اتوپیای وارونه! / حمید رضا امیدی سرور

‘

اتوپیای وارونه!

نگاهی به 1984 اثر جورج اورول

حمید رضا امیدی سرور

جورج اورول در داستانهایش از ماجراهای واقعی زندگی خود بهره بسیار می‌گرفت و این، به عنوان مشخصه‌ای در آثارش، از سوی برخی به عنوان ضعف در بکارگیری تخیل یاد شده است. اما آیا جورج اورول نویسنده‌ای با تخیلی ضعیف بود؟ گمان نمی کنم چرا که بهترین آثار او یعنی مزرعه حیوانات و 1984 که تقریبا در پنج سال پایانی عمرش نوشته و منتشر شدند، از این منظر درست نقطه مقابل دیگر آثارش بودند. نوعی تخیل محض، داستانهایی که به منظور بیان جهان بینی سیاسی و پیش بینی او از جهانی که درحال شکل گیری بود، نوشته شده اند و یکسره نیز زاییده تخیل او بودند. جالب اینکه برخی آنها را آثاری پیشگویانه به حساب آوردند که با بدبینی خبر از وقایع آینده‌ای محال می‌دادند. اما هرچه زمان به پیش آمد پیش بینی های او بیشتر بر واقعیت منطبق شد.

از میان دو اثر مهم اورل، مزرعه حیوانات به واسطه سادگی ساختارش اثری است که بسیار خوانده شده و با توجه به آشکار بودن کنایه‌های سیاسی آن با مخاطبانی از طیف های مختلف ارتباط برقرار کرده است. اما باید گفت که 1984 از وجوه مختلف اثری است به مراتب قوام یافته تر؛ رمانی که به نوعی وصیتنامه ادبی او نیز محسوب می شود.

اورول زخم خورده از جنگ داخلی اسپانیا در حالی که هنوز از نقاهت آن کاملا رهایی نیافته بود نوشتن این رمان را آغاز کرد، دردهای کهنه و نو و فشاری که هنگام نوشتن این اثر تحمل می‌کرد،  چنان بود که کارش به آسایشگاه مسلولین کشید و پر بیراه نیست اگر بگوییم جان خود را پای نوشتن این رمان گذاشت.

برخلاف تصور برخی 1984 نه ادامه مزرعه حیوانات است و نه تکرار دوباره آن حرفهاست به صورتی مفصل تر. اورول در مزرعه حیوانات آرمانهای دروغین سوسیالیسم روسی را به چالش کشیده است. این در حالی ست که خود او نیز یک سوسیالیست محسوب می‌شد؛ اما اعتقاد داشت که این دم و دستگاه به هیچ وجه سوسیالیسم واقعی را نمایندگی نمی‌کند. بعد از جنگ جهانی دوم و اهمیت یافتن پیروزیهای شوروی که آن را به یک بلوک قدرت جهانی بدل می ساخت،  اورول بیش از هر زمان دیگری ضرورت پرداختن به دستاوردهای پوشالی این انقلاب دروغین برای طبقه کارگر بیندیشد. جالب اینکه او بدون آنکه شوروی را از نزدیک دیده باشد و یا هنوز جنایات حکومت کمونیستی از پرده برون افتاده باشد، در داستان خود به نکاتی پرداخت که بعد ها همه به واقعیت پیوستند.

 این ویژگی در رمان 1984 نیز دیده می‌شود. در این رمان اورول، ژول ورنوار جهان آینده را پیش بینی می‌کند. جهانی که در آن هیچ حریم خصوصی‌ای باقی نمانده و همه چیز تحت کنترل است. کنایه های او به حکومت های خودکامه و پلیسی است، اما نگاه او محدود به حکومت شوروی سابق نیست، بلکه او با نگاهی فراگیر همه نظامهای توتالیتر را هدف قرار داده است.

او داستان خود را در لندنِ چند دهه بعد روایت می کند، اورول با انتخاب این شهر به شکلی کنایی یادآوری می کند که اگر از توتالیتاریسم، به عنوان خطری مهم برای آینده بشریت، غافل شویم، در هر جایی (حتی لندن و قلب اروپا) می تواند ریشه دوانده و ظهور کند. اورول باور داشت پیشرفت های تکنولوژیک به خصوص از جنبه تسلیحاتی، خطری برای آزادی بشری در آینده خواهد بود.

او این قسم باورها و نظریات سیاسی خود را درباره آینده جوامع پیشرفته در قالب داستانی  تخیلی،  روایت کرده است. برپا کردن جنگی به منظور از بین بردن ثروت تولید شده از سوی قدرتها جرقه آغاز این رمان است که از لندن خرابه برجای گذاشته با چند ساختمان سالم که به عنوان اداراتی که نمادهای قدرت حاکمه هستند امور مختلف زندگی مردم را تحت نظردارند. شخصیت اصلی داستان نیز در یکی از همین ادارات مشغول به کار است. شخصیتی که به تدریج به عنوان عنصری خرابکار علیه سیستم شناخته می‌شود.

در همه جا اما سایه حضور مردی احساس می شود که گویی بر تمام وجوه زندگی آدمها احاطه و نظارت دارد. نوعی پیشوا، برادر ارشد، برادر بزرگ، رفیق، یا هر نامی که برای دیکتاتورها می توان بکار برد.

رمان 1984 رمانی نیست که بتوان توصیفی روشن از داستان آن به دست داد، مهم برداشتی است که خواننده با توجه به تجربیات ذهنی و زیستی خود از این رمان می تواند داشته باشد. اورول تلویحا بر این نکته اشاره می کرد که از خوانده شدن متداوم رمانش خیلی راضی نیست! به عبارت دیگر آرزو می کرد نظام دنیا به گونه ای باشد که روزی خواندن چنین رمانی برای مخاطب تجربه ای غریب و غیر قابل فهم باشد.

اما ظاهرا تا دنیا دنیاست، دیکتاتوری ها پابر جایند و این رمان هم خوانده می شود! رمانها سیاسی معمولا عمری محدود دارند، عجیب اینکه اورول رمانی سیاسی نوشته که گویی خیال کهنه شدن ندارد. حتی رمان مزرعه حیوانات او که به کمونیسم روسی نظر دارد، بعد از فروپاشی کمونیسم باز هم خوانده می شود.

به هر روی 1984 در ایران به عنوان رمانی پرمخاطب بارها و بارها توسط ناشران گوناگون به فارسی برگردانده شده و متاسفانه بسیاری از آنها یا ترجمه های مخدوش و یا نسخه های کپی برداری شده از حاصل کار دیگران بوده است.

باز ترجمه این رمان توسط کاوه میرعباسی که به همت نشر چشمه در مجموعه آثار کلاسیک این ناشر منتشر شده فرصت مغتنمی ست برای آن دست از علاقمندان اورول که طالب خواندن ترجمه ای روان، مقبول و قابل اعتماد از این اثر شاخص هستند. از ویژگی های این ترجمه می توان به نوشته ای مفصل از جولین سایمون اشاره داشت که به عنوان پیشگفتاری برای معرفی جورج اورول و آثارش در ابتدای کتاب آمده و مدخل خوبی برای ورود به دنیای پر رمز و راز این رمان جذاب محسوب می شود. در پایان رمان نیز ضمیمه‌ای تحت عنوان ضمیمه اقیانوسیه که جزو کتاب است و اکثریت قریب به اتفاق مترجمان این رمان آن را نادیده گرفته‌اند به فارسی برگردانده شده با عنوان «اصول نو گفتار» بدان افزوده شده است.

نقل از الف کتاب

«1984»

نویسنده: جروج اورول

ترجمه: کاوه میرعباسی

ناشر: نشر چشمه،  چاپ اول 1397

349 صفحه 35000 تومان

‘