این مقاله را به اشتراک بگذارید
بازی در تئاتر، و نوشتن نمایش‌نامه با روش‌های خلاقانه کیت جانستون
نگاهی به کتاب «بداهه‌سازی در تئاتر» اثر کیت جانستون/ ترجمه‌ی آتوسا راستی
کاوه شایسته
«بداهه سازی در تئاتر» عنوان کتابی است از کیت جانستون که در سری آثار تئاتر امروز جهان به ترجمه‌ی آتوسا راستی در نشر قطره منتشر شده است. این کتاب حاصل تجربه‌های نوین و بدیع استاد و مدرس آموزه‌های خلاقانه تئاتر، کیت جانستون، و تلاش او در بهسازی روند آموزشی در تئاتر و بهره گیری از متد ابداعی خودش است.
کیت جانستون (keith johnston) متولد سال ۱۹۳۳ در دوون انگلستان، استاد دانشگاه و مدرس تئاتر، و همین طور نمایش‌نامه نویس، کارگردان و بازیگر است. مهم‌ترین اثر او در نیم قرن فعالیتش در تئاتر، همین کتاب «بداهه سازی در تئاتر» است که تاثیر بسیاری بر نسلی از تئاترسین‌ها، بازیگران و البته نمایش‌نامه نویسان گذاشت.
با اینکه عنوان کتاب کیت جانستون، گویای فحوای آن است و به نظر می‌آید که صرفا مخاطبانی از قلمرو تئاتر خواهد داشت، ما باید گفت علاوه بر مخاطبان تئاتر و نمایش‌نامه نویسان، نویسندگان و داستان نویسان نیز می‌توانند نکات جالبی از این کتاب بیاموزند. یکی از مهم‌ترین مباحثی که مولف « بداهه سازی در تئاتر» در کتابش به آن می‌پردازد، اهمیت به کار انداختن قوه تخیل است. کیت جانستون در این کتاب روش‌هایی کاربردی برای ساختن دنیایی فراواقعی یا به عبارت بهتر جهان رویا به مخاطبان پیشنهاد می‌دهد که شاید بتوان گفت پراهمیت‌ترین پیشنهاد عملی او برای نوشتن است. او این توصیه‌هایی که تجربه کرده است را خیلی راحت و ساده با ما در میان می‌گذارد. مثلا می‌نویسد: «زمانی که به نظر می‌رسید تمام استعداد خود را به عنوان یک نویسنده از دست داده‌ام، تصمیم گرفتم تصورات ذهنی خود را دریابم. با استفاده از خواب کارم را آغاز کردم – تصویرهایی که برای بیشتر افراد در خواب ظاهر می‌شوند. آن‌ها مرا خوشحال می‌کردند، زیرا هیچ ترتیب پیش بینی شده‌ای در آن‌ها وجود نداشت؛ خود به خودی بودن آن‌ها مرا خشنود می‌کرد. مشاهده‌ی تصویرهای خواب آسان نیست، زیرا زمانی که یکی از آن‌ها را ببینید و فکر کنید که "آن‌جاست" بیدار می‌شوید و تصویر ناپدید می‌شود. باید بدون صحبت کردن در مورد آن‌ها، فقط به تصاویر توجه کنید. بنابراین، آموختم "ذهنم را آرام نگه دارم"، مانند یک شکارچی که در جنگل در انتظار شکار است…» کیت جانستون در ادامه نمونه‌ای از زندگی خودش را برای ما نقل می‌کند تا متوجه باشیم مولف دارد از تجربه‌ای ملموس سخن می‌گوید. یکی از ویژگی‌های کتاب جانستون در همین مسئله است که او نمی‌خواد آموزه‌هایش را همچون بسیاری از هم‌قلم‌هایش به قلمرو تئوریک محدود کند. او تمام پیشنهادهایی که به ما ارائه می‌دهد را تجربه کرده است، و اتفاقا همین تجربیاتِ اوست که در نوشتن این متدولوژی عجیب مصرش کرده است. سال‌هایی چند آموزه‌های تئاتری این نویسنده چندان مورد توجه نبود، اما روش‌های بداهه سازی او خیلی زود در میان دانشجویان تئاتر و حتی اساتید این حوزه راه باز کرد.
کتاب « بداهه سازی در تئاتر» شامل ۵ قسمت عمده، به ترتیب؛ نکاتی درباره‌ی کیت جانستون، موقعیت، رفتارهای ناگهانی (خود به خودی)، مهارت‌های داستان سرایی و ماسک و خلسه می‌شود. هر کدام از این بخش‌ها می‌تواند نگره‌ی ما نسبت به امری مفروض را از بُن دگرگون کند، به نحوی که در میانه‌ی کتاب با خود می‌گویید انگار کیت جانستون از روی قصد و عمد به شیوه‌ای از تئاتر برای ما حرف می‌زند که انگار با تمام کلاس‌های آموزشی تئاتر که پیش از او برگزار شده مخالف است. دست کم این را درمی‌یابید که جانستون به شکلی جدید کلاس‌های تئاترش را دایر می‌کند و با تغییر شکلی آشکار به تببین آنچه در سر دارد می‌پردازد.
یکی دیگر از ویژگی‌های بسیار کاربردی کتاب کیت جانستون بخشی است که او با عنوان مهرات داستان سرایی نام‌گذاری کرده است. این بخش در کنار آنچه اهمیت به تخیل در تفکر تئاتری جانستون خواندیم، همان قسمتی است که داستان نویسان نیز می‌توانند از آن بهره ببرند. هر چند احتمالا دورنمای اصلی ِمخاطبِ جانستون، نمایش‌نامه نویسان بوده است.
راهنمای جذاب و پِراتیک جانستون برای پرورش تخیل، و همین طور پیش کشیدن ایده‌هایی برای نوشتن کتاب جانستون را کتابی به شدت کارا بدل کرده است. از سوی دیگر تمرین‌های او برای کلاس‌های بازیگری نیز آنچنان بدیع و مفتون کننده است که هنرور یا حتی بازیگر را تا مرز ابتکارهای ناگهانی و خودبه خودی همراهی می‌کند. ایروینگ واردل در این باره می‌نویسد: «این کتاب حاصل بیست سال کار و تلاش جانستون و همکارانش است که راهنمایی جذاب، عملی و خردمندانه برای پرورش قوه‌ی تخیل محسوب می‌شود و خواندنش برای هر هنرمندی که می‌خواهد در تجربه‌ی عملی نویسنده از تخیلاتش شریک شود ضروری است.»
با این توضیح باید نوشت کتاب «بداهه سازی در تئاتر» به مخاطبان و دوستداران حوزه‌های مختلف تئاتر به خصوص بازیگری و کارگردانی، نمایش‌نامه نویسان، نویسندگان و حتی فیلمنامه‌نویسان پیشنهاد می‌شود. اگر به این مسئله اعتقاد دارید که از بنیادهای هر هنری، مفهومی است که «تخیل» می‌خوانیمش، به خواندن « بداهه سازی در تئاتر» نیاز خواهید داشت.
به نقل از الف کتاب
****
«بداهه‌سازی در تئاتر»
نویسنده: کیت جانستون
مترجم: آتوسا راستی
ناشر: قطره؛ چاپ اول ۱۳۹۶
۲۹۸ صفحه؛ ۲۲ هزار تومان