Share This Article
فلسفه جورجو آگامبن به رشته‌ها، سنت‌ها و مباحث گوناگونی سر می‌زند و مرزهایشان را زیر پا می‌گذارد تا پرسش‌هایی دقیق و انتقادی در فلسفه و سیاست مطرح کند. از قلمرو دین، حقوق و زبان می‌گذرد و پا در بحث‌های سرمایه‌داری، کار، حاکمیت و بحران خانمان‌سوز اقتصادی می‌گذارد: بدین‌سان تفکر او منظرهایی تازه برای وارسی وضع موجود جهان می‌گشاید. آگامبن در ایران نیز فیلسوف تقریبا شناخته‌شده‌ای است. با توجه به ابعاد محدود فضای فکری در ایران و فقدان یک سنت دانشگاهی اصیل می‌توان گفت استقبال چشم‌گیری از نظریه‌اش در ایران شد. در ترجمه و معرفی آرای این فیلسوف ایتالیایی فضای روشنفکری چپ نقش پررنگی داشته است. اگر از سفرش به تهران در سال ١٣٨٦ و سخنرانی‌اش در دانشگاه شهید بهشتی و انجمن حکمت و فلسفه بگذریم، ترجمه‌های قابل‌توجهی نیز از آثار او به فارسی در دست است که البته در این میان ترجمه‌های پراکنده و ناموثق هم کم نبوده است. از ترجمه‌های قابل‌اعتماد می‌توان به دو بخش‌واندی از مجموعه تاکنون ٩ جلدی هومو ساکر اشاره کرد: فصل اول مجلد یکم، «قدرت حاکم و حیات برهنه»، در جلد دوم کتاب‌های رخداد، با ترجمه مراد فرهادپور و امید مهرگان، «وضعیت استثنایی» با ترجمه پویا ایمانی و «باقی‌مانده‌های آشویتس» با ترجمه مجتبی گل‌محمدی. به اضافه آثار دیگری همچون «وسایل بی‌هدف» با ترجمه صالح نجفی و امید مهرگان، «کودکی و تاریخ» و «زبان و مرگ» با ترجمه پویا ایمانی.
آثار آگامبن را در سنت‌های فکری متفاوتی می‌توان دنبال کرد و در ادامه کار فیلسوفانی چون ارسطو، هایدگر، اشمیت، بنیامین، آرنت، سیمون وی، گی دبور و فوکو خواند. به‌طورکلی این آثار را می‌توان در تلاقی فلسفه و سیاست دید و ازهمین‌رو برخی آثار او ربط مستقیمی با وقایع روز دارند. برای مثال کتاب «وسایل بی‌هدف» در دهه ١٩٩٠ و بلافاصله پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و سرخوردگی فراگیر تفکر و سیاست چپ منتشر شد. آگامبن در این کتاب کوشید در مجموعه‌مقالاتی به طرح موضوعاتی مانند قدرت، دولت، حاکمیت، الاهیات و ماتریالیسم در سنت غربی بپردازد و تعاریف جدیدی از مفاهیم «حیات»، «مردم»، «حقوق‌بشر»، «پلیس» و «اردوگاه» ارائه دهد. در اینجا می‌توان بسیاری از دغدغه‌ها و مضامین اصلی تفکر آگامبن را دنبال کرد، از مفهوم قدرت دولت و حاکمیت در سنت غربی تا الاهیات و ماتریالیسم، از بنیامین و سیاست مسیحایی و سن‌پل تا مارکس و ایده زبان و تفکر. یا مثلا کتاب دیگرش، «وضعیت استثنایی» (مجلد دوم هومو ساکر) ربط مستقیمی دارد به وقایع پس از یازده سپتامبر. ایده‌های آگامبن در این کتاب او را به فیلسوفی مشهور در صحنه سیاست بدل کرد. او مدعی بود «وضعیت استثنایی رو به آن دارد که به پارادایم اصلی حکومت در سیاست معاصر بدل شود». دیری نپایید که بعد از اعلام وضعیت اضطراری ٢٠ نوامبر در فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی و آمریکا در سال‌های گذشته روشن شد وضعیت استثنایی در دموکراسی‌های غربی به پارادایم معمول حکومت بدل شده است. آرای آگامبن در این زمینه با توجه به آشوب‌های خاورمیانه و انعکاس واقعی آنها در اروپا و آمریکا اهمیتی دوچندان یافتند؛ خاصه آنکه آگامبن در کنار تحلیل خود تک‌جاهایی را برای تولد دوباره سیاست باز می‌گذارد. اما نکته مهم در آثار آگامبن ایستادگی او در برابر موج عظیم ستایش از پیروزی غایی سرمایه‌داری جهانی و لیبرال‌دموکراسی و اصرار اکید او بر امکان سیاستی دیگر، جهان و اجتماعی دیگر است.
آگامبن وجه ممیزه جهان معاصر را افول ایده کلاسیک سیاست، فرهنگ مبتذل جامعه نمایش و سلطه نظام‌های حقوقی می‌داند که معرف ایده ما از انسان است. بااین‌حال نه از جایگاه یک نیست‌انگار بدبین که فاقد نگاه تاریخی است، بلکه به‌عنوان یک فیلسوف در پی تأسیس نظامی فلسفی است برآمده از دغدغه‌ای معطوف به زمان و زبان. ازاین‌رو، بسیاری از آثار او کاملا با مفاهیم فلسفی محض سروکار دارند. مثل کتاب «کودکی و تاریخ» که او در آن با مفهوم تجربه از خلال دو مقوله استعلایی زمان و زبان درگیر است. او از این تجربه تحت عنوان «کودکی» یاد می‌کند که همان توانایی حرف‌زدن یا زبان‌داشتن است. آگامبن در این کتاب به ویرانی تجربه انسان مدرن می‌پردازد و آن را ماحصل نیهیلیسم ذاتی متافیزیک غربی می‌داند و نشان می‌دهد نمی‌توان از آن عبور کرد مگر با بازگشت به «تجربه زبانی کودکی». یا در کتاب دیگری با عنوان «زبان و مرگ» که درواقع مجلد دوم «کودکی و تاریخ» است بحث‌های خود را درباره «تجربه زبانی» تکمیل و تدقیق می‌کند. این کتاب ساختار فلسفه آگامبن را تبیین می‌کند و جایگاه سیاست، نیهیلیسم، متافیزیک، زبان، امر مقدس و اجتماع را در تفکر او نشان می‌دهد.
به نقل از شرق