درباره کتاب «ما از نگاه دیگران1»ترجمه داوود قلاجوری

ادبیات ما زیر ذره‌بین دیگران

حمیدرضا امیدی‌سرور

داوود قلاجوری ازجمله آن مترجمان و اهالی قلمی است که به قدر شایستگی‌اش دیده نشده است. البته آنها که عاشق هنری میلرند، مخصوصا میلر خوانان واقعی که با جوهره واقعی آثار این نویسنده بزرگِ پرشورِ عاصی آشنا هستند، او را خوب می‌شناسند. در زمانی که آثار ترجمه شده از هنری میلر انگشت‌شمار بود و کمتر کسی برای ترجمه به سراغ آثار او رفته بود؛ اغلب همین ترجمه‌های نیز کار داوود قلاجوری بود که از قضا به شکلی بی سرو صدا منتشر شده و مهجور مانده بودند. به همین دلیل با دشواری به دست علاقمندان واقعی اش رسیده بود.

ماجرای هنری میلر و داوود قلاجوری، حکایت معمول یک نویسنده و مترجمی که آثارش را ترجمه کرده نیست. ماجرای شیفتگی و عشق است؛ او فقط آنها را ترجمه نکرده بلکه با گوشت و پوست خود آنها را احساس کرده و زیسته است که اینجا مجال پرداختن به آن نیست و اگر از آن قول هایی نشود که مشغله مانع از پرداختن  به آن می‌شود، حتما در آینده درست و حسابی به آن خواهم پرداخت؛ خصوصا که با انتشار ترجمه های تازه داوود قلاجوری از هنری میلر بهانه‌اش هم هست.

گفتم قلاجوری چنان که شایسته اش بوده دیده نشده، دلیل هم دارد چون آدمی است که یک گوشه نشسته و بی سرو صدا کارش را می‌کند، چنان آرام که بسیاری تصور می‌کنند که اصلا ساکن ایران نیست. راستش من هم در ابتدا همین فکر را می کردم. اما او که سالها در آمریکا زندگی می کرد و انتشار نخستین ترجمه‌هایش نیز به همان دوران برمی گردد، مدتی طولانی است که در همین ولایت مانده و متاسفانه در چند سال اخیر زندگی هم به او بسیار سخت گرفته، آنقدر که اگر پای حرفهایش بنشینید به خود می گویید مگر می شود در مدتی کوتاه این همه بدبیاری داشت؟ خب این‌بار ممکن شده! اما من خوشحالم که آنقدر شخصیت استواری داشته که این ناملایمات پی در پی را با کار و ترجمه تاب بیاورد و در پایان این دوران تلخ چند کتاب خوب و خواندنی به علاقمندان ادبیات هدیه کند.

در میان این آثار اما برخلاف انتظاری که از او داریم، نه فقط از هنری میلر یا اثری مرتبط با او، کتابهای دیگری هم هست.«ما از نگاه دیگران 1» با عنوان فرعی ادبیات روشنفکری دهه‌ی چهل اثری است که چندی پیش با ترجمه قلاجوری و به همت نشر سیب سرخ به بازار آمده است. آنگونه که از عنوان کتاب بر می‌آید، این اثر باید کتاب دومی هم داشته باشد، اما آنچه در شکل فعلی منتشر شده از ساختاری برخوردار است که به طور مستقل نیز می‌تواند مورد استفاده علاقمندان قرار بگیرد.

ادبیات روشنفکری دهه چهل با توجه به چهره‌های تاثیر گذار و نامداری که داشته، یکی از آن حوزه‌هایی است که برای بسیاری از علاقمندان ادبیات جذابیت دارد، نه فقط نسل های قبلی که آن نزدیکی داشته و تاثیر پذیرفته‌اند بلکه برای  نسلهای جوان امروز هم  جذابیت خود را حفظ کرده است.

قلاجوری پیش از این نیز کتابی از مایکل هیلمن به فارسی برگردانده بود که بازتاب نگاه نویسنده و منتقدی غربی به ادبیات ایران در دهه چهل و چهره های شاخص آن همانند احمد شاملو، جلال آل احمد ، فروغ فرخزاد و…بود. البته در کتاب حاضر نیز دو فصل به نوشته‌هایی از همین نویسنده اختصاص یافته است.

«ما از نگاه دیگران» به شهادت عنوانش حکایت ادبیات ما و چهره‌های شاخص آن است، از نگاه نویسندگان و منتقدان صاحب نام غربی. البته برخی از نامهایی که در این کتاب مقالاتی از آنها آمده، ایرانی الاصل هستند اما به دلیل سالهای طولانی زندگی‌شان در غرب به آن زبان آثار خودشان را نوشته و منتشر می کنند. چه بسا این مسئله از جنبه‌‌هایی به آنها کمک کرده تا نگاهی دقیق و واقع بینانه به ادبیات  معاصر ایران داشته باشند.

این کتاب از شش مقاله به قلم پنج نویسنده، تشکیل شده است. که عناوین آنها بدین قرار است: «احمد شاملو: شاعری سرکش در جستجوی مخاطب» لئوناردو آلیشان، «رضا براهنی: سیاست و نویسنده در ایران» مایکل هیلمن ، «علی شریعتی: کلافی سردر گم» اروند ابراهامیان، «زندگی‌نامه نویسی زنان در ادبیات فارسی» فریده گلدین، «سهراب سپهری: شاعر شرقی پر رمز و راز» هومن سرشار و «ویژگیهای شعر فروغ فرخزاد» مایکل هیلمن.

درمورد نامها و چهره‌هایی که در این کتاب به آنها و آثارشان پرداخته شده است؛ کتابهای زیادی به بازار آمده است، اما آنچه کتاب حاضر را خواندنی می کند، رویکرد متفاوت  آن است. بیان نویسندگان مقالات روان و توام با ایجاز است و به نکاتی اشاره دارد که برای خواننده علاقمند تازگی دارد. برای نمونه مایکل هیلمن به موضوع جهانی شدن ادبیات ایرانی نگاهی جالب توجه دارد. او در مقاله خود به واکاوی این مهم می‌پردازد که با وجود اهمیت، جایگاه و تاثیر گذاری صادق هدایت (در داستان‌نویسی)، یا نوآوری و آغازگری نیما یوشیج (در شعرنو) و دیگر چهره‌های پس از آنها، چرا رضا براهنی به عنوانی نویسنده ای شناخته شده در آمریکای شمالی شناخته می شود و به نوعی جهانی شده است.

همچنین در این کتاب نوشته‌ای از ارواند ابراهامیان (یکی نامدارترین پژوهشگران تاریخ معاصر) نیز ترجمه و منتشر شده  که به زندگی و تاثیر فرهنگی و سیاسی دکتر علی شریعتی، می‌پردازد. شریعتی اگر چه در زمره نویسندگان و ادبای ایرانی محسوب نمی شود، اما به دلیل دامنه تاثیرش بر جوانان و اهالی فرهنگ در این کتاب جای گفته است. خاصه  آنکه این نوشته توسط چهره برجسته ای همانند آبراهامیان نوشته شده است.