نگاهی به داستان «زیر باران» از کتاب «کافه پری دریایی» اثر میترا الیاتی

این یادداشت را در حالی درباره‎ی مجموعه داستان «کافه پری دریایی» می نویسم که به چاپ سوم رسیده و بدین اعتبار می‎توان گفت که خوانندگان خود را یافته و توسط مخاطب خاص و عام هم دیده شده.  شاخص‎ترین ویژگی مضمونی داستانهای میترا الیاتی در این مجموعه، تم اجتماعی آنهاست. او در این داستانها به مسائل خانوادگی و اجتماعی انسان معاصر  می‎پردازد.  «کافه پری دریایی» مشتمل بر هشت داستان کوتاه است، به‎نامهای (رفاقت ، نرد، بالابر، آسمان خیس، زیر باران ، نامه به یک دوست قدیمی ، خاطره سه شنبه برفی  و کافه پری دریایی).

در این مختصر اما، از بین داستانهای این مجموعه به بررسی داستان «زیرباران» می‎پردازم و به فراخور اشاره‎هایی نیز به وجوه مشترک داستانهای گرد آمده در این کتاب می‎کنم.

هر چند که دیر زمانی‎ست  ادبیات به جای شرح دلاوری‎ها و دلدادگی‎های پادشاهان، به میان مردم کوچه و بازار آمده و در لایه‎های مختلف اجتماعی نفوذ کرده و بدین تناسب زندگی اقشار مختلف جامعه را روایت می‎کند و از این سبب ارائه داستانهایی اجتماعی با شخصیت‎هایی معمولی از همین لایه‎های اجتماعی، متضمن تازگی و نوآوری یک اثر محسوب نمی‎شود؛ اما نوع رویکرد نویسندگان به سوژه‎هایی این چنین است که می تواند، طراوت و تازگی را به رگ و پی و داستانها تزریق کند، کاری که میترا الیاتی، در سطح ادبیات داستانی معاصر، کم و بیش از عهده‎ی آن بر آمده است و این ویژگی یکی از عمده‎ترین دلایل جذابیت داستانهای «کافه پری دریایی» محسوب می‎شود.

«زیر باران» از جمله داستان‎های شاخص کتاب از این منظر به حساب می‎آید که در عین برخورداری از رویکرد اجتماعی‎گرایانه نویسنده، بر روی مسائل درون خانوادگی و مشکلاتی که  سر راه خانواده‎های مطلقه متمرکز شده است، و از این لحاظ نیز نه در سطح که به شکل قابل توجهی با تعمق بدان پرداخته شده است.

داستان «زیر باران»، روایت برشی کوتاه از زندگی زوجی‎ست که زندگی مشترک‎شان با وجود یک فرزند، به جدایی انجامیده، داستان شرح موقعیتی‎ست که زن زیر بارانی که به شدت می بارد، درخیابانی شلوغ، انتظار پسرش را می‎کشد. گویا پسرک مهمان پدرش بوده. با وجود تأخیر زیاد اما  بالاخره پسر خود را به مادرش می‎رساند . مادرعلت تأخیر را می‎پرسد پسرک اذعان می‎کند که پدرش مشغول گیتار زدن برای او بوده و همین مسئله باعث تاخیرش شده. مادر پسرک را بغل کرده و به رستورانی می برد تا شب خوشی داشته  باشند…

پیرنگ داستان بسیار ساده به نظر و فاقد فراز و فرود به نظر می‎رسد، اما با وجود همین پیرنگ ساده که ویژگی دیگر داستانهای «کافه پری دریایی» نیز هست. الیاتی موقعیتی را پیش روی خواننده ترسیم می‎کند که در لایه‎های زیرین آن می تواند، ایده‎ها و نکاتی را رد یابی کند که حاصل تم اصلی داستان، یعنی بیان مشکلات خانوادگی ناشی از قهر و جدایی در خانواده و تاثیرات آن بر آدمها و نوع روابط شان را پس از این مسئله دید. داستان فضایی ملموس و باور پذیر دارد که این باورپذیری نیز تا اندازه زیادی ناشی از روایت موقعیت‎هایی آشنا و البته پذیرفتنی و زنده از زندگی روزمره آدمهایی تقریبا از طبقه متوسط شهری امروز است.

نویسنده از شدت بارش باران و شلوغی خیابانی که زن در آن به انتظار ایستاده، به شکل موفقی برای فضاسازی داستان و همچنین القای شرایط روانی مادری نگران و در انتظار فرزندش استفاده برده است. در همین حال دیالوگهایی که بین مادر و پسرک رد و بدل می شود نیز از نوع رابطه ای که میان آنها برقرار است، حکایت می کند. پسرک بیشتر  تحت تاثیر خود می‎نماید، نویسنده حتی از با استفاده از تکیه کلام‎های او و لحنی که در جواب‎های سربالا به مادرش، می دهدببراین نکته تاکید می کندکه  این پسربچه با این که سن و سال کمی دارد، اما در غیاب پدر می‎کوشد که نقش او را برای مادرش بازی کند…

«-   خب معلومه بغل مامانی به آدم خوش می گذرد، مگه نه؟

–   نع

–  نع یعنی : آره ؟

پسرک بلندتر گفت : نع »

شخصیت‎های این داستان به لحاظ سنخ‎شناسی، درخور توجه‎اند و در همین برش کوتاه نیز نویسنده در‎ شخصیت‎پردازی آنها موفق می‎نماید، هرچند که این شخصیت‎پردازی تا اندازه ای تابع نگاه زنان هو البته نه چندان خوشبینانه به مردان است! زن در این داستان مسئولیت پذیر، حساس ، مهربان، مودب و صبور، .و در عین حال از استقلال مالی نیز برخورداراست . درعوض مرد بی‎مسئولیت و یکدنده است که از مرد بودن تنها  به ادای آنها را درآوردن، بسنده کرده است. مرد سرشار از عقده کینه و نفرت نسبت به زن است و دوست دارد پسرش را نیز طبق باورهای خود تربیت کند .  پسرک، همانند اغلب بچه‎ها، تاثیرپذیر و مقلد است به ویژه از پدرش و هرگاه که شبی را پیش پدر می‎ماند، متاثر از او ادایش را درمی‎آورد؛ بنابراین تحت تاثیر اعمال و افکارمغرضانه پدرش که توام  با بدبینی نسبت به همسرش است، سعی می‎کند مادر را برنجاند.

البته به نظر می‎رسد، الیاتی بی‎تمایل نیست که اگرچه تصویری چندان جالب از شخصیت مرد داستان ارائه نمی‎کند، اما لااقل از ارائه قضاوت‎های مستقیم پرهیز کرده و از این منظررویکردی بی‎طرفانه داشته باشد، بر این اساس سعی نویسنده براین بوده تا با پیش روی مخاطب قرار دادن این وضعیت، دریافت پسر کوچک را از تجربه پیش کشیدن چنین رابطه‎ای میان پدر و مادرش، بازگو کند. به ویژه آنکه در این داستان اگرچه به نظر می‎رسد زن و مرد هر دو از شرایط موجود رنج می‎برند، اما قربانی واقعی همین پسر بچه کوچک است.