داستان آدینه (۴۳): «بچه مردم» اثر جلال آل احمد

درباره کم و کیف آثار آل احمد و جایگاه ادبی‎اش، نظر‎ها ضد و نقیض‎اند، و عمده این اختلاف نظرها هم دلایل برون متنی دارند. اما اگر منصفانه درباره او قضاوت کنیم نامی‎ست که نمی‎توان از کنارش به سادگی گذشت، هم در کسوت نویسنده‎ای با آثاری میان‎مایه و هم روشنفکری که نقشی پررنگ در روزگار خود داشته است. در حقیقت آل احمد چه در زمان حیات خود و چه بعد از آن، بیشتر از آنکه به عنوان نویسنده، آثارش تأثیرگذار و جریان‎ساز باشند، شخصیتش به عنوان روشنفکری معترض، مورد توجه بوده و در دو سه دهه گذشته نیز از سوی طیفی که او را به عنوان پدر معنوی خود  انتخاب کرده‎اند آن رگه‎هایی از آراء و عقیده‎هایش که مایه‎ی مذهبی دارند مقبول طبع بوده‎است. به هرحال در این سالها بیشتر از آنکه بتوان رد نأثیر آثارش را در ادبیات داستانی مشاهده کرد، حرف او در میان بوده و البته مقداری ‎هم تقلید از نثر او که به شکلی ضعیف‎تر در نوشته‎های پاره‎ای علاقمندانش مورد استفاده قرار گرفته. داستان چهل و سوم آدینه «مد و مه» را به اثری کوتاه با عنوان «بچه مردم» به قلم جلال آل‎احمد اختصاص داده ایم که در ادامه می‎خوانید.

***

بچه مردم

جلال آل احمد

خوب من چه می‎توانستم بکنم؟ شوهرم حاضر نبود مرا با بچه نگهدارد. بچه که مال خودش نبود. مال شوهر قبلی‎ام بود، که طلاقم داده بود، و حاضر هم نشده بود بچه را بگیرد. اگر کس دیگری جای من بود چه می‎کرد؟ خوب منهم می‎بایست زندگی می‎کردم. اگر این شوهرم هم طلاقم می‎داد چه می‎کردم؟ ناچار بودم بچه را یک جوری سر به نیست کنم. یک زن چشم و گوش بسته، مثل من، غیر از این چیز دیگری بفکرش نمی‎رسید، نه جائی را بلد بودم، نه راه و چاره‎ای می‎دانستم. نه این‎که جائی را بلد نبودم. می‎دانستم می‎شود بچه را بشیرخوارگاه گذاشت یا بخراب شده دیگری سپرد.

ولی از کجا که بچه مرا قبول می‎کردند؟ از کجا می‎توانستم حتم داشته باشم که معطلم نکنند و آبرویم را نبرند و هزار اسم روی خودم و بچه‎ام نگذارند؟ از کجا؟ نمی‎خواستم باین صورت‎‎ها تمام شود. همان روز عصر هم وقتی کار را تمام کردم و بخانه برگشتم و آن‎چه را که کرده بودم برای مادرم و دیگر همسایه‎‎ها تعریف کردم؛ نمیدانم کدام یکی‎شان گفتند «خوب، زن، میخواستی بچه‎ات را ببری شیرخوارگاه بسپری. یا ببریش دارالایتام و…» نمیدانم دیگر کجا‎ها را گفت. ولی همانوقت مادرم باو گفت که «خیال میکنی راش می‎دادن؟ هه!» من با وجود این‎که خودم هم بفکر اینکار افتاده بودم، ‎ اما آنزن همسایه‎مان وقتی اینرا گفت، باز دلم هری ریخت تو و بخودم گفتم «خوب زن، تو هیچ رفتی که رات ندن؟ » و بعد بمادرم گفتم «کاشکی این کارو کرده بودم.» ولی من که سررشته نداشتم. منکه اطمینان نداشتم راهم بدهند. آنوقت هم که دیگر دیر شده بود. از حرف آن‎زن مثل این‎که یکدنیا غصه روی دلم ریخت. همه شیرین زبانی‎های بچه‎ام یادم آمد. دیگر نتوانستم طاقت بیاورم. و جلوی همه در و همسایه‎‎ها زار زار گریه کردم. اما چقدر بد بود! خودم شنیدم یکیشان زیر لب گفت «گریه هم می‎کنه! خجالت نمی‎کشه…» باز هم مادرم بدادم رسید. خیلی دلداریم داد. خوب راست هم میگفت، من که اول جوانیم است چرا برای یک بچه این‎قدر غصه بخورم؟ آنهم وقتی شوهرم مرا با بچه قبول نمیکند. حالا خیلی وقت دارم که هی بنشینم و سه تا و چهار تا بزایم. درست است که بچه اولم بود و نمیباید اینکار را می‎کردم؛ ولی خوب، ‎ حالا که کار از کار گذشته است. حالا که دیگر فکر کردن ندارد. من خودم که آزار نداشتم بلند شوم بروم و این کار را بکنم. شوهرم بود که اصرار می‎کرد. راست هم می‎گفت نمی‎خواست پس افتاده یک نرخر دیگر را سر سفره‎اش ببیند. خود من هم وقتی کلاهم را قاضی می‎کردم باو حق می‎دادم. خود من آیا حاضر بودم بچه‎‎های شوهرم را مثل بچه‎‎های خودم دوست داشته باشم؟ و آن‎ها را سر بار زندگی خودم ندانم؟ آن‎ها را سر سفره شوهرم زیادی ندانم؟ خوب او هم همینطور. او هم حق داشت که نتواند بچه مرا، بچه مرا که نه، بچه یک نره خر دیگر را ـ بقول خودش ـ سر سفره‎اش ببیند. در همان دو روزی که بخانه‎اش رفته بودم همه‎اش صحبت از بچه بود. شب آخر خیلی صحبت کردیم. یعنی نه این‎که خیلی حرف زده باشیم. او باز هم راجع به بچه گفت و من گوش دادم. آخر سر گفتم «خوب، میگی چکنم؟ » شوهرم چیزی نگفت. قدری فکر کرد و بعد گفت «من نمیدونم چه بکنی. هر جور خودت میدونی بکن. من نمیخام پس افتاده یه نره‎خر دیگرو سرسفره خودم ببینم.» راه و چاره‎ای هم جلوی پایم نگذاشت. آنشب پهلوی من هم نیامد. مثلا با من قهر کرده بود. شب سوم زندگی ما با هم بود. ولی با من قهر کرده بود. خودم می‎دانستم که میخواهد مرا غضب کن تا کار بچه را زودتر یکسره کنم. صبح هم که از در خانه بیرون میرفت گفت «ظهر که میام دیگه نبایس بچه رو ببینم، ها!» و من تکلیف خودم را از همان وقت می‎دانستم. حالا هر چه فکر میکنم نمیتوانم بفهمم چطور دلم راضی شد! ولی دیگر دس