتی در قهرمان های داستان های گاری است. یعنی همان چیزی كه گاری آرزویش را در سر می پروراند. او خودش در كتاب نام مستعار نوشته آژار می نویسد: «همیشه یكی دیگر بوده ام. » گاری در لیدی ال پیرزنی خلق كرده كه پشت اسم مستعارش پنهان شده، دست آخر زمانی كه حس می كند ممكن است همین روزها عمارت كلاه فرنگی اش به دست شهرداری خراب شود، به اجبار راز نام واقعی اش را برای معشوق ابدی ازلی اش فاش می كند. كاری كه رومن گاری در كتاب زندگی و مرگ امیل آژار انجام می دهد. . .