کتابی که نباید از دست داد! / ماه الماس اثر ویلکی کالینز

‘

نگاهی به  ماه الماس اثر  ویلکی کالینز

 محمودرضا حائری

شوق خواندن ادبیات کلاسیک همیشه میان اهالی ادبیات می جوشد. ادب کلاسیک از هر نوع که باشد شعر، رمان، نمایش نامه  و… هیچ گاه رنگ کهنگی به خود نمی گیرد و در هر عصری تازگی خود را حفظ می کند. ماه الماس که تی. اس. الیوت آن را اولین و بهترین رمان پلیسی ادبیات انگلیسی می داند در سال 1868 انگلستان منتشر شد و ترجمه ی فارسی درخشان آن به قلم منوچهر بدیعی در سال 1394.

این رمان که رده نوزدهم 100 رمان برتر انگلیسی به انتخاب روزنامه گاردین قرار گرفته است به عنوان یکی از سه اثر برتر نویسنده ی آن ویلکی کالینز نیز شناخته شده است. از این رمان تا به حال چند اقتباس سینمایی و تلویزیونی نیز ساخته شده است.

ویلکی کالینز رمان نویس، داستان کوتاه نویس و نمایش نامه نویس انگلیسی در سال 1824 در لندن به دنیا آمد. پدرش نقاش منظره بود از وقتی که بچه مدرسه ای بود استعداد قصه گویی او آشکار شد و اولین چیزی که نوشت «خاطرات پدرش» بود. کالینزکه از دوستان نزدیک چارلز دیکنز بود برخی از آثارش را برای اولین بار در مجله دیکنز منتشر کرد.( در آن دوران رایج بود که ابتدا رمان را به شکل پاورقی در مجلات منتشر می کردند)

کالینز بهترین کارهایش در دهه 1860 منتشر کرد.«زن سفیدپوش» (1859) «بی نام» (1862) و «ماه الماس» (1868) ماه الماس را سرآغاز رمان پلیسی در ادبیات انگلیسی می دانند. ویلکی کالینز که یکی از بهترین نویسندگان عصر ویکتوریا در انگلستان شناخته می شد در سال 1889 در گذشت.

«ماه الماس» که نام الماسی است که در پیشانی بتی هندو قرار داشته  وهندوان معتقد بودند که هرکس این الماس را بدزدد به سرنوشت شومی گرفتار خواهد شد. این الماس هنگام فتح  هند توسط انگلستان به دست افسری انگلیسی غارت می شود. هندوان سه برهمن را برای نگهبانی از این الماس گمارده بودند و این برهمنان پس از به یغما رفتن این الماس به جستجوی آن بر آمدند. افسر انگلیسی که چندان محبوبیتی در میان خانواده اش ندارد. این الماس را در وصیتی به عنوان ارث برای خواهرزاده اش می گذارد. کل رمان «ماه الماس» شرح گمشدن ماه الماس و تبعاتی است که گمشدن این الماس  مقدس در زندگی راشل وریندر (وارث الماس)  و خانواده اش می گذارد.

«ماه الماس» از نظر روایت در میان رمان های قرن نوزدهمی رمان کم نظیری است.« در این شیوه چند تن از شخصیت های داستان آنچه را دیده و شنیده اند به زبان خود تعریف می کنند و وقایع و خصوصیات آدم های داستان از گوشه های گوناگون و از دید هر شخصیت جداگانه نشان داده می شود و به این ترتیب داستان پرورانده می شود و پیش می رود.»

ماجرا نخست از زبان پیشخدمت خانواده وریندر «گابریل بترج» روایت می شود. تقریباً نیمه اول کتاب را بترج روایت می کند. پس از آن که بترج داستان گمشدن الماس را روایت کرد به ترتیب چند شخصیت دیگر داستان به نوبت در بخش «کشف حقیقت» ماجرا را از نظرگاه خودشان روایت می کنند و در پایان دوباره بترج قلم به دست می گیرد و پایان را ماجرا را بازگو می کند و پس از آن «گروهبان کاف» کارآگاه رمان  با روایت سرانجام الماس داستان را به پایان می رساند. از ویژگی های شاخص این رمان زبان متفاوت هر روای بسته به موقعیت و منزلت اجتماعی آن است.

ماه الماس از لحاظ معمای پلیسی داستان پیچیده ای نیست تقریباً در اواسط داستان به راحتی می توان حدس زد که دزد الماس چه کسی است. آنچه این رمان را خواندنی می کند شیوه روایت آن است. هربار بخشی از ماجرا بوسیله یک شخصیت برای خواننده آشکار می شود. آن دوران که کالینز این رمان را می نوشت تصور نمی کرد که در آینده «ماه الماس» را پدرخوانده ادبیات پلیسی بخوانند. او همچون دیکنز نویسنده ای بود که دغذغه های اجتماعی عصر ویکتوریا را در رمان هایش منعکس می کرد.

«کالینز در همین رمان علاوه بر نشان دادن زوال اشرافیت زمین دار، این را نیز نشان می دهد که بورژوازی تجاری، تاجران بازار لندن، وقتی در رسیدن به هدف های سودجویانه ی خود ناکام می شوند چگونه ادب ظاهری و تصنعی را کنار می گذارند و به گستاخانه ترین و بی شرمانه ترین زبان و بیان ممکن  باطن بی حیای خود را بروز می دهند و نسل جوان تر آنها از ارتکاب هیچ جرمی در راه رسیدن به آن هدف ها روگردان نیستند.»

این رمان تحسین بسیاری را برانگیخته است چنان که چسترتون (نویسنده انگلیسی) آن را بهترین رمان پلیسی جهان می دانست.

پاره ای از رمان ماه الماس

آقای فرانکلین دنباله ی حرف  خود را گرفت:«اتفاقاتی هست که باید حکایت کنیم و آدم هایی هستند که در این اتفاقات دخیل بوده اند و می توانند آنها را حکایت کنند. حکایت را از همین اتفاقات ساده شروع کنیم و غرض آن است که هرکدام از ما تک تک، داستان ماه الماس را بنویسد، البته تا جایی که تجربه ی شخصی خود ما قد می دهد نه بیشتر. باید نشان بدهیم که الماس ابتدا به دست دایی من هرنکاسل که پنجاه سال پیش در هندوستان خدمت می کرد، افتاد.

این روایت مقدماتی را در کی از اوراق قدیمی خانوادگی پیدا کرده ام که تمام جزئیات لازم از قول یک شاهد عینی در آن آمده است. قدم بعدی آن است که بگوییم چگونه دو سال پیش الماس به خانه ی خاله ی من در یورکشایر رسید و چگونه قدری کمتر از دوازده ساعت پس از آن گمشد. بترج هیچ کس بیشتر از تو نمی داند که آن موقع در این خانه چه گذشت. پس تو باید قلم را برداری و حکایت را شروع کنی.»

با این الفاظ به بنده خبر دادند که کار شخص من در خصوص قضیه ی الماس از چه باب است. اگر شائق باشید بدانید که در این اوضاع من چه راهی در پیش گرفتم، به استحضار می رسانم که من کاری کردم که احتمالاً اگر شما هم به جای من بودید همان کار را می کردید……

برترینها

ماه الماس

• ویلکی کالینز
• ترجمه ی منوچهر بدیعی

• انتشارات نیلوفر
• چاپ اول: بهار 94 

‘