داستان آدینه(7): «آئینه شمعدان طلا» از حسینقلی مستعان

هفتمین داستان آدینه «مد و مه» را به یک پاورقی نویس دیگر اختصاص دادیم، کسی که پاورقی‎ «آفت» را در میانه دهه سی در مجله «تهران مصور» نوشت، به دلیل اقبال در میان مردم، شش سال (بیش از 300 قسمت) ادامه یافت، شاید امروز باورش سخت باشد، اما برخی از علاقمندان این پاورقی، همانجا کنار دکه‎ی روزنامه فروشی، دنباله ماجرا را که از هفته قبل در انتظارش بودند، می‎خواندند!

حسینقلی مستعان نه فقط به عنوام شاخص‎ پاورقی‎نویسی داستانی در ایران، بلکه به عنوان نویسنده‎ای جریان ساز که سهم بسیاری در کتابخوان شدن چند نسل از مردم این دیار داشته، نویسنده‎ای شایان توجه و احترام است. هرچند ذکر این نکته ضروری‎ست که مستعان به پاورقی‎هایش معروف بود، نه به عنوان داستان کوتاه نویس، تلقی او نیز همچون دیگر پاورقی‎نویسان آن روزگار از داستان کوتاه، بسیار با تلقی امروز متفاوت بوده و البته از کیفیت پایین‎تری هم از پاورقی‎هایش برخوردار است.

اما با این حال این داستان، خواننده را با قلم و نوع نگاه مستعان آشنا کنند. رسم الخط داستان تغییر نکرده و از کتاب «مثل خدا که مال همه است»، انتخاب شده که مجموعه داستانی‎ست در برگیرنده داستانهای کوتاهی که مستعان در اواسط دهه سی در مجله رادیو نوشته و توسط انتشارات امیر کبیر در میانه دهه پنجاه منتشر شده.

***

یک داستان:

آئينه شمعدان طلا

پسرم، هرمز، دبيرستان را بزحمت تمام كرد و پس از آن بهيچ قيمت حاضر نشد به مدرسه رود. اصولا استعداد درس خواندن نداشت. بعض آشنايان به من مي‌گفتند كه اين بچه چون هميشه جيبش پر پول است درس‎خوان نمي‌شود. من به اين حرف معتقد نبودم. فكر مي‌كردم كه بي‌پولي، خصوصا براي جوان، سر چشمه همه بدي‌ها است؛ هرچه مي‌خواست مي‌دادم. از مادرش هم مي‌گرفت؛ نمي‌توانستيم مضايقه كنيم، ما بوديم و آن همه ثروت و اين يك دانه پسر. وقتي كه ترك تحصیل گفت بيست و پنج سال داشت. اتومبيل من زير پايش بود و روز و شب ول مي‌گشت. البته اين خوب نبود. اين‌جا و آن‌جا دست و پا كردم، پول فراوان هم خرج كردم، تا يك كار حسابي براي او پيدا شد. وقتي كه اصرار مرا شنيد گفت: «فقط به يك شرط قبول مي‌كنم و سركار مي‌روم، گفتم به چه شرط؟ گفت به شرط آن‌كه «زهره» را برايم بگيريد!

به مادرش گفتم: زهره كيست؟

گفت: به! نمي‌شناسي! آنقدر دنبال پول آوردن هستي كه پيش چشمت را هم نمي‌بيني! زهره به اين خوشگلي كه اسمش در همه محل، بلكه در همه تهران پيچيده است!

– هيچ نشنيده‌ام، كجاست؟ دختر كيست؟

– همينجا، روبروي خانه‌مان، دختر مسعود خان

– آه! مسعودخان؟ همسايه‌مان. رفيق خودمان؟

– بله ديگر؛ دخترش زهره يك پارچه جواهر است. خوشگليش بكنار، درس خوانده است، دانشكده‌هاي زبان و ادبيات را پارسال و امسال تمام كرده، آنقدر با كمال و خوش اخلاق است كه نپرس و نگو؛ آنقدر هنرمند است كه راستي راستي از انگشت‌هايش طلا ميريزد.

– بارك‌الله به به! چه خوش سليقه است هرمز كه همچون دختري را زير چشم گذاشته! بگو ببينم دختره نجيب هم هست!

– اوه! لنگه ندارد. من كه در عمرم دختر به اين نجيبي نديده‌ام. هيچكس تاكنون نتوانسته است بگويد بالاي چشمش ابرو است.

– اين از همه بهتر است؛ البته بايد عروس ما كه پشت اندرپشت نجيب و با شرف بوده‎ایم، براستی نجیب باشد. خود مسعود خان هم خوب آدمی است، از خوبی هم آنطرف‎تر استفاده است. بارهای به این مرد نازنین گفته‎ام که خوب نیست آدم اینقدر خوب باشد! شب و روز دنبال کار مردم است، به دوست و دشمن مهربانی می‎کند، در هر کار خیر پیشقدم می‎شود، مثلا چند ماه پیش که زلزله آمده بود من در دعوت انجمن دویست و پنجاه تومان چک دادم او هزار و پانصد تومان پول نقد داد. در صورتی‎که خودش است و ماهی پانصد تومان حقوق معلمی و چهارصد تا پانصد تومان کرایه دو تا خانه کوچولو که دارد. در این دوره زمانه، با داشتن پنج شش تا بچه، ماهی حداکثر هزار تومان! تقریبا خرج یک روز ما! آنوقت هزار و پانصد تومان یک جا اعانه به زلزله‎زدگان می دهد! همان‎روز بهش گفتم: برادر، معذرت می‎خواهم، باید بگویم که عقل درستی نداری! اما نمی‎دانستم که دختر به این خوشگلی و با کمالی که تو می‎گویی دارد.

– بله، دختر بزرگش زهره، اما تو خیال می کنی به هرمز می دهندش؛

– البته که می‎دهند! از خدا می‎خواهند! از من به یک اشاره از مسعودخان بسر دویدن!

– اما تا حالا همه خواستگارهاش رو رد کرده‎اند. هشت و نه سال است که خواستگارهای رنگارنگ می‎آیند و میروند، از وقتی که پانزده سالش بود، اما پدر و ماردش همه را رد می‎کنند.

– البته حق دارند. دختر به این خوبی را به همه کس نمیشود داد. یک دختر خوشگل با سواد با تربیت نجیب از ده تا ملک ششدانگی بیشتر ارزش دارد! باید خواستگاری مثل من از در خانه شان وارد شود! خواهی دید که بمحض آنکه من دهان بازکنم دختره را دو دستی تقدیم خواهند کرد و همه چیزش را هم برعهده خودم خواهند گذاشت؛ من هم کوتاهی نخواهم کرد، دویست و پنجاه هزار تومان مهرش خواهم کرد، یک عمارت بزرگ هم برای هرمز خواهم ساخت، بهترین اثاث و اسباب را هم که چشم همه خیره کند، برایش مهیا خواهم کرد و به مسعود خان هم خواهم گفت که یک پرکاه هم به عنوان جهیز همراه دخترش نکند.

– نمی‎دانم، ممکن است باز هم قبول نکند؛ خیلی از خواستگارهاش هم پولدار و گردن کلفت بوده‎اند

– خود دختره اینها را رد می‎کند یا پدر و مادرش؟

– درست نمی‎دانم. من که رفت و آمدی باهاشان ندارم، اما شنیده‎ام که حرف دختره پیش پدر و مارش خیلی دررو دارد.

– تو چه می‎دانی! شاید او هم گلویش پیش هرمز گیر کرده و همه خواستگارانش را رد کرده ست در آن امید که ما برویم برای هرمز خواستگاریش کنیم. غافل نباش، هرمز جوانی است خیلی خوشگل و خوش هیکل و تو دل برو؛ در همه تهران شاید چهار تا نظیر نداشته باشد! حتما توانسته است دل دختره را ببرد…

نمیدانم. شاید.

هرمز را احضا کردم. رک و راست حرفهایم را به او زدم، قول گرفتم که آدم باشد، فکر زندگی بیفتد و دست از ولگردی بردارد. بعد با عجله پنجاه شصت بنا و علمه و مهندس در آن قطعه زمین شمالی سه هزار و پانصد متری که در خیابان تخت جمشید دارم و ریختم تا زود زود یک عمارت چهارطبقه خیلی عالی بالا ببرند. بعد شخصا از مسعودخان وقت گرفتم، به خانه‎اش رفتم و تقریبا به محض ورود و بی‎مقدمه گفتم:

– بین من و شما از این حرفها نیست، نه تعارفی، نه تکلفی. پسر من هرمز را که می شناسید، آمده‎ام تا زهره خانم را، براش خواستگاری کنم، همه اسبابش هم فراهم است، بمبارکی و میمنت پس فردا که شب جمعه است عقد می‎کنیم، شب جمعه بعد جشن عروسی مفصلی راه می‎اندازیم و دست‎شان را توی دست هم می‎گذاریم. راجع به قرار مدارش هم یقین دارم که همه چیز را به اختیار خود من خواهید گذاشت؛ اگر هم مایلید خودتان تعیین کنید حرف ندارم؛ هرچه شما بگویید چهار برابرش را برعده می‎گیرم! وقتی هم تعیین کنید که هم امروز، مثلا یک ساعت دیگر خانم با هرمز بیایند خدمت شما و خانم برسند و عروس و داماد هم در یک اتاق دیگر ساعتی دو بدو بنشینند صحبت کنند تا روشان به هم باز شود.

مسعودخان که با با حوصله گوش به گفته های من داده و قیافه آرام و محبت آمیزش هیچ تغییر نکرده بود، با لبخند شرین همیشگیش گفت:

– عجب! به این زودی عروس و داماد هم شدند!

-بله دیگر! بین ما این حرفها نیست، این قیدها نیست!

– اختیار دارید آقا؛ به این سادگی و سهولت که شما می گویید چغندر هم نمیتوان خرید.

با تعجب گفتم:

– صحبت خرید و فروش نیست؛ دو جوان هستند که پدر مادرهاشان همدیگر را می شناسند؛ خودشان هم یکدیگر را می‎پسندند؛ شاید هم قبلا پسندیده باشند. هرمز را که من می‎دانم این دختر خانم را از جان و دل می‎خواهد، زهره خانم هم شاید خواهان او باشد؛ والله و اعلم! پس دیگر معطلی ندارد! همه وسایل فراهم است ؛ پس فردا عقد می‎کنیم. الان می‎روم دستور می‎دهم. انگشتر و دیگر اسباب عقد حاضر است؛ یک آینه و یک جفت شمعدان هفت شاخه طلا در منزل آماده داریم؛ خیال نکنید که کهنه است؛ خیر آقا، چند وقت پیش دیدم و خوشم آمد و بنام هرمز خریدم. لباس عروس را هم اگرچه بنا باشد دو سه هزار تمان بیشتر اجرت بدهم، امیدوارم یکروزه بدوزند. همه مهمانان را هم با اتومبیل می‎فرستم دعوت کنند.

مسعود خان خنده‎یی کرد و گفت؛

– عجب! یک دختر کور وشل میانه مانده را هم اینطور شوهر نمی‎دهند. بعلاوه. آقا، شما می‎دانید که من آدم رک و بی پروایی هستم و عقدیه‎ام را همیشه بی پیرایه و بی پرده پوشی می‎گویم: نه هرگز دروغ می‎گویم هرچند که سرم برود، و نه هرگز اهل مجامله و چاپلوسی هستم هرچند که همه دنیا دشمنم شوند. من برخلاف شما از احوال اهل محل خوب آگاهم و پسر شما را هم خوب می‎شناسم؛ این جوانی است درس نخوانده، خودخواه، بی‎معرفت، ولگرد، غالبا مست، و دوست و معاشر یک عده بیسروپا، روز و شب با اتومبیل شما دنبال زنها و دخترهای مردم، مورد نفرت و احتراز همه خانواده‎های نجیب محل، شب‌ها تا نیمه شب در عرق فروشی‌ها و کاباره‎ها! واقعا خیال می‎کنید مردم کورند یا دخترشان را از سر راه پیدا کرده‌اند که به این جوان زن بدهند، آنهم اینطور بی‎مقدمه و با دست پاچگی! من اگر یک قالیچه خرسک را میحواستم بفروشم، اینطور  برق آسا معامله نمیکردم چه رسد به یک دختر، آنهم دختری مثل زهره که گذشته از همه چیز برای خود شخصیتی و عقیدیی و نظریاتی در زندگی دارد و من اگر جانم برود هرگز حاضر نیستم شوهری را، هر چند بی‎نهایت خواب باشد، به او تحمیل کنم. چه رسد به پسر شما هرمزخان !

واقعا عجب کردم از حوصله‎یی که به خرج دادم. نگذاشتم خنده از صورتم محو شود. گفتم:

-اولاد که آقای مسعود خان، من یقین دارم موضوع تحمیل در میان نیست و زهره خانم هرمز را قبول خواهد کرد. ثانیا هرمز این طورها که شما می‎گویید نیست البته جوان است و هر جوان جوانی‎هایی دارد، اما از یک طرف قول داده است که بمحض آنکه موضوع عروسیش قطعی شود آدم مرتبی بشود، سر کار برود و گردش‌ها و کارهای جوانی را که همه ما در جوانی‎مان کرده‎یم کنار بگذارد و همه دنیا باشد و زنش، از طرف دیگر من و شما هم بالا سرش هستیم و نمی‎گذاریم دست از پا خطا کند. خواهش می‎کنم حرف را کوتاه کنیم و قرار کارمان را بگذاریم.

ایندفعه قدری ابرو در هم کشید گفت:

-بگذارید آب پاکی را روی دستتان بریزم، اول آنکه بر فرض خود زهره موافق باشد من جدا ایستادگی خواهم کرد و نخواهم گذاشت این کار صورت بگیرد؛ دوم آنکه اگر بدانم زهره آنقدر دختر احمقی است که به این جوان علاقه مند شده است، اسم خودم را از روی او بر می‎دارم. اما خاطراتان کاملا جمع باشد و من، هنوز با زهره حرف نزده، قول می‎دهم که او هرگز به این مزاوجت راضی نخواهد شد.

از در دیگر وارد شدم، ثروت بیحسابم را برخش کشاندم و چون صداهایی از پشت در اتاق شنیده بودم و احتمال می‎دادم که که زن مسعودخان و بچه‎هایش و شاید زهره هم پشت در باشند، با صدای بلند و با لحن بسیار جداب گفتم:

– بخدا قسم دیگر چنین فرصتی پیش نخواهد آمد؛ من هستم و چند میلیون ثروت و یک درآمد حداقل ماهی صد هزار تومان و این یک پسر. همه را به پای پسرم وعروسم میریزم. این دختر از همه ملکه‎های جهان بهتر زندگی خواهد کرد، الان در گاو صندق خودم و در صندوقخانه مادر هرمز، چند جعبه جواهر هست که قیمت هر کدامش از یک میلیون تومان شاید بیشتر باشد. انگشتری‎های برلیانی از قدیم داریم که لنگه‎شان در تمام ایران پیدا نمیشود، با همه چیز دیگر؛ همه اینها مال عروسم خواهد بود. اتومبیل خودم را که بیست روز پیش، هشتادهزار تومان خریده‎ام به هرمز می‎بخشم و یک ماشین بهتر از آن هم بنام عروسم میخرم. الان در بهترین نقطه خیابان تخت جمشید در یک زمین سه هزار و پانصد متری، یک فوج بنا و علمه و مهندس دارند با کمال عجله، یک عمارت چهار طبقه بالا می برند: هزار و دویست متر زیر بنا است؛ تا یک ماه دیگر حاضر میشود و مال عروس و داماد است، اصلا قباله‎اش را به اسم عروسم خواهم کرد. در نظر گرفته‎ام دویست و پنجاه هزار تومان مهرش کنم؛ اگر بشتر هم بگویید به روی چشمم. این را هم حاضر نیستم که عروسم چیزی از خانه پدرش بیاورد، یک چک هم اگر اجازه بدهید الان به عنوان شیربها تقدیم می‎کنم: دویست هزار تومان یا اگر بخواهید بیشتر! تصمیم گرفتهام الان که از اینجا بیرون میروم یک سر بروم دو بلیط دو سره هواپیما برای آمریکا بگیرم، شب جمعه آینده که عروسی کردند، صبح شنبه هر دوشان را روانه امریکا کنم، پنج شش ماه یک سال در آمریکا و اروپا و هر جای خوب دیگر دنیا بگردند. یک میلیون تومان هم که خرجشان بشود اهمیت ندارد. بعد برمیگردند و در عمارت جدیدشان که هم اسباب و اثاثش را از فرنگ وارد خواهم کرد، خوش و خرم و سعادتمند زندگی می کنند.

مسعود خان پس از شنیدن همه این حرفها سری تکان داد و گفت:

من آقا، همه این فرمایشهای شما را ناشنیده می گیرم! گوش من و زن و بچه‎ام از این حرف‌ها پر است. شما اولین کسی نیستید که دورنمایی چنین قشنگ برای زندگی به دختر من پیشنهاد می کنید؛ اما زناشویی امر دیگری است و ثروت و  جلال عمری دیگری. زناشویی، هماهنگی می‎خواهد، احترام میخواهد، انسانیت می‎خواهد، موافقت دل و جان می‎خواهد، شرف و حیثیت می‎خواهد، مروت می‎خواهد، نجابت می‎خواهد، و از لحاظ اقتصادی فقط احتیاج به آن اندازه دارد که زن و شوهر بتوانند زندگی متوسط راحتی داشته باشد و دستخوش فقر و ناداری نشود، تقریبا مثل خود من که یک عمر با کمال خوشی و با داشتن عائله‎یی بزرگ زندگی کرده و هرگز محتاج خلق نبوده‎ام.

باز هم اصرار ورزیدم، باز هم استدلال‎های رنگارنگ کردم و سرانجام به او گفتم:

-شما مطلب را اه اطلاع زهره خانم برسانید و نظر خودش را جویا شوید. با لحنی محکم و سرشار از اطمینان گفت:

-بسیار خوب، همه اینهار را به او خواهم گفت، اما می‎دانید جوابش چه خواهد بود؟

-هر چه باشد به من اطلاع می دهد.

یک ساعت بعد کلفت‎شان به خانه ما آمد گفت:

-آقا گفتند که راجع به آن موضوع صحبت کرده‎اید، و؛ خواهش کردند که شما دیگر موضوع را دنبال نکنید.

آنقدر عصبانی شدم که دلم می‎خواست بروم سر مسعودخان را از تن جدا کنم.

چند روز هم واسطه و وسیله تراشیدیم، نتیجه بدست نیامد. هرمز که کفرش درآمده بود تهدید می‎کرد که دختره را خواهد ربود و پدر و مادر او را در مقابل امر انجام یافته قرار خواهد داد! ته هزار زحمت آرامش کردیم. خودم و خانم همه کارهامان را گذاشتیم و دنبال دختر خوب گشتیم تا یک دختر خیلی خوشگلتر از زهره که اتفاقا تحصیل‎کرده هم بود و چند سال هم در اروپا و امریکا بسر برده بود و پدرش هم نسبت به مسعود خان ،مرد متمولی بود برای هرمز پیدا کردیم. به مناسبت عروسی آنها چندین جشن بسیار بزرگ گرفتم که صدایش در همه شهر پیچید. بعد هم فرستادمشان به آمریکا.

دو سه ماه بعد رفتن آنها در خانه مسعود خان مجلس عقدکنان بسیار کوچکی با حضور ده دوازده نفر تشکیل شد. زهره به یک دبیر جوان شوهرکرده بود، و من پس از آن گاه میدیدم این جفت جوان را که بازو در بازوی هم صحبت کنان به خانه مسعود خان می‎آیند.

از هرمز و زنش تا چهار پنج ماه هر هفته و بعد از هر پانزده روز یک دفعه کاغذ می ‎سید. پس از آن به یک ماه و دو ماه کشید. یک دفعه سه ماه و نیم گذشت و خبری از آنها نرسید؛ تلگراف هم کردم بی جواب ماند؛ به وزارت خارجه و به سفارت و به هر جای دیگری که عقلم میرسید رفتم تا آنکه رونوشتی یک نامه سفارت به من واصل شد.

حاوی این سطور«… هرمز شب پانزده سپتامبر گذشته در یک کاباره مزاحم یک زن جوان شوهردار شده با شوهر او به نزاع پرداخته و او را مجروح کرده و به این جرم مراعات تخفیف به هشت ماه زندان محکوم شده بود. دو ماه پس از رفتن او به زندان خانومش خانه را ترک گفت و با یک دوست هرمز به ماساچوست.

هرمز پس از پایان یافتن مدت زندان به ماساچوست عزیمت کرد، از آن‌جا پس از دو هفته تنها بازگشت و زندگی ماجراجویانه‎ای آغاز کرد بطوری که چند دفعه مورد اعتراض پلیس قرار گرفت و جریمه پرداخت و دو دفعه به پاسگاه پلیس جلب شد و پس از آن به وی اخطار شد که حداکثر به فاصله پانزده روز خاک آمریکا را ترک بگوید: اما متأسفانه پیش از انقضا این پانزده روز در ساعت بیست و سه روز دوازده ژوئن در حال مستی با اتومبیل شخصی‎اش که سرنشینان آن یک مرد دیگر و سه زن جوان و همه مست بودند، در جاده نیوجرسی به سختی به یک درخت تصادف کرد و ماشین سرنگون شد و خود او با سه تن از سرنشینان اتومبیل هماندم یا قبل از رسیدن به بیمارستان درگذشتند و یک تن دیگر نیز سه روز بعد بدرود به زندگی گفت…»

***

عروسم نیز باز نگشت؛ خبری از او ندارم.

دنیا برای خودم و زنم از تنگنای گور هم وحشت انگیزتر است. زنم چند روز پیش، از بستر بیماری برخاست. من هنوز بستر را ترک نگفته بودم؛ امروز که حالم قدری بهتر بود، زنم خواهش کرد که ساعتی به بالکن جلوی اتاقم بروم دم آفتاب بنشینم تا اتاقم را جارو کند. عصا زنان بیرون آمدم و روی صندلی دسته‎داری که کنار نرده بود نشستم. در خیالات غم افزایم غوطه‎ور بودم و از مردم و اتومبیل‎هایی که در خیابان رفت و آمد می‎کردند چیزی جز صورتهای غبار گرفته نمی‎دیدم.

با این همه ناگهان تکان خوردم: یک منظره بدیع نظرم را سوی خود کشانده بود، زهره را دیدم که با شوهرش به خانه پدرش می‎روند. یک کالسکه بچه ارزان قیمت ساخت ایران را هر کدام با یک دست گرفته بودند و صحبت کنان و لبخند زنان پیش میراندند: یک پسرک شش هفت ماهه در کالسکه بود که مثل جواهر می‎درخشید.

جلوی در روبروی خانه من توقف کردند، صدای قهقه خنده کودک به گوشم می رسید.

در را مسعود خان باز کرد؛ مثل این بود که در بهشت به روی همه این افراد باز شده است؛ بازوهای لاغر مسعود خان بچه را از میان کالسکه می‎ربود؛ بچه تلاش و هیجانی داشت تا زودتر در آغوش محبت جای گیرد. همه این چیزها برقی عجیبی داشت که دنیا را پیش چشم من سیاه می کرد. پیش از آنکه آنها ناپدید گردند و در بسته شود برخاستم و به اتاقم بازگشتم؛ صدای ناله منقطع زنم متوجه‎ام کرد که او کنار یک دولابچه دیواری ایستاده است و چیزی متروک را که مدتها در کنج دل بچه پنهان مانده بود، بر میدارد تا از آن‌جا هم دورترش اندازد؛ نگاه می‎کردم و می‎لرزیدم و اشک بر گونه‌ها می‎دوید! این آئینه و شمعدان طلای هرمز بود؛ غبار گرفته بود، بد رنگ شده بود؛ آئینه برق نمی‎زد؛ شمعدان‌ها مثل اسکلت مرده بودند.

آبان 1337

***

یک نویسنده: حسینقلی مستعان

حمید رضا امیدی سرور

حسينقلي مستعان به سال 1286 در تهران به دنيا آمد، در دارالفنون  كه مهمترين مدرسه آن روزگار بود به تحصيل پرداخت، همانند همه شاگردان دارالفنون با زبان فرانسه نيز آشنا شد. پس از آن به مدرسه حقوق و علوم سياسي رفت و تحصيلات خود را كامل  كرد.

مستعان هنوز نوجوان بود كه  كار مطبوعاتي خود را آغاز كرد. به سال 1298 (در پانزده سالگي) زمانی که هنوز روزنامه‎نگاری حرفه شناخته شده‎ای به حساب نمی‎آمد، او همکاری خود را با روزنامه ایران آغاز کرد. اما مستعان با رویکردی حرفه‎ای به روزنامه‎نگاری نگاه می‎کرد و از جمله اولین حرفه‎اي‎ها در مطبوعات ايران به حساب می آمد كه علاوه بركار خبر و گزارش‎نويسي، عكاسي هم مي‎كرد.

پس از چند سال تجربه اندوزي در زمينه خبرنگاری و گزارش‎نویسی دست به‎كار داستاننويسي شد، كاري كه در صورت تداوم  و پركاري مي توانست تضمين كننده معاش او هم باشد.  نخستين داستانهایش که همزمان بود با نخستین سالهای حکومت رضا شاه، توفیقی برایش نداشت، چرا كه او برای چندی كار تازه‌اي منتشر نكرد.

در این سالها مستعان در کنار داستان‎نویسی و روزنامه‎نگاری به‎طور جدی دست به کار ترجمه زد که معروف‎ترین ترجمه‎اش «بینوایان» ویکتورهوگو بود که هم در قالب پاورقی و هم در قالب جزوه‎های داستانی با استقبال بسیار روبروشده و نام مستعان را سر زبانها انداخت و بعدها نیز بارها تجدید چاپ شد.

شهرت يافتن مستعان و تجربيات او در زمينه روزنامه‌نگاري باعث شد، مراحل پيشرفت و به سرعت طی کرده و سردبیر «روزنامه ایران» شود. این شهرت از زمان انتشار پاورقی «ماجرای دل» (1314)، رو به فزونی گذاشت. او دست به ابتکار جالبی زد و ماجرای دل را با بسط و گسترش یک «سینه رمان» اثر «مارسل نولان» در نزدیک سیصد قسمت به صورت داستانی پرماجرا و عاشقانه در آورد. (4).

روایت است، داستان «نوري» به قلم او که در سال 1314 به صورت پاورقي در مجله مهرگان به چاپ رسيد،  باعث شد تا تيتراژ این مجله تا بيست‌ برابر افزايش يابد! شهرت مستعان رفته رفته به‎حدی رسید که تنها با بازیگران سینما قابل قیاس بود. نشریات بسیاری برای همکاری با او تمایل نشان می‎دادند و شخصیت نام آشنایی در محافل مختلف به شمار می‎آمد و در میهمانی‎ها مرکز توجه همگان، به خصوص علاقمندان خود قرار می‎گرفت. ظاهری آراسته و شخصیتی جذاب داشت و به عنوان  نویسنده‎ای پراحساس که قلمش زنان و دختران را به شور و شوق وامیداشت، با ابراز احساسات آنها روبرو می‎شد.

در حدود سال 1319 مجله «راهنمای زندگی» را منتشر کرد، با كتاب‌های ضمیمه‎ی «داستان‌هاي ح.م. حميد» که بسیار میان مخاطبان گل کرد، خود مجله نیز با اقبال خوبی برخوردار بود، اما ظاهرا یکسال و نیم بیشتر دوام نیاورد.

درباره شهرت مستعان و پاورقی‎هایش در دهه بیست و سی، روایت دکتر علی بهزادی، مدیر مجله «سپید و سیاه» جالب توجه است:

«روزی مستعان برای تماشای فیلمی به سینما میهن در چهار راه حسن آباد رفته بود. در آنجا مشاهده کرد که دو خانم جوان او را به هم نشان می دهند و درباره‎اش صحبت می‎کنند. وقتی فیلم تمام شد آن دو به طرف مستعان رفتند و خودشان را معرفی کردند:

–       ما…شهدخت شمس پهلوی و مهدخت اشرف پهلوی هستیم. شما آقای مستعان هستید اینطور نیست؟خیلی خوشوقتیم که از نزدیک با شما آشنا شدیم.آیا ممکن است بگویید کتاب آیینده شما چه نام دارد و موضوع آن چیست؟

مستعان که با مشاهده ماموران محافظ آنها را شناخته بود،جواب داد:

–       اگر موضوعش را بگویم لطفش از بین می‎رود. درباره نامش هنوز تصمیم نگرفته ام. اگرچند روز دیگر صبر کنید آن را خواهید دانست.»

در سال 1324 مستعان به دعوت احمد دهقان به عنوان پاورقی‎نویس همکاری‎اش را با مجله «تهران مصور»  شروع کرد که بیش از یک دهه به طول انجامید و دورانی طلایی و همواره در اوج برایش رقم زد.

بی‎تردید افزایش قابل ملاحظه تیراژ تهران مصور که در ابتدای حضور مستعان مجله مهجور بود، تا اندازه بسیار زیادی مدیون همین پاورقی های مستعان بود که گاه به دلیل استقبال مخاطبان مدیر تهران مصور اصرار به ادامه یافتن آن داشت، به همین دلیل برخی پاورقی های مستعان چندین سال ادامه می یافتند که از این حیث «آفت» بهترین اثر مستعان که بیش از سیصد شماره و نزدیک به شش سال خوانندگان تهران مصور را سرگرم کرده و به دنبال خود کشید، رکورددار بود.

دردوران طلایی همکاری با تهران مصور مستعان بسیاری از معروف‎ترین و پرطرفدارترین پاورقی‎های خود را منتشر کرد: آفت(36-1330)، از شمع پرس‌قصه(1335)، شهر آشوب(36-1334) شيوا، پشيمان، هوس، عشق مقدس(1336)، دلخسته(1337) و… پاورقی های مستعان رفته رفته تیراژ تهران مصور به بالاترین حد خود رساند، تیراژی که هیچ نشریه دیگری نداشت، به روایتی تهران مصور در دوران اوج گرفتن با پاورقی های مستعان بیش از پنجاه هزار نسخه بود.

اختلاف مستعان با مهندس والا، از مدیر «تهران مصور»  باعث شد که مستعان پس از چهارده سال به همکاری خود با تهران مصور خاتمه دهد. جدایی مستعان از تهران مصور در سال 1338 انعکاس گسترده‎ای در محافل مطبوعاتی داشت و اتفاقی مهم محسوب می‎شد، مهندس والا بعدها خود اعتراف كرد كه با وجود همه تلاشي كه صورت داد تا فكري به حال تهران مصور كند، با رفتن مستعان كمر مجله شكست و تيراژش رو به كاهش گداشت.

مستعان از تهران مصور به سپید و سیاه رفت، جالب اینکه نه تهران مصور و نه مستعان بعد از این جدایی نتوانستند، توفیق گذشته را تکرار کنند. خاصه اینکه باید توجه کرد، دهه چهل رسیده و زمانه با گذشته فرق کرده بود و دیگر رمانتيسم اخلاقي  پر سوز گداز مستعان نمي‎توانست  مثل سالهاي قبل نسل جوان را جذب خود كند، نسلي كه برخلاف گذشته، شرح عشق‎هاي  بي‎پرده‎تر را طلب مي‎كرد. ازطرف ديگر رقبای تازه نفسی (رسول ارونقي كرماني، امير عشيري و…) هم آمده بودند که بهتر نبض زمانه را در دست داشتند.

درهمكاري با «سپيد و سياه» مستعان تعهد داشت براي هر شماره يك داستان كوتاه و يك قسمت از يك پاورقي دنباله‎دار را بنويسد، كاري كه تا پايان هم با نظم ترتيب هميشگي اش ادامه داد. مستعان براي سپيد و سياه داستان‎هاي بسياري نوشت كه در میان آنها، نمونه‎هاي موفقي نيز وجود داشت: «خونخواه مرو» و «دلي در تند باد هوسي» و… اما با اين حال این پاورقی‎ها موفقيت‎هاي گذشته را برای او تکرار کنند.

سپيد و سياه اگرچه در كنار مجله اطلاعات هفتگي از پر مخاطب‎ترين نشريات آن سالها بودند، اما حضور مستعان آن تاثيري را كه دكتر بهزادي (مدير  سپيد و سياه) در افزايش تيراژ انتطار داشت، به همراه نياورد. اما با اين حال اين همكاري ادامه يافت و مستعان با آگاهي از اين كه دوره او پايان يافته است، رفته رفته از حجم كار خود كاست تا اين كه خاموشي اختيار كرد، خاموشي او زماني اتفاق افتاد كه شوهاي و سريال هاي تلوزيوني پاورقي نويسي را به دوران احتضار خود نزديك كرده بود.

مستعان هم با وجود فرا رسيدن دوران پيري اگرچه گاه اين خيال را در سر مي پروراند تا با داستاني ديگر قلب ها را فتح كند، اما اين مسئله نه نتنها محقق نشد، بلكه چند سال بعد با پيروزي انقلاب و آغاز دوراني تازه برای نشریات، مستعان شاهد مرگ كامل پاورقي نويسي در مطبوعات نيز بود. اتفاقي كه دیر یا زود محقق می‎شد و تنها با وقوع انقلاب کمی جلوتر افتاد، اما با اين حال دیدن  آن براي كسي كه خود يك عمر با پاورقي‎نويسي زندگي و بدان عشق ورزيده بود، تلخ و دردناك بود.

مستعان سرانجام  سرانجام در 15 اسفند در گذشت. او را همچنان كه خواسته بود زير پاي مادرش دفن كردند و روي سنگ قبرش نوشتند:

زير پاي مادرم خفته ام كه بهشت اينجاست.

آثار:

مستعان داستانها و پاورقی‎های بسیاری دارد که برخی از آنها حتی به صورت کتاب هم در نیامده اند، که متاسفانه «آفت» نیز در این دسته است. آفت یمبار تا مرز انتشار رفت، اما به دلیل اختلاف ناشر و نویسنده، کتابها همه خمیر شد! برخی از آثار او از این قرارند:

شوریده، رفزا، نوری، ناز، غزال، استحوان زیر پی، مثل خدا که مال همه است، نقطه‎های شراب، شهر آشوب، آفت، از شمع پرس قصه، آتش که به جان شمع فتد، قصه انسانیت، شورانگیز، نرگس، قصه رسوایی، آلامد، بهشت، عشق مقدس، دلارام، گناه مقدس، فتنه شادیاخ، رابعه و…