«پرواز» داستان کوتاهی از «ایرج پزشک‎نیا»

تنها ۳۲سال عمر کرد (۱۳۴۲-۱۳۱۰)، در بیست سالگی داستان‎نویسی را آغاز کرد و در بیست و پنج سالگی اولین و آخرین کتابش مجموعه داستان «خرگوش‎ها» (۱۳۳۵) را منتشر کرد. این مجموعه داستان و آثار پراکنده‎ای که در نشریات منتشر می‎کرد، از او سیمای نویسنده‎ای مستعد و آینده‎دار را در دهه‎ی سی  و اوایل دهه‎ی چهل به نمایش گذاشت. اما متاسفانه عمری کوتاه داشت و در سال ۱۳۴۲ در اثر یک سانحه رانندگی درگذشت. داستانهایش را غالبا از منظر حیوانات می‎نوشت و بیشتر دغدغه مضمون داشت.

داستان کوتاه «پرواز» یکی از موفق آثار اوست ‎که پس از مرگش در مجله‎ی«آرش» منتشر شده.

***

پرواز

ایرج پزشک‎نیا

“آه! دیریست کاین قصه گویند از بر شاخه مرغی پریده‎ مانده برجای ازو آشیانه. . . ”

نیما

عاقبت یکروز غروب در قفس بازماند. قناری کوچک مدتها آرزوی چنین لحظه‎ای‎ را می‎کشید. از آنروزی که بیاد داشت توی یک قفس محبوس بود. نمی‎دانست کی او را بآنجا انداخته است. شاید اصلا توی همان قفس بدنیا آمده بود. حالا دیگر همه‎چیز برایش خسته‎کننده شده بود. تا کی می‎وانست از روی یک چوب روی چوب دیگر بجهد یا پنجه‎های باریکش را لای سیمها بند کشد و چهچه بزند. اصلا از چهچه زدن هم بیزار شده بود. برای کی چهچه بزند؟ باز روزهای بهار و تابستان یک چیزی بود، قفس او را، روزها بشاخه‎ی درختی آویزان می‎کردند. آفتاب مطبوعی باو می‎تابید و گرمش می‎کرد. گنجشک‎ها روی شاخه‎های درخت، بالای سرش می‎نشستند و بلند می‎شدند و جیک‎جیک‎ آنها او را مست می‎کرد. وقتی که دسته‎جمعی به پرواز در میآورند، دلش می‎خواست‎ از لای سیمهای قفس بیرون رود، پرکشد و بدنبال گنجشگها زیر آسمان آبی گردش‎ کند. وقتی که آنها لب حوض می‎نشستند و آب می‎خوردند، او نیز کنار کاسه لعابی کوچکی‎ که در کنج قفس گذاشته بودند می‎رفت و بالهای خود را در آن می‎شست. آرزو داشت‎ که او هم می‎توانست یکبار کنار حوض بنشیند و مانند گنشجگها آب سیری بخورد. در قفس خودش، هرگز نه سیر شده بود و نه آب راحتی خورده بود. از همه‎چیز آن بدش‎ میآمد. . . . ولی باز روزهای تابستان و بهار یک چیزی بود. می‎شد آنرا تحمل کرد. اما حالا دیگر نمی‎توانست تاب بیاورد. قفس او را توی یک راهرو گذاشته بودند که از آنجا هیچ‎چیز معلوم نبود. فقط از سوراخ سقف آن یک تکه از آسمان معلوم بود و قناری‎ کوچک همیشه بآن نگاه می‎کرد. گاهی کلاغی را می‎دید که بسرعت می‎گذرد و زمانی‎ از همان سوراخ گربه‎ی سیاهی سر می‎کشید که او هرگز نتوانسته بود بچشمانش نگاه کند. شبها سردش می‎شد. آبی که توی قفسش می‎گذاشتند یخ می‎زد و او همیشه در کنجی‎ کز می‎کرد و بصداهای گوناگون که هیچوقت قطع نمیشد گوش می‎داد.

دلش می‎خواست می‎توانست از لای سیمهای قفس بیرون رود، آنگاه خودش‎ می‎دانست و خودش. زیر آسمان آبی راهی را می‎گرفت و میرفت و حالا. . . . در قفس باز مانده بود و او میتوانست همه‎ی اینکارها را بکند. صدای کلاغهای را می‎شنید و لرزش خفیفی‎ زیر بالهایش راه میافت. او همیشه از کلاغها می‎ترسید. چندبار روی چوبهای قفس باینطرف و آنطرف جست زد. چند دانه ارزن خورد و ناگهان بدون آنکه هیچ فکر کرده باشد پر کشید و از قفس بیرون رفت و خود را بلب سوراخ سقف رسانید. روی یک آجر شکسته‎ نشست و بدوروبرش نگاه کرد. قلبش داشت از حرکت می‎ایستاد. سینه‎اش بالا و پائین‎ می‎شد. او هرگز پرواز باین دوری نکرده بود. باد سردی می‎وزید و روی پرهای ریز تنش‎ موجی بوجود میآورد. آفتاب هنوز کاملا پائین نرفته بود و بر سر شاخه‎های خشک درختها و بر لب بامهای بلند و آندورها روی کوههای پربرف می‎تابید. قناری کوچک دیگر هیچ‎چیز نمی‎فهمی‎د. حتی از کلاغهائی هم که دسته‎دسته از بالای سرش می‎گذشتند و غارغار می‎کردند نمی‎ترسید. می‎خواست زیر آسمان آبی گردش کند. می‎خواست خودش را به‎ نوک طلائی درختها برساند و در آنجا بیاد روزهای بهار، آفتابی به پرهای سردش برساند.

بالهایش خسته بود. اما او بهیچ‎چیز نمی‎اندیشید. باز هم می‎بایست پرواز کند. چشمانش را به نوک درختانی که از اشعه‎ی خورشید زرین شده بود، دوخته بود و ماتش برده بود. فشاری به بالهایش داد و باز به پرواز درآمد. چرخی زد و خود را بشاخه‎ی درختی رسانید. اما آفتاب خیلی بالا بود و می‎بایست باز هم پرواز کند. از شاخه‎ای بشاخه‎ی دیگر می‎جست، دمی می‎جنباند و به بالای سرش نگاه می‎کرد و باز بشاخه بالائی پر می‎زد. از حرکات او چند برگ خشک که هنوز لای شاخه‎ها بند بود، رها شد و پائین افتاد. سرانجام به‎ شاخه‎ای جست که آفتاب به آن تابیده بود. بالاتر از آن دیگر شاخه‎ای وجود نداشت. آسمان آبی بود و دیگر هیچ، کلاغها هم هنوز پرواز می‎کردند.

لحظه‎ای بخورشید نگاه کرد. کوهها برای بلعیدنش دهان گشوده بودند و قناری کوچک هنوز خودش را گرم نکرده بود که آنرا فرو بردند. سردی باد بیشتر می‎شد و لحظه‎ای بعد انگار گرد خاکستری رنگی به همه‎جا پاشیده باشند، جز تیرگی‎ چیزی معلوم نبود و قناری کوچک ناگهان خودش را میان تاریکی یافت. پاهایش‎ می‎لرزید، می‎ترسید نتواند خودش را روی شاخه نگاه دارد. هوا تاریک شده بود. دیگر نمی‎توانست روی درخت بند شود. پشت‎بامی را در نظر گرفت و به آنسو پرواز کرد. بالهایش سنگین بود و باد او را باینطرف و آنطرف می‎برد و وقتی به آن بام رسید دیگر بالی برایش نمانده بود. انگار بالهای سبک او را ناگهان با بالهای آهنین عوض کرده بودند.

مدتی به این‎سو و آنسو نگاه کرد. از آسمان آبی خبری نبود و جای آن را سیاهی‎ هراس‎انگیزی گرفته بود. ناگهان صدائی بگوش قناری کوچک رسید. صدائی که مثل‎ صدای خودش بآن آشنا بود. صدای آن گربه‎ی سیاه که همیشه از سوراخ بالای راهرو سر می‎کشید و او هرگز نتوانسته بود بچشمانش نگاه کند. صدای گربه لحظه بلحظه‎ نزدیکتر می‎شد.

باد به شدت خود افزوده بود و کم‎کم لای درختها و روی شیروانی‎ها زوزه می‎کشید. برقی در چشمهای گربه درخشید و همینکه پرنده‎ی کوچک آنرا دید بهوا برخاست. دیگر جائی را نداست که فرود آید. از گربه می‎ترسید. از تاریکی می‎ترسید. با بالهای سخت و سنگینش بهمراه باد در آسمان چرخ میزد و راهی را می‎جست. زیر و بالا می‎شد و گاهگاه‎ باندازه‎ای بالهایش خسته می‎شد که بناچار خود را در فضا رها می‎کرد و باد او را باینطرف و آنطرف می‎برد. سرگردان شده بود. دیگر چشمانش هم چیزی را نمی‎دید. در میان ظلمت‎ چرخ می‎زد و در جستجوی قفسش بود. راهی را می‎جست که باز او را به آن راهروی تنگ، بکنار آن کاسه‎ی آب، بکنج قفسش برساند. اما باد او را با خود می‎برد و در میان تاریکی‎ چرخش می‎داد. . .

انتشار در «مد و مه»، هفدهم اسفند ۱۳۹۰