نگاهی به رمان «احتمالا گم شده ام» نوشته سارا سالار

عادت دارم، هر کتاب داستانی را دوبار می‎خوانم بار اول برای لذت بردن از خوانش  داستان، و  بار دوم برای تمرکز روی جزییات و یا نقد و تفسیرش. در نقد هم  بیشتر به دنبال  محتوی داستان و دغدغه نویسنده  به لحاظ مضمونی هستم  . چرا که معتقدم پرداختن به  فرم ، تکنیک  و روایت داستان برای کسی داستان می نویسد . مساله حل شده ای است . بقول دنوشر در کتاب ” داستان و انسان ” هرکس داستان خاص خودش را می نویسد .

از طرفی  وقتی منتقد، با داستانی مواجه می‎شود که خوانندگان زیادی را بسوی خود جلب کرده، بهتر به نظر می‎رسد که بر چیستی اثر انگشت گذاشته و تلاش کند تا  زمینه‎های روان شناختی  و یا جامعه شناختی موجود در اثر را یافته و به مخاطب نوشته خود ارائه کند. بگذریم در یادداشت حاضر کوشیده‎ام به چند ویژگی رمان سارا سالار،  از این منظر اشاره شود:

۱-جلد کتاب   ” احتمالا گم شده ام” با زمینه سبز،  تصویر زنی  نشسته بر یک تاس را  نشان می‎دهد که بر یکی از شش وجهش (تقدیر تغییر یافته بقول راوی داستان ) نشسته و با عینک  دودی‎اش  به  دور دست خیره شده است . داستان به‎طور خلاصه  شرح حال زنی است که درحین  خیابان گردی از خانه تا مهد کودک پسرش (سامیار)،  با فلاش بک‎هایی که به گذشته و حال زندگیش می‎زند، آمال و تصورات خویش را روایت می کند.

۲-  زن راوی در داستان نماینده  زنان طبقه متوسط شهر نشین است که علیرغم رفاه نسبی، با  خلا ها و کمبودهایی خاص خود در زندگی روبرو هستند. زن در داستان ” احتمالا گم شده ام” معترض و ناراضی و نا آرام می‎نماید.  مثل زنان داستانهای ” قصه ناتمام پ، نگو دختر پ، بگو عروسک ” نیست که یکی پس از ازدواج به ماشین خدمت رسانی تبدیل می شود و دیگری عروسک زیبا، که هردو فقط ظاهر زیبا دارند. یا مثل زنان داستان “بعدازظهر سبز ” و ” بوف کور ” زن رمانتیک و اسطوره ای نیست،  این زن به همان میزان که از آگاهی اجتماعی برخورداراست، در ایفای نقش مادری نیز موفق عمل میکند.

۳- در داستان زن راوی آرزوهای خود را در شخصیت” گندم” با مشخصات و توصیفاتی که  از او داده‎شده، یافته و داستان بیشتر حول محور ” شخصیت گندم ” روایت می شود. نکته‎جذاب رمان برای خواننده این است که گندم شخصیت‎ست  صاحب تجربه‎های مشابه راوی در جوانی و یا شخصیت ایده‎آل آینده راوی؛ فرقی در این میان نیست و خواننده می‎تواند هر دو تلقی را داشته باشد . چیزی که جالب توجه به نظر می‎رسد تحت تاثیر قرارگرفتن راوی از گندم است و تمام فضای داستان از همین تاثیر پذیری حکایت دارد .

۴-  گفته های دکتر روانکار در لابه لای داستان  نیز حکایت از پریشان حالی و آشفتگی  زن داستان دارد. زنی که به بیماری خود آگاه است و نسخه های مشاوره روانشناس را دربعضی موارد برنمی تابد و مسخره‎اش می کند. راوی   شهامت لازم در اعتراف به کاستی ها و شکست هایش دارد، اما هنوز منفعل است و تحت تاثیر گندم، فرید، رهدار،  کیوان و… قرار دارد.

۵- داستان از اتفاقاتی ملموس و پذیرفتنی برخوردار است، شاید تنها واکنشی که زن در قبال تصادف ماشینش نشان می‎دهد کمی اغراق آمیز و دور از واقعیت به نظر می رسد . این همه خونسردی و آرامش  از راوی در این موقعیت کمی عجیب می نماید،  هرچند که نویسنده در طول داستان کوشیده راوی را عنصری متفاوت معرفی کند  که برخلاف سایر آدمها  که از تصادف  می ترسند، آن را امری تازه یا تجربه‎ای نو در زندگی می بیند که باعث می شود زندگی تکراری اش را سمت و سویی بدهد!  این زن حتی از تماس تلفنی همسرش با منصور- دوست صمیمی‎اش – درخصوص تصادف ناراحت و آزرده شده ودر بحبوهه تصادف یک نخ سیگار  از راننده سیمرغ نیز طلب می کند.

۶- نکته دیگری که در داستان با آن روبرو هستیم، احساسات  نوستالوژیک راوی است . یادآوری خاطرات گذشته با مادر و برادرهایش و یا بازگشتن (به بهانه دستشویی سامیار) به خوابگاه دانشجویی که زمانی با گندم هم اتاق بوده‎اند. این که گندم  واقعیت است یا خیال اما بازگشت ها هیچ کمکی به راوی نمی کند .

۷- مردان در داستان نقش کم رنگی دارند. اما حضورشان، قابل تعمق است. مردانی که بقول راوی  توانایی حرف زدن با چشم را ندارند. مردانی که  سطحی‎اند و نمی توانند. احساسات راوی را درک کنند. یا نگاه‎شان طمع‎ورزانه یا به لحاظ مصلحت زندگی مرسوم است،  به‎عنوان مثال  می توان از دو شخصیت مرد مورد اشاره داستان که تیپ و کاراکتر مشخصی دارند اشاره کرد . کیوان -همسر راوی- که درماموریت کاری بسر می برد. همسرش را دوست دارد، گاهی تماس می گیرد و می گوید مواظب خودت باش! اما زن راوی هیچ احساسی به او ندارد . و منصور دوست صمیمی کیوان که درغیاب او از اعتمادش سوء استفاده می کند و نگاه هوس آلود بر زن دوستش دارد. اما  دیگر مرد مورد اشاره نویسنده فرید رهدار رقیب عشقی راوی با گندم که حتی یک نگاه به او  نکرده و حسرت یک نگاه را بردل او نشانده است و تحت عنوان مرد ایده‎آل از آن نام می برد .

۸- – داستان بین خیال و واقعیت  مدام درحرکت است  و نگاه   متفاوت زن به زندگی و آدمها و حوادث اطراف …که غیر عادی به نظر می رسد . خواننده  مجاب می شود با یک داستان پست متفاوت و یا به نوعی پست مدرن، روبرو است. فضایی که وفاداری به ارزش‎ها و چارچوبهای عرف زندگی زناشویی معنا و مفهوم رایج خودرا ازدست داده است و همه چیز درقالب متفاوت بودن توجیه و تفسیر می شود .

انتشار درمد و مه: ۲۸ اردی بهشت ۱۳۹۰